سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان
سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان یا نقش پیروزی سنگ‌نگاره‌ای مربوط به دورهٔ ساسانیان است که در آن صحنه نبرد پیروزمندانهٔ اردشیر بابکان با اردوان پنجم آخرین شاه اشکانی در سال ۲۲۴ حجاری گردیده‌است. این سنگ‌نگاره با هیجده متر طول و تقریباً چهار متر ارتفاع، بزرگترین سنگ نگارهٔ بازمانده در ایران است. این اثر در شهرستان فیروزآباد و پیرامون رودخانهٔ فیروزآباد و برفراز صخره‌ای قرار گرفته‌است و چندین سال پیش شمشیر حجاری شده آن به سرقت رفت.
| چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس Sassanid Archaeological Landscape of Fars Region * | |
|---|---|
 | |
| مکان | ایران |
| نوع | فرهنگی |
| معیار | (ii), (iii), (vi) |
| منابع | ۱۵۶۸ |
| منطقه ** | آسیا و اقیانوسیه (ایران) |
| تاریخچه ثبت | |
| ثبت | ۲۰۱۸ (فصل ۴۲مین ) |
| * آوانویسی نام در وبگاه میراث جهانی ** دسته‌بندی منطقه‌ای توسط یونسکو | |
| دو نقش برجسته | |
|---|---|
 | |
| |
| نام | دو نقش برجسته |
| کشور | ایران |
| استان | استان فارس |
| شهرستان | فیروزآباد |
| اطلاعات اثر | |
| دیرینگی | دوره ساسانیان |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره ساسانیان |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۲۶۸ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ |
این اثر مربوط به دوره ساسانیان است و در فیروزآباد، کیلومتر ۳ و ۵ جاده فیروزآباد به شیراز واقع شده و در کنار "سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان" با نام "دو نقش برجسته" در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شمارهٔ ثبت ۲۶۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[1]
توصیف سنگ‌نگاره
در این سنگ نگاره شش اسب سوار در سه گروه از جنگاوران تک به تک دیده می‌شوند: در سمت راست، اردشیر با نیزه‌ای اردوان را سرنگون می‌سازد؛ در وسط، ولیعهد شاپور بر وزیر ارشد اردوان یعنی دادبنداد غلبه می‌کند؛ و در سمت چپ، پیشکاری با یک شوالیهٔ اشکانی دست به گریبان است. در فرضیات جدیدتر نفر وسط را به جای شاپور آخرین شاه پارتیان هند به نام فرن-ساسان (از خاندان گندافره) معرفی کرده اند، و نفر سوم ساسانی را به جای پیشکار یکی از سران خاندان سورن یا در احتمالی دیگر ابرسام پنداشته اند.[2] این نگاره پویایی چشمگیری داشته و در جزئیات نیز غنی است. موها و ریش‌ها، زره جنگجویان و یراق اسبان با دقت درخور توجهی ترسیم شده‌اند. حکاکی تقریباً به صورت نیم برجسته انجام شده و بخش پایینی آن بر اثر عوامل جوی فرسایش یافته‌است. نحوهٔ نمایش سنگ نگاره با الگوهای رایج دوران اشکانی مطابقت کرده و با سنگ نگارهٔ گودرز در بیستون و نقاشی دیواری سواران زره پوش چهارنعل در دورا-اروپوس قرابت و نزدیکی دارد. موضوع این نگاره بعدها در نقش برجستهٔ نبرد سوارهٔ بهرام دوم (۲۷۶–۲۹۳) و هرمز دوم (۳۰۳–۳۰۹) مجدداً به کار گرفته شد، که هر دو در نقش رستم واقع شده‌اند.[3]
ثبت جهانی
این اثر در کنار هفت اثر دیگر باستانی استان فارس، مجموعا به شمار هشت سایت باستانی در سه منطقه باستانی، زیر عنوان چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس، (در منطقه‌های فیروزآباد، بیشاپور، سروستان در جنوب غربی استان فارس) در نشست ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸ کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسیدند[4] تا تعداد آثار ایرانی ثبت شده در میان میراث جهانی یونسکو به عدد ۲۳ و آثار استان فارسی به عدد ۵ برسد.[5]
ثبت در فهرست آثار ملی
این اثر در کنار اثر سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان با نام "دو نقش برجسته" در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شمارهٔ ثبت ۲۶۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.[6]
نگارخانه
طرحی از سنگ نگاره ،اوژن فلاندن،١٨٤٠ میلادی
نشان خانوادگی سورن‌ها (سمت راست) و ساسانیان (سمت چپ) کنده‌کاری شده روی کلاه و زره اسب‌ها
جستارهای وابسته
منابع
- «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۹.
- Kalani 2017: 32,33
- Heinz, ARDAŠĪR I ii. Rock reliefs.
- Centre, UNESCO World Heritage. "Four sites added to UNESCO's World Heritage List". whc.unesco.org. Retrieved 2018-07-01.
- «میراث ساسانیان ثبت جهانی شد». www.khabaronline.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲.
- «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۹.
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان موجود است. |
- Heinz, Luschey (1986). "ARDAŠĪR I ii. Rock reliefs". Encyclopædia Iranica, Last Updated on 11 August 2011 Unknown parameter
|ماه=ignored (help) - Kalani, Reza., 2017. Multiple Identification Alternatives for Two Sassanid Equestrians on Fīrūzābād I Relief: A Heraldic Approach, Tarikh Negar Monthly, Tehran. (Google Books)
