فارقلیط

فارقلیط از زبان یونانی (پاراکلتوس یا parakletos) گرفته شده‌است که به معنای «کسی است که دلداری می‌دهد-تسلی بخش» یا «کسی که میانجی گری می‌کند و شفاعت کننده» است. ریشه این واژه از دو بخش پارا (فرا)+کالین (خوان) تشکیل شده‌است و معنای تحت اللفظی آن در پارسی «فراخوان» است. پاراکلیت بازتابی از واژهٔ عبری «مناهم» (به عبری: מְנַחֵם) به معنای تسلی دهنده‌است. برپایهٔ فرهنگ واژگان یونانی -انگلیسی عهد جدید و دیگر نوشته‌های مسیحی نخستین ولتر بویر :معنی تکنیکی 'وکیل' نادر است. این واژه چند بار در عهد جدید، به عنوان لقبی برای روح القدس آمده‌است که در مبحث روح القدس‌شناسی مسیحی و تثلیث الهی، استفاده می‌شود.

فیلون چندین بار واژهٔ فارقلیط را برای سخن گفتن دربارهٔ انسان‌های میانجی‌گر بکار می‌برد. این واژه سپس از یهودیت هلنیستی به ادبیات خاخامی راه می‌یابد. این واژه در هفتادگانی یاد نشده‌است. برای بازگردانی واژهٔ عبری מְנַחֵם مناهم تسلی بخش و מליץ יושר ملیتز یوشر از واژگان دیگری بهره برده شده‌است.[1]

این واژه به ویژه در انجیل یوحنا ذکر شده‌است (۱۴:۱۶، ۱۴:۲۶، ۱۵:۲۶، ۱۶:۷٬۲۰:۲۲) که در پارسی می‌تواند :مشاور، یاری رس، دلداری دهنده" ترجمه شود. کلیسای قدیم پارکلیت، را روح القدس می‌دانست (اعمال۱:۵، ۱:۸، ۲:۴، ۲:۳۸) و مسیحیان هنوز این نام را برای روح القدس بکار می‌برند.

در ۱ یوحنا ۲:۱ «پارکلیت» را برای تشریح نقش میانجی‌گری عیسی مسیح بکار می‌رود؛ و در یوحنا ۱۴:۱۶ عیسی می‌گوید: «پارکلیت دیگری» برای یاری حواریونش خواهد آمد. از اینجا برمی آید که عیسی خود پارکلیت نخست است. در متی ۱۲–۳:۱۰ و لوقا ۱۷–۳:۹، یحیی تعمید دهنده می‌گوید که شخص قوی پس از او خواهد آمد که «شما را با روح القدس و آتش آن تعمید می‌دهد». چنگال پاک گرش، دستانش است. او خرمن اشکوب خود را صاف می‌کند. او گندم خود را به انبار می‌دهد، کاه را با آتش فروننشاندنی می‌سوزاند." آیاتی مانند این را اغلب مسیحیان در تثلیث الهی خود برای توصیف اینکه چگونه خداوند بر جهان آشکار می‌شود و نقش خداوند در رستگاری، بکار می‌برند. بنابر اصول تثلیث، پارکلیت یا روح القدس، شخص سوم تثلیث است که به همراه موارد دیگر، هدایت و تسلی و حمایت را برای مردم تأمین می‌کند. القاب دیگر روح القدس ازین قرارند: «روح الحق» (روان راستی)، روح روشن قادرالمطلقیت خدا، نفس القدس (دم پاک)، نفس قادر مطلق، دهندهٔ حیات، خداوندگار بخشش (رب‌الرحمه)، یاور، تسلی بخش، مشاور و حامی. برخی از مسیحیان قدیم شاید باور داشته‌اند که خود عیسی پس از مرگ پیش پیروانش به عنوان روح و یاور بازگشت تا با ایشان سکنی گزیند. رنه جرارد، انسان‌شناس/فیلسوف مسیحی استدلال می‌کند که پارکلیت باید این چنین ترجمه شود: وکیل مدافعی که از بشر در برابر یورش اهریمن، دفاع می‌کند.

از همان آغاز اسلام در سدهٔ ۷ میلادی برخی از مسلمانان، محمد را فارقلیط موعود مسیح می‌دانستند. ابن اسحاق نخستین تاریخ‌نگار اسلام، با گزارش انجیل یوحنا Munahhemana را واژه ای سریانی برای محمد می‌داند که در یونانی پاراکلیت است.[2] آیهٔ قرآنی که مسلمانان به آن ارجاع می‌دهند از سوره صف آیه ششم این است.

