لاتین
لاتین یا لاتینی (latīnum) یک زبان کلاسیک متعلق به شاخه ایتالی زبانهای هندواروپایی است. زبان لاتین در اصل در نواحی اطراف رم، معروف به لاتیوم گفتگو میشد. با قدرتگیری جمهوری روم، لاتین به زبان اصلی در ایتالیا و سپس در سراسر غرب امپراتوری روم تبدیل شد. لاتین نیای زبانهای رومی امروزی در اروپاست و واژگان بسیاری را به دیگر زبانهای اروپایی همچون انگلیسی وارد کردهاست. در انگلیسی از ریشههای لاتین (و یونانی باستان) در الهیات، علوم، پزشکی و قانون استفاده میشود. لاتین در سریر مقدس (شهر واتیکان) زبان رسمی است.
لاتین | |
---|---|
lingua latīna | |
زبان بومی در | |
قومیت | لاتینها |
دوره | لاتین عامیانه در سده ۶ تا ۹ میلادی به زبانهای رومی تبدیل شد؛ زبان رسمی آن به عنوان زبان میانجی علمی اروپای قرون وسطی و کیلیکیه و همچنین زبان مقدس کلیسای کاتولیک تداوم یافتهاست. |
الفبای لاتین | |
وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | سریر مقدس |
تنظیمشده توسط |
|
کدهای زبان | |
ایزو ۱–۶۳۹ | la |
ایزو ۲–۶۳۹ | lat |
ایزو ۳–۶۳۹ | lat |
گلاتولوگ | impe1234 [2]lati1261 [3] |
زبانشناسی | 51-AAB-aa to 51-AAB-ac |
نقشه اوج امپراتوری روم در زمان تراژان (حدود ۱۱۷ میلادی) و مناطق لاتینزبان (جگریرنگ). زبانهای دیگری نیز در امپراتوری رایج بود. | |
محدوده زبانهای رومی، نوادگان امروزی زبان لاتین، در اروپا | |
در اواخر دوران جمهوری روم (۷۵ قبل از میلاد)، لاتین باستان به لاتین کلاسیک معیار تبدیل شده بود. لاتین عامیانه گونه محاورهای لاتین بود که در همان زمان گفتگو میشد و در کتیبهها و آثار طنزنویسانی مانند پلوتس و ترنتیوس و نویسندگانی همچون پترونیوس از آن یاد شدهاست.[4] لاتین پسین زبان نوشتاری از قرن ۳ است. شکل محاوره ای آن لاتین عامیانه در قرنهای ۶ تا ۹ به زبانهای رومی، مانند ایتالیایی، ساردنیایی، ونتی، ناپولی، سیسیلی، پیدمونتی، لومبارد، فرانسوی، فرنکو-پروونسال، اکسیان، کرسی، لادین، فریولی، رومانش، کاتالان/والنسیایی، آراگونی، اسپانیایی، آستوری، گالیسی و پرتغالی توسعه یافت است. لاتین قرون وسطی از قرن ۹ تا رنسانس به عنوان زبان ادبی اروپا مورد استفاده قرار میگرفت. این زبان سپس به لاتین نوین تکامل یافت. لاتین تا اواخر قرن هجدهم، تا زمانی که زبانهای بومی (از جمله زبانهای رومی) جایگزین آن شدند، زبان ارتباطات بینالمللی و تحصیلات علمی بود. لاتین کلیسایی زبان رسمی سریر مقدس و آیین رومی کلیسای کاتولیک است.
لاتین یک زبان کاملاً اشتقاقی، دارای سه جنس، شش یا هفت حالت دستوری، پنج صرف، چهار نوع صرف فعل، شش زمان، سه شخص، سه وجه، دو جهت فعل، دو یا سه نمود و دو شمار است. الفبای لاتین از الفبای اتروسکی و یونانی و در نهایت از الفبای فنیقی گرفته شدهاست.
