قنات بلده فردوس

قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی (مربوط به دورهٔ ساسانی[2]) و از جمله قنات‌های ایرانی ثبت‌شده به‌ عنوان میراث جهانی یونسکو است[3][4][5] که بخش‌های عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می‌کند.

قنات بلده فردوس
کشور	ایران
استان	خراسان جنوبی
شهرستان	فردوس
بخش	مرکزی
مشخصات فنی
طول	۳۵ کیلومتر
عمق مادر چاه	۱۵۰ متر
تعداد میلهٔ چاه	۴۴۰[1]
فاصلهٔ مظهر تا محل	۲۰۰۰ متر
دبی	۸۰۰–۱۳۰۰ لیتر بر ثانیه در سال‌های پربارش ۲۵۰–۳۰۰ لیتر بر ثانیه در سال‌های خشک[1]

قنات بلده دربرگیرندهٔ ۱۵ قنات، دو چشمه و مقداری آب‌های سرگردان است که در سالیان اخیر بر اثر خشکسالی، تعدادی از آنها خشکیده‌اند.[6] به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دورهٔ ساسانی است.[2] ناصر خسرو در سفرنامهٔ خود آن را به کیخسرو نسبت می‌دهد. و می نویسد :

«آبی عظیم در این کاریز روان است و آن کاریز چهار فرسنگ می‌رود و آن گفتندکیخسرو فرموده‌است کردن.»

[6]

این قنات مسیری حدود ۳۵ کیلومتر را پیموده و حدود ۲٬۳۸۲ هکتار از زمین‌های منطقه فردوس را مشروب می‌کند.[7] حدود ۴۰۰ سال پیش، تعداد زیادی از مالکان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود ۳ هزار فنجان از آب این قنات بدون مالک مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی که همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می‌رفت، از تون (فردوس آن زمان) گذشت و هنگام ورود او میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست که این آب را وقف چهار طبقه (سادات، علما، فقرا و صلحا) کند و شاه عباس آب‌ها را بین همین ۴ طبقه وقف کرد. گفته می‌شود که شیخ بها در همین مسافرت، آب بلده را به ۲ نهر مساوی تقسیم کرد به طوری که در هر ۸ شبانه روز یک بار باغ‌ها مشروب شود.[7] کل قنات‌های بلده، ۲۷ رشته هستند ولی امروز فقط ۱۶ رشته آن فعال و از این ۱۶ قنات، ۱۲ رشته اصلی و ۴ قنات دیگر فرعی هستند.[7]

برای کاهش میزان نفوذ آب[6][8] و همچنین کاهش تبخیر آن،[8] پس از جاری‌شدن آب در سطح زمین، مرتباً مقداری خاک رس به آب اضافه می‌کنند تا آب گل آلود و تیره شده و منافذ مجرای آبرسانی قنات بسته شود و نفوذ آب به داخل زمین کاهش یابد. به فردی که وظیفهٔ گل‌آلود کردن آب را بر عهده دارد، «تیره‌گر» گفته می‌شود.

این قنات، بخش زیادی از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی روستاهای باغستان علیا و سفلی و شهر اسلامیه را آبیاری می‌کند. همچنین در گذشته، علاوه بر کشاورزی، با ذخیره آب این قنات در آب‌انبارها و پس از ته‌نشین‌شدن خاک آن، آب شرب شهر فردوس نیز تأمین می‌شده‌است.[6]

بررسی‌های کارشناسی انجام‌شده، نشان داده‌اند که کانال‌های انتقال آب این قنات، ظرفیت تولید ۵۰۰ تن ماهی را در هر دورهٔ پرورش ماهی دارند.[9]