و آنگاه که عیسی پسر مریم گفت: ای پسران اسرائیل! من فرستاده خداوند بر شمایم، تا تورات پیش از من را تصدیق کنم و مژده دهم شما را به پیامبری که پس از من خواهد آمد؛ که نامش احمد است؛ ولی آنگاه که او با نشان‌های روشن می‌آید، آنان می‌گویند که این جادویی آشکار است.[3]

نویسندگان مسلمانان همانندی میان واژهٔ پاراکلتوس (paraclutos, παράκλητος) به معنای دلداری دهنده و پریکلوتوس (periclutos, περικλυτος) به معنی برگزیده یافته‌اند، و پریکلوتوس را با واژه احمد، نام دیگر محمد در قرآن ترجمه و تطبیق می‌دهند. محمد کاظم شاکر دلیل این تطابق را در برابری شمار بندواژه‌های همخوان در زبانهای سامی می‌داند.[4]

مسلمانان هم چنین باور دارند که محمد میانجی یا شفیع در روز جزاست؛ و او را «شفیع هذه الامه» (میانجی‌گر این امت) می‌نامند.

مسیحیان پس از اسلام هنگامیکه به این آیات رسیدند فارقلیط را بمعنی پاراکلتوس، که بمعنی تسلی دهنده است و بر روح القدس اطلاق می‌شود ترجمه کردند تا بشارت ظهور محمدی را محو نمایند. لکن می‌توان به ادله متعددی ثابت کرد که فارقلیطا، روح القدس نیست بلکه همان پیامبر موعود است که حضرت محمد باشد و نظریه علمای مسیحی مردود است زیرا آیات نقل شده بشارت از ظهور کسی پس از حضرت عیسی مسیح می‌دهد که:

الف) آمدن او مشروط به رفتن مسیح بوده و آمدن روح القدس مشروط به چنین شرطی نبوده‌است زیرا روح القدس بارها قبل از آن به حضور حضرت مسیح رسیده و پیام الهی آورده‌است و اگر چنین باشد سخن حضرت مسیح لغو خواهد بود که فرمود تا من باشم او نخواهد آمد.

ب) او پارقلیطای دیگری است که برای همیشه و تا انقراض جهان شخصیت و آئین اش بر بشریت حکومت می‌کند. اگر پارقلیطا روح القدس باشد پارقلیطای دیگر روح القدس دیگر است و این مطلب اعتقادات خود مسیحیان را زیر سؤال می‌برد که می‌گویند خدا در سه جزء پدر و پسر و روح القدس جلوه گر است. زیرا عده اقانیم را از ۳ به ۴ و بیشتر افزایش می‌دهد و این خود مخالف تثلیث مورد ادعای آنهاست.

ج) وی دربارهٔ مسیح شهادت داده او را تصدیق خواهد کرد. اگر روح القدس باشد لازم می‌آید که او بر افرادی غیر از انبیاء الهی هم نازل شود و اینکه او آئین مسیح را تکمیل و ناگفته‌های او را بیان خواهد نمود و آن حضرت را جلال و شکوه خواهد بخشید به بداهت عقل واضح است که تکمیل آئین مسیح بر عهده پیامبران است نه روح القدس که از ملائکه است و اگر قرار بود روح القدس این وظیفه را انجام دهد دیگر چه نیازی به هر کدام از انبیاء الهی بود.

د) روح القدس رئیس جهان نیست زیرا ریاست معنوی و روحانی بعهده انبیاء است و روح القدس بر مردم نازل نمی‌شود، تا مردم را به چیزی ملزم و از چیزی بازدارد.

البته مسلمانان به موضوع و روح‌القدس با جهان‌بینی اسلامی نگاه می‌کنند که این نوع جهان‌بینی مورد پذیرش مسیحیان نیست.

در انجیل یوحنا آمده: «اگر مرا دوست دارید، احکام مرا نگاه دارید. و من از پدر سوال می‌کنم و تسلی دهنده‌ای دیگر به شما عطا خواهد کرد تا همیشه با شما بماند»[6]

1- روح‌القدس به عقیده مسیحیان خداست.