تاریخ
این زبان دارای تعدادی مرحله تاریخی است که هر یک از آنها با تفاوتهای ظریف واژگان، کاربرد، املا، ریختشناسی و نحو متمایز میشوند. هیچ قانون سخت و سریعی برای دستهبندی وجود ندارد. دانشمندان مختلف بر ویژگیهای مختلف تأکید دارند. در نتیجه، فهرستها گوناگون و همچنین دارای نامهای جایگزین هستند.
علاوه بر مراحل تاریخی، لاتین کلیسایی به سبکهایی که نویسندگان کلیسای کاتولیک روم از اواخر دوران باستان به بعد و همچنین دانشمندان پروتستان از آنها استفاده میکردند اشاره دارد.
پس از سقوط امپراتوری روم غربی در سال ۴۷۶ و ظهور پادشاهیهای ژرمن به جای آن، مردم ژرمنیزبان لاتین را به عنوان زبانی مناسب تر برای استفادههای قانونی و دیگر اهداف به رسمیت شناختد.
لاتین باستان
نخستین شکل شناختهشده لاتین، لاتین باستان است که از پادشاهی روم تا اواخر دوره جمهوری روم صحبت میشد. این زبان در کتیبهها و برخی از آثار اولیه ادبیات لاتین، مانند کمدیهای پلتوس و ترنتیوس، گواهی شدهاست. الفبای لاتین از الفبای اتروسکی ابداع شد. این نوشتار در ابتدا راست به چپ یا بوستروفیدن بود[5] و در نهایت به یک خط چپ به راست تبدیل شد.
لاتین کلاسیک
در اواخر دوران جمهوری و در نخستین سالهای امپراتوری، یک لاتین کلاسیک جدید، با نوشتن آثار بزرگ ادبیات کلاسیک که در مکاتب دستور زبان و بلاغت تدریس میشد، توسط سخنوران، شاعران، مورخان و دیگر باسوادان، به وجود آمد. دستور زبانهای آموزشی امروزی ریشه در چنین مدارسی دارد که به عنوان نوعی آکادمی زبان غیررسمی فعالیت میکرده و به حفظ و تداوم گفتار تحصیلکردگان اختصاص داشتهاست.
لاتین پسین
لاتین پسین در دوران باستان پسین[6] از سده ۳ تا ۶ میلادی رایج بود.[7][8] این دوره از لاتین را میان دورههای لاتین کلاسیک و لاتین قرون وسطی میدانند. در مورد زمان دقیق پایان لاتین کلاسیک یا شروع لاتین قرون وسطی اتفاق نظر علمی وجود ندارد. با این حال، آثار لاتین پسین با داشتن ویژگیهایی قابل شناسایی هستند.
لاتین عامیانه
تجزیه و تحلیل فلسفی آثار لاتین باستان، مانند آثار پلوتوس، که حاوی بخشهایی از گفتار روزمره است، نشان میدهد که یک زبان گفتاری لاتین (اصطلاحاً sermo vulgi، «گفتار تودهها» به نوشته سیسرون)، همزمان با لاتین کلاسیک وجود داشت. این زبان غیررسمی به ندرت نوشته میشدهاست و بنابراین فیلسوفان فقط واژگان و عبارات منفردی را ذکر میکنند که در آثار نویسندگان کلاسیک و دیوارنویسیها آمدهاست.[9] از آنجا که توسعه این زبان به خودی خود آزاد بود، هیچ دلیلی وجود ندارد که تصور کنیم این زبان از نظر تاریخی یا جغرافیایی یکنواخت باشد. برعکس، جمعیتهای اروپایی رومیزبان هر یک گویشهای خود را در این زبان داشتند، که در نهایت منجر به تمایز زبانهای رومی شد.[10] سقوط امپراتوری روم به معنای زوال معیارهای آموزشی بود که باعث ایجاد لاتین پسین شد، مرحلهای پساکلاسیک از زبانی که در نوشتههای مسیحیان آن زمان دیده میشود. این امر نه تنها به دلیل کاهش تحصیلات بلکه به دلیل تمایل به انتشار آثار به زبان تودهها و منطبقتر با گفتار روزمره بود.
