گیلکی بیه‌پس
گیلکی بیه پس[1][2] یا گیلکی غربی[3] گویشی از زبان گیلکی می‌باشد که در غرب استان گیلان گویش می‌شود. زبان گیلکی شامل سه لهجه بیه پسی (غرب گیلان)، بیه پیشی (شرق گیلان) و گالشی می‌شود.[4] گلاتولوگ گویش گیلکی غربی را شامل گونه‌های فومنی، رشتی و انزلی می‌داند.[5] به گفته منوچهر ستوده گیلکی بیه پس در بخشی از گیلان که در باختر سفیدرود است (چهار فریضه، گسکر، کسما، تولم، شفت، موازی، کهدم، لشته نشا) بدان گفتگو می‌شود.[6] به گفته دانشنامه ایرانیکا زبان گیلکی دارای دو گویش شرقی و غربی است و رودخانه سفیدرود مرز بین این دو گویش است و این زبان زیرمجموعه زبان‌های کاسپین است.[7]
| گیلکی بیه پس | |
|---|---|
| زبان بومی در | ایران استان گیلان |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
دستور زبان
ضمایر
در گویش بیه پس ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش رشت تنظیم شده‌است)[8]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، رشت | mən | tu | un | amâ | šumâ | ušan |
| مفعولی، رشت | mi | ti | une | ami | šimi | ušane |
| ملکی، رشت | məra | təra | una | aməra | šuməra | ušana |
شناسه
در گویش گیلکی بیه پس دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال.[9] (نمونه زیر بر اساس گویش رشت تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -boxord = خورد
- بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | əm(i) | i | e/i | im(i) | id(i) | id(i) |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -xor = می‌خور
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | əm(i) | i | e/∅ | imi | idi | idi |
صرف فعل
در جدول زیر فعل خوردن (xordan) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[10](نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | boxordəm | boxordi | boxord(e) | boxordim(i) | boxordid(i) | boxordid(i) |
| گذشته کامل | boxordə-bum | boxordə-bi | boxordə-bu | boxordə-bim | boxordə-bid | boxordə-bid |
| گذشته التزامی | boxordə-bim(i) | boxordə-bi | boxordə-bi | boxordə-bim(i) | boxordə-bid(i) | boxordə-bid(i) |
| گذشته استمراری | xordəmi | xordi | xordi | xordimi | xordidi | xordidi |
| گذشته در حال انجام | xordan-dubum | xordan-dibi | xordan-dubu | xordan-dibim | xordan-dibid | xordan-dibid |
| حال ساده/آینده | xorəm | xori | xore | xorimi | xoridi | xoridi |
| حال در حال انجام | xordan-dərəm | xordan-dəri | xordan-dəre | xordan-dərim | xordan-dərid | xordan-dərid |
| حال التزامی | (i)boxorəm | boxori | boxore | boxorim(i) | boxorid(i) | boxorid |
| آینده | xayəm boxoram | xayi boxori | xaye boxore | xayim(i) boxorim(i) | xayid(i) boxorid(i) | xayid(i) boxorid(i) |
در جدول زیر فعل رفتن (šon) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[11](نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bušom | bisi | bušu(e) | bišim(i) | bušuyid(i) | bušuyid(i) |
| گذشته کامل | bušu-bum | bušu-bi | bušu-bu | bušu-bim | bušu-bid | bušu-bid |
| گذشته التزامی | bušu-bim(i) | bušu-bi | bušu-bi | bušu-bim(i) | bušu-bid(i) | bušu-bid(i) |
| گذشته استمراری | šumi | šui | šu | šumi | šuydi | šuydi |
| گذشته در حال انجام | šon-dubum | šon-dibi | šon-dubu | šon-dibim | šon-dibid | šon-dibid |
| حال ساده/آینده | šəm | ši | še | šimi | šidi | šidi |
| حال در حال انجام | šon-dərəm | šon-dəri | šon-dəre | šon-dərim | šon-dərid | šon-dərid |
| حال التزامی | (i)bəšəm | bəši | bəšə | bəšim(i) | bəšid(i) | bəšid |
| آینده | xayəm bəšəm | xayi bəši | xaye bəšə | xayim(i) bəšim(i) | xayid(i) bəšid(i) | xayid(i) bəšid(i) |
واژگان
شماری از واژه‌ها در گویش گیلکی بیه‌پسی:[12]
| گویش رشتی | گویش ضیابری | فارسی |
|---|---|---|
| per | per | پدر |
| giše | gešo | عروس |
| zay | zak | بچه |
| čičilâs | fereng | سنجاقک |
| lâbudân | labdan | عنکبوت |
| sokole/xorus | sokolo | خروس |
| xuli | xuli | آلوچه |
| xuk | xu | خوک |
| gâz/dendân | gâz | دندان |
| čičini | mus | گنجشک |
| lâkepošt | kabuš | لاک پشت |
| pâmodor/gowje | pamodor | گوجه فرنگی |
| ordak | urdik | اردک |
| qorbaqe | guzga | وزغ |
| gel | gil | گِل |
| lânti | lânti | مار |
| čičir | čočor | مارمولک |
جستارهای وابسته
- استان گیلان
- مردم گیلک
- زبان گیلکی
- گیلکی بیه پیش
- گویش گالشی
- گویش رودباری
- رشت
- بندرانزلی
- ضیابر
- فومن
منابع
- دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
- «مرگ تدریجی یک زبان». خبرگزاری ایسنا. ۸ مهر ۱۳۹۳.
- https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2931
- حیدرپور میمه، مریم؛ واعظی، هنگامه (۱۳۹۸). «بررسی جامعه شناختی تنوع گویش گیلکی در مقایسه با زبان فارسی». رخسار زبان (۹): ۱۲۵.
- https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2931
- ستوده، منوچهر (۱۳۹۱). فرهنگ گیلکی. فرهنگ ایلیا = ۱۶–۱۷.
- https://iranicaonline.org/articles/gilan-x
- ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۶۵.
- ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۱۱۷.
- ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
- ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
- ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۳۴۹–۳۶۱.
پیوند به بیرون
 |
معنای گیلان را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید. |