تسلی‌دهنده همان‌گونه که از انجیل یوحنا نقل‌شده «دیگر» است که پدر (خدا) «عطا خواهد کرد».

این تسلی‌دهنده نمی‌تواند منطقاً و عقلا روح‌القدس باشد؛ چرا که روح‌القدس به عقیده مسیحیان هم ذات و یگانه‌ی باخداست و جدای از او نیست تا بعد عطا شود. در ثانی عطا شدن خدا بی‌معناست. خدا همیشه و همه جا است. در نتیجه تسلی‌دهنده چیزی و کسی غیر روح‌القدس است. او نبی مبشری است که پس از عیسی به عنوان رسولی دیگر به بشریت عطا خواهد شد.

2- در انجیل یوحنا آمده " و من به شما راست میگویم که رفتن من برای شما مفید است، زیرا اگر نروم تسلی دهنده نزد شما نخواهد آمد. اما اگر بروم او را نزد شمامی فرستم. و چون او آید، جهان را بر گناه وعدالت و داوری ملزم خواهد نمود."[7]

میدانیم که روح القدس از قبل با مسیح بود. پس شرط گذاشتن اینکه اگر من نروم او نیاید نشان دهنده آن است که شخصی که بعدا میآید غیر از روح القدس است و اگر منظور از آمدن تجلی است دلیلی عقلی وجود ندارد که تجلی خداوند بر حواریون مشروط به رفتن عیسی باشد.

3- در این آیات خبر از کسی میدهد که رفتن مسیح در مقابل آمدن او سودمند و مفید است آیا در نظر مسیحیان آمدن روح القدس از رفتن مسیح سودمند تر است؟ و آنهم در حالی که روح القدس همواره با مسیح بود و جایی نرفته بود که بخواهد برگردد.

4- در آیه بعد میگوید "و چون او آید، جهان را بر گناه وعدالت و داوری ملزم خواهد نمود.[8]

در صورتیگه هیچگاه روح القدس مردم را توبیخ و ملزم نکرده است.آیا روح القدس مردم را ملزم میکند که کار خیر بکند یا نکند. و حال آنکه ملزم کردن مردم به کار خیر توسط انبیاء انجام میگیرد نه آنکه مستقیما توسط خداوند یا روح القدس و یا ملائکه.

5- در انجیل یوحناآمده "لیکن چون تسلی دهنده که او را از جانب پدر نزد شما میفرستم آید، یعنی روح راستی که از پدر صادر میگردد، او بر من شهادت خواهد داد. و شما نیزشهادت خواهید داد زیرا که از ابتدا با من بوده اید.[9]

در صورتیکه حواریون نیازی به شهادت روح القدس برای تایید عیسی نداشتند. همچنانکه در ابتدا بدون آمدن روح القدس عیسی را قبول کردند.

6- در این آیات آمده است که آمدن فاراقلیط مشروط به رفتن مسیح است. در حالی که روح القدس همواره با مسیح بود.

7- وجود افرادی مانند منتس و مانی که ادعا کردند ما فاراقلیط موعود هستیم. نشان میدهد که در زمان آنها فارقلیط در میان مردم به معنای یک پیامبر وعده داده شده بوده نه روح القدس و زمان این مدعیان قبل از پیامبر اسلام بوده است.

برخی از جمله منتسر (مناتوس) در میانه سده ی دوم میلادی و مانی در سال ۲۱۰–۲۷۶ پس از میلاد ادعا کردند که فارقلیط موعود یوحنا[10]اند.

حدود سال 156 میلادی، شخصی به نام مونتانوس ظهور کرد که دنیا پرستی مسیحیان و خودکامی اسقفها را در کلیسا تقبیح کرد، و خواستار بازگشت به سادگی و زهد مسیحیان نخستین برای محافل مذهبی شد. شاگردانش به او به عنوان فارقلیط موعود حضرت مسیح درود فرستادند. [11] حوادثی این چنین نشاندهنده آن است که مسیحیان همیشه منتظر ظهور فارقلیط بوده اند.

• Catholic Encyclopedia: Paraclete
• Jewish Encyclopedia: Paraclete
• Jesus Omen about the Paraclete, Have the Holy Bible foretold about Muhammad? by Dr. Monqueth Mahmoud El-Saquar

• ویکی‌پدیای انگلیسی
• Dictionary of Bible OXFORD ۲۰۰۴