لاتین عامیانه حداکثر تا قرن نهم، که نخستین نوشتههای رومی شروع به پدیداری کرد، به زبانهای متمایزی تبدیل شده بود. آنها، در طول این دوره، به گفتار روزمره محدود بودند، زیرا لاتین قرون وسطی برای نوشتن استفاده میشد.[11][12]
لاتین قرون وسطی
لاتین قرون وسطی لاتین نوشتاری است و در دورهای از لاتین پساکلاسیک استفاده میشود که هیچ زبان لاتین گفتاری وجود ندارد. چرا که زبان گفتاری به زبانهای مختلف رومی آغازین تبدیل شده بود. با این حال، در دنیای تحصیلکردگان و در امور رسمی، زبان لاتین بدون داشتن پایگاه گفتاری طبیعی، تداوم یافت. این لاتین همچنین به سرزمینهایی گسترش یافت که هرگز به زبان لاتین صحبت نکرده بودند، مانند ملتهای ژرمنی و اسلاوی. این زبان برای ارتباطات بینالمللی بین کشورهای عضو امپراتوری مقدس روم و متحدان آن مفید واقع شد.
لاتین رنسانس
موقعیت لاتین در رنسانس با تصویب اومانیستها، به عنوان یک زبان گفتاری تقویت شد. آنها که غالباً توسط اعضای روحانیت هدایت میشدند، از تخریب سریع بازماندههای جهان کلاسیک و ادبیات آن متعجب بودند؛ بنابراین تلاش کردند هرچه را که میتوانند حفظ کنند و زبان لاتین را به آنچه در گذشته بود برگردانند و روش تولید نسخههای اصلاحشده آثار ادبی را که با مقایسه نسخههای خطی برجایمانده انجام میشد، معرفی کردند. آنها حداکثر تا قرن پانزدهم، نسخههای پشتیبانیشده توسط دانشمندان را جایگزین لاتین قرون وسطایی کردند و با انجام پژوهش سعی در کشف زبان لاتین کلاسیک داشتند.[14][11]
لاتین نوین
در اوایل دوران نوین، زبان لاتین هنوز مهمترین زبان فرهنگی در اروپا بود؛ بنابراین، تا پایان قرن هفدهم بیشتر کتابها و تقریباً تمام اسناد دیپلماتیک به زبان لاتین نوشته میشدند. پس از آن، بیشتر اسناد دیپلماتیک به زبان فرانسوی (یک زبان رومی) و سپس به زبانهای بومی یا سایر زبانها نوشته شدند.
لاتین امروزی
زبان لاتین امروزه با وجود نداشتن گویشور بومی، هنوز هم برای اهداف مختلفی در جهان استفاده میشود.
استفاده مذهبی
بزرگترین سازمانی که لاتین را در زمینههای رسمی و نیمهرسمی حفظ میکند، کلیسای کاتولیک است. لاتین زبان آیین رومی مسیحی است. این زبان رسمی سریر مقدس، زبان اصلی مجله عمومی آن و زبان کاری روتای رومی است. در واتیکان همچنین تنها خودپرداز جهان به زبان لاتین وجود دارد.[15] در دانشگاههای پاپی دورههای تحصیلات تکمیلی قانون کلیسایی به زبان لاتین تدریس میشود و مقالات نیز به همان زبان نوشته میشوند.
استفاده از لاتین برای شعارها
در جهان غرب، بسیاری از سازمانها، دولتها و مدارس به دلیل ارتباط آن با رسمیت ، سنت و ریشههای فرهنگ غربی، از لاتین برای شعارهای خود استفاده میکنند.
شعار کانادا A mari usque ad mare («از این کران تا آن کران») و بیشتر شعارهای استانهای آن به زبان لاتین هستند. صلیب ویکتوریای کانادا از صلیب ویکتوریای بریتانیا که دارای کتیبه «For Valor» است، الگو گرفتهاست. از آنجا که کانادا رسماً دو زبانه است، عبارت لاتین Pro Valore مدال کانادا جایگزین عبارت انگلیسی پیشین آن شدهاست.
