حسین بن روح نوبختی

حسین بن ابی بحر را مورّخان و محدّثان گاهی «نوبختی» زمانی «روحی»، گاهی «حسین بن روح بن بنی نوبخت» و بعضاً «قمی» گفته‌اند. همان‌گونه که از نام وی هویداست، ایرانی‌تبار بوده‌است. نوبختیان از خاندانهای ایرانی مسلمان شده دوره منصور عباسی و پیوسته همنشین و همراه خلفای عباسی بودند. ایشان در اثر قدرت سیاسی و توان اقتصادی، پایگاه اجتماعی مناسبی داشتند که با تکیه بر آن، در پیشبرد تفکّر شیعی و حمایت از شیعیان نقش اساسی بازی کردند[3] در بعضی از روایات آمده که وی اهل قم بوده‌است، و گفته‌اند در گفتگوی فارسی به لهجهٔ اهالی آبه (از روستاهای شهرستان ساوه) سلیس و روان بود، حال آنکه برخی دیگر معتقدند که ملقّب شدن نوبختی به «قمی»، بخاطر شدّت علاقه و ارتباط وی با قم و علمای آن سامان بوده‌است.[3] و در بعضی منابع حسین بن روح نوبختی را با لقب آوی (آوه یا آبه) نیز خطاب می‌کردند.[4] شیخ صدوق نیز وی را از اهالی آوه یاد کرده‌است.[5]

او از نزدیکان مورد اعتماد محمد بن عثمان (دوّمین نایب خاص) بود و رابط بین او، عثمان بن سعید و شیعیان بود.

فقهای بزرگ در آن عصر با تمام علم و فقاهت از وی پیروی می‌کردند. «علی بن بابویه» (پدر شیخ صدوق)، محدث نامدار قم، برای دیدار با حسین بن روح به بغداد رفت، و پاسخ پرسشهایش را از وی دریافت کرد و به قم بازگشت.

نخستین توقیعی که راجع به حسین بن روح از ناحیه مقدسه صدور یافت، در سال ۳۰۵ هجری بود. در آن توقیع آمده‌است:

او کاملاً مورد وثوق و اطمینان ماست و در نزد ما مقام و جایگاهی دارد که او را مسرور می‌گرداند.

روزی محمّد بن عثمان، بزرگان شیعه را گرد آورد و گفت:

هر گاه برای من حادثه‌ای پیش آید و مرگم فرا رسد وکالت (و نیابت از امام زمان) با «ابوالقاسم بن روح» خواهد بود. من مأمور شدم که او را به جای خود معرّفی کنم.

او در دوران حکومت «مقتدر عباسی» به مدت ۵ سال به زندان افتاد و در سال ۳۱۷ آزاد شد.

حسین بن روح در ۱۸ شعبان سال ۳۲۶ هجری در گذشت.[6] قبر وی در محله نوبختیه در جانب غربی بغداد در وسط بازار عطاران، در انتهای کوچه‌ای است که در آنجا بقعه و صحن مختصری بنا کرده‌اند.

• نواب اربعه
• محمد بن عثمان
• علی بن محمد سمری
• عثمان بن سعید

• مهدی موعود (ترجمه جلد ۱۳ بحار الانوار)، علی دوانی، صفحه ۶۷۶–۷۵۶
• سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، صفحه ۶۸۰–۶۸۱
• آخرین امید، صفحهٔ ۹۹