شعار اسپانیا PLVS VLTRA، به معنای «فراتر از آن»، نیز ریشه لاتین دارد.[16] این برگرفته از شعار شخصی کارل پنجم، امپراتور مقدس روم و پادشاه اسپانیا (به عنوان کارل اول) و حاصل واژگونی عبارت Non terrae plus ultra («هیچ سرزمینی فراتر از آن نیست») است. گفته میشود که این کار برای هشدار بر روی ستونهای هرکول در تنگه جبلالطارق، که حاشیه جهان شناختهشده آن روز بود، حک شده بود. کارل این شعار را در پی کشف دنیای جدید توسط کلمبوس اتخاذ کرد و همچنین دارای استعارههایی در مورد خطرپذیری و تلاش برای تعالی است.
چندین ایالت آمریکا نیز شعار لاتین دارند: مانند Qui transtulit sustinet («کسی که بپیوندد، باقی خواهد ماند») کنتیکت؛ Per aspera ad astra («به سوی ستارگان، با هر سختیای») کانزاس؛ Nil sine numine («هیچچیز بدون خداوند ممکن نیست») کلرادو؛ Si quaeris peninsulam amoenam, circumspice («اگر در جستجوی خوشحالی هستی، به خود نگاه کن») میشیگان؛ Salus populi suprema lex esto («بگذار رفاه مردم، قانون اساسی باشد») میزوری؛ Esse Quam Videri («بودن بهتر از وانمود کردن») کارولینای شمالی؛ Sic semper tyrannis («این است فرجام ستمکار») ویرجینیا؛ و Montani Semper Liberi («کوهها همیشه آزادند») ویرجینیای غربی.
امروزه بسیاری از سازمانهای نظامی دارای شعارهای لاتین مانند Semper Paratus («همیشه آماده»)، شعار گارد ساحلی ایالات متحده؛ Semper Fidelis («همیشه وفادار»)، شعار نیروی دریایی ایالات متحده؛ Semper Supra («همیشه بالاتر»)، شعار نیروی فضایی ایالات متحده؛ و Per ardua ad astra («از طریق ناملایمات / مبارزه با ستارگان»)، شعار نیروی هوایی سلطنتی.
برخی از کالجها و دانشگاهها شعارهای لاتین را پذیرفتهاند، برای نمونه شعار دانشگاه هاروارد Veritas («حقیقت») است. وریتاس الهه حقیقت، دختر کیوان و مادر فضیلت بود.
سایر کاربردهای امروزی
سوئیس Helvetia نام کوتاه لاتین این کشور را روی سکهها و تمبرها چاپ میکند، زیرا با رسمی بودن چهار زبان در سوئیس، جایی برای نوشتن نام کشور به هر چهار زبان وجود ندارد. به همین دلیل، کد بینالمللی وسیله نقلیه و اینترنت سوئیس CH است که مخفف Confœderatio Helvetica، نام کامل لاتین این کشور، میباشد.
میراث
زبانهای ایتالیایی، فرانسوی، پرتغالی، اسپانیایی، رومانیایی، کاتالان، رومانش و سایر زبانهای رومی نوادگان مستقیم زبان لاتین هستند. همچنین مشتقات بسیاری از لاتین به انگلیسی و همچنین آلمانی، هلندی، نروژی، دانمارکی و سوئدی وارد شدهاست. زبان لاتین هنوز در شهر واتیکان، یک دولتهر شهری واقع در رم، که مقر کلیسای کاتولیک است، صحبت میشود.
ادبیات
آثار چند صد نویسنده باستانی که به زبان لاتین مینوشتند، بطور کامل یا جزئی باقی ماندهاست. آنها تا حدی موضوع رشته مطالعات کلاسیک هستند. آثار آنها قبل از اختراع چاپ به صورت دستنویس منتشر میشد و اکنون در نسخههای چاپی با دقت حاشیه نویسی منتشر میشوند. از مهمترین نسخههای چاپی میتوان به کتابخانه کلاسیک لوئب ، منتشر شده توسط انتشارات دانشگاه هاروارد، یا متون کلاسیک آکسفورد ، منتشر شده توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد اشاره کرد.
آموزش
در طول تاریخ اروپا، آموزش مطالعات کلاسیک برای کسانی که مایل به پیوستن به محافل باسوادان بودند بسیار مهم تلقی میشد. آموزش به زبان لاتین یک جنبه اساسی است. در جهان امروز، شمار زیادی از دانشجویان لاتین در ایالات متحده لاتین را از کتاب لاتین ویلوک میآموزند. این کتاب که برای نخستین بار در سال ۱۹۵۶ توسط فردریک ام. ویلوک منتشر شد.[17] لاتین ویلوک به کتاب معیار بسیاری از دورههای مقدماتی لاتین در آمریکا تبدیل شدهاست.
جنبش لاتین زنده سعی دارد آموزش زبان لاتین را به همان روشی که زبانهای زنده آموزش داده میشوند، به عنوان وسیلهای برای برقراری ارتباط گفتاری و نوشتاری، احیا کند. آثار آن در واتیکان و برخی از موسسات ایالات متحده مانند دانشگاه کنتاکی و دانشگاه ایالتی آیووا در دسترس است. انتشارات دانشگاه کمبریج انگلستان تأمینکننده اصلی کتابهای درسی لاتین برای همه سطوح، مانند مجموعه دورههای لاتین کمبریج، است. همچنین زیرمجموعه ای از متنهای کودکانه به زبان لاتین توسط Bell & Forte منتشر شدهاست که ماجراهای موشی موسوم به مینیموس را بازگو میکند.
واجشناسی
تلفظهای باستانی لاتین بازسازی شدهاند. از جمله دادههای مورد استفاده برای بازسازی تلفظها، مطالب نویسندگان باستان، غلطهای املایی، جناس، ریشهشناسی باستانی، املای وامواژگان لاتین در زبانهای دیگر و توسعه تاریخی زبانهای رومی است.[23]
همخوانها
لبی | دندانی | کامی | نرمکامی | چاکنایی | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|
صاف | لبیشده | ||||||
انسدادی | واکدار | b | d | ɡ | ɡʷ | ||
بیواک | p | t | k | kʷ | |||
سایشی | واکدار | (z) | |||||
بیواک | f | s | h | ||||
خیشومی | m | n | (ŋ) | ||||
ر-گونه | r | ||||||
ناسوده | l | j | w |
واکهها
جلویی | مرکزی | پشتی | |
---|---|---|---|
بسته | i i: | u u: | |
میانه | e e: | o o: | |
باز | a a: |
دستور زبان
لاتین از نظر نوع واژگان یک زبان ترکیبی و اشتقاقی است. واژاگان شامل یک جزء معنایی عینی و نشانگرهایی هستند که نقش دستوری واژه را مشخص میکنند. ترکیب ریشه و نشانگرها عناصر جملهای بسیار فشردهای را تولید میکند: amō، «دوست دارم» از یک جزء معنایی ama-، «عشق»، ساخته شده که بدان نشانگر -ō، شناسه اول شخص مفرد، افزوده شدهاست.
kra دستوری را میتوان با تغییر نشانگرها تغییر داد: نشانگر برای بیان نقشهای مختلف دستوری «عوض» میشود، اما جزء معنایی معمولاً تغییر نمیکند؛ در زبانها برای عطف از وند استفاده میشود که شامل پیشوند، میانوند و پسوند است. عطفهای لاتین هرگز پیشوند نیستند. برای نمونه amābit «او دوست خواهد داشت»، از همان ریشه amā- تشکیل شدهاست که به آن وند -bi-، نشانگر زمان آینده و وند -t، نشانگر سوم شخص مفرد، افزوده شدهاست.
در لاتین برای تصریف جنس، شمار و حالت در صفتها، اسمها و ضمیرها با فرایندی که اصطلاحاً صرف نامیده میشود، انجام میشود. نشانگرها نیز در فرایندی به نام صرف فعل به ریشه فعلها برای نشان دادن شخص، شمار، زمان، جهت، وجه و نمود می پیونند. برخی از واژگان، مانند قیدها، حروف اضافه و حرف ندا، صرفناپذیر هستند و هیچیک از مراحل را نمیگذرانند.
نوشتار
زبان لاتین با الفبای لاتین، که از الفبای اتروسکی گرفته شدهاست که آن نیز به نوبه خود از الفبای یونانی و در نهایت الفبای فنیقی گرفته شدهاست.[24] این الفبا همچنان در طول قرنها به عنوان خط زبانهای رومی، سلتی، ژرمنی، بالتیک، فینی و بسیاری از زبانهای اسلاوی (لهستانی، اسلواکی، اسلوونیایی، کرواتی، بوسنیایی و چکی) مورد استفاده قرار گرفتهاست. امروزه خط لاتین توسط بسیاری از زبانها در سراسر جهان، از جمله ویتنامی، زبانهای آسترونزیایی، بسیاری از زبانهای ترکی، و بیشتر زبانها در جنوب آفریقا، قاره آمریکا و اقیانوسیه، مورد استفاده قرار میگیرد و به همین دلیل پرکاربردترین خط جهان بهشمار میرود.
تعداد حروف الفبای لاتین متفاوت است. هنگامی که این الفبا برای نخستین بار از الفبای اتروسکی گرفته شد، تنها شامل ۲۱ حرف بود.[25] بعداً، G به نمایندگی /ɡ/، که قبلاً املای آن با C وارد الفبا و Z نیز از آن حذف شد، زیرا لاتین از آن پس هیچ صدای /ز/ای نداشت.[26] حروف Y و Z بعداً به ترتیب برای نشان دادن حروف یونانی، اوپسیلون و زتا در وامواژگان یونانی افزوده شدند.
W در قرن یازدهم از VV ایجاد شد. این حرف نشاندهنده /w/ در زبانهای ژرمنی بود نه لاتین که هنوز از V برای این منظور استفاده میکرد. در اواخر قرون وسطی J از I و همچنین U از Vمتمایز شدند.[26] اگرچه برخی از واژهنامههای لاتین از J استفاده میکنند، اما از آن به ندرت در متون لاتین استفاده میشود، زیرا در دوران کلاسیک از آن استفاده نمیشد.
حروف الفبای لاتین کلاسیک بدین شرحند:
حروف بزرگ | A | B | C | D | E | F | G | H | I | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | V | X | Y | Z |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
حروف کوچک | a | b | c | d | e | f | g | h | i | k | l | m | n | o | p | q | r | s | t | v | x | y | z |
اعداد
در دوران باستان، اعداد به زبان لاتین فقط با حروف نوشته میشدند. امروزه میتوان اعداد لاتین را با اعداد عربی و همچنین با اعداد رومی نوشت.
ūnus, ūna, ūnum (مذکر، مونث، خنثی) | I | یک | ||
duo, duae, duo | II | دو | ||
trēs, tria | III | سه | ||
quattuor | IIII یا IV | چهار | ||
quīnque | V | پنج | ||
sex | VI | شش | ||
septem | VII | هفت | ||
octō | VIII | هشت | ||
novem | VIIII یا IX | نه | ||
decem | X | ده | ||
quīnquāgintā | L | پنجاه | ||
centum | C | صد | ||
quīngentī, quīngentae, quīngenta | D | پانصد | ||
mīlle | M | هزار |
متن نمونه
«Commentarii de Bello Gallico» متنی مربوط به جنگهای گالی است که توسط ژولیوس سزار نوشته شده و با متن زیر آغاز میشود:
Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. Eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus Belgarum; attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum; vergit ad septentriones. Belgae ab extremis Galliae finibus oriuntur; pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni; spectant in septentrionem et orientem solem. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceani quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum solis et septentriones.
جستارهای وابسته
منابع
- "Schools". Britannica (1911 ed.).
- Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Imperial Latin". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Latin". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- Clark 1900
- Diringer 1996
- Roberts (1996), p.537.
- "Late Latin". Webster's Third New International Dictionary. Volume II, H to R. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc. 1961.
- "Late Latin". The American Heritage Dictionary of the English Language (3rd ed.). Boston, New York, London: Houghton Mifflin Company.
- Herman & Wright 2000
- Herman & Wright 2000
- Pulju, Timothy. "History of Latin". Rice University. Retrieved 3 December 2019.
- Posner, Rebecca; Sala, Marius (1 August 2019). "Romance Languages". Encyclopædia Britannica. Retrieved 3 December 2019.
- "Incunabula Short Title Catalogue". British Library. Archived from the original on 12 March 2011. Retrieved 2 March 2011.
- Ranieri, Luke (3 March 2019). "What is Latin? the history of this ancient language, and the proper way we might use it". YouTube. Retrieved 3 December 2019.
- Moore, Malcolm (28 January 2007). "Pope's Latinist pronounces death of a language". The Daily Telegraph. Archived from the original on 26 August 2009.
- "La Moncloa. Símbolos del Estado". www.lamoncloa.gob.es (به اسپانیایی). Retrieved 2019-09-30.
- LaFleur, Richard A. (2011). "The Official Wheelock's Latin Series Website". The Official Wheelock's Latin Series Website. Archived from the original on 8 February 2011. Retrieved 17 February 2011.
- "Coins". Croatian National Bank. 30 September 2016. Archived from the original on 16 November 2017. Retrieved 15 November 2017.
- Who only knows Latin can go across the whole Poland from one side to the other one just like he was at his own home, just like he was born there. So great happiness! I wish a traveler in England could travel without knowing any other language than Latin!, Daniel Defoe, 1728
- Anatol Lieven, The Baltic Revolution: Estonia, Latvia, Lithuania and the Path to Independence, Yale University Press, 1994, شابک ۰−۳۰۰−۰۶۰۷۸−۵ , Google Print, p.48
- Kevin O'Connor, Culture And Customs of the Baltic States, Greenwood Press, 2006, شابک ۰−۳۱۳−۳۳۱۲۵−۱ , Google Print, p.115
- Karin Friedrich et al. , The Other Prussia: Royal Prussia, Poland and Liberty, 1569–1772, Cambridge University Press, 2000, شابک ۰−۵۲۱−۵۸۳۳۵−۷ , Google Print, p.88 بایگانیشده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine
- Allen 2004
- Diringer 1996
- Diringer 1996
- Diringer 1996
پیوند به بیرون
نسخهٔ لاتین ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد |
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به لاتین در ویکیگفتاورد موجود است. |
- ویدئو و فایل شنیداری کلاسهای فشردهٔ مقدماتی آموزش زبان لاتین توسط عبدالله یوسفی رامندی
- "Latin Dictionary Headword Search". Perseus Hopper. Tufts University. Searches Lewis & Short's A Latin Dictionary and Lewis's An Elementary Latin Dictionary. Online results.
- "Online Latin Dictionary with conjugator and declension tool". Olivetti Media Communication. Search on line Latin-English and English-Latin dictionary with complete declension or conjugation. Online results.
- "Latin Word Study Tool". Perseus Hopper. Tufts University. Identifies the grammatical functions of words entered. Online results.
- Latin Lessons (free online through the Linguistics Research Center at UT Austin)
- Free 47-Lesson Online Latin Course, Learnlangs
- Bennett, Charles E. (2005) [1908]. New Latin Grammar (2nd ed.). Project Gutenberg. ISBN 978-1-176-19706-0.