معتمد دیوان کواری

میرزا حسین خان معتمد دیوان کواری در در سال ۱۲۷۵ ه ق در کوار فارس به دنیا آمد. پدرش غلامرضا خان بورکی، کلانتر کوار در زمان ناصرالدین شاه قاجار و از نوادگان ملا ماندگار بورکی و مادرش از سادات حمزوی شیراز بود. در کودکی به شیراز رفته و در آنجا به تحصیل علمیه و کمالات رسمیه پرداخت و در خوش‌نویسی نستعلیق به کمال رسید. و چون به سنین جوانی رسید، به نویسندگی محمد رضا خان قوام الملک، نایب الحکومه فارس درآمد. و در آنجا به سبب لیاقت‌های فراوان به مراتبش افزوده شد، و پیشکار قوام در فارس شد.[1][2]

او به دلیل بذل و بخشش فراوان مورد توجه مردم و بازاریان قرار گرفته شد. مدت‌ها پیش از انقلاب مشروطیت مبارزات خود علیه خاندان قوام را شروع کرد.[3][4] و از کواری ها در جریان مشروطیت به تهران رفت و از آنجا انقلاب را به شیراز و فارس بسط داد.آیت اله لاری را به شیراز دعوت کرد[3][5] و مبارزات مسلحانه خود در جریان انقلاب مشروطیت را آغاز کرد و با کمک دیگر مشروطه خواهان، فارس را به عنوان یکی از کانون‌های مهم مشروطیت تبدیل کرد و به عنوان مهم‌ترین رهبر مشروطیت فارس شناخته شد.[6] به دستور او قوام به قتل رسید. بعدها به خواست مشروطه خواهان از طرف شاه به عنوان ابواب جمعی فارس، بیگلربیگی وایلخانی ایلات خمسه جنوب ایران منسوب شد.[7] عاقبت در سال ۱۳۲۶ ه ق توسط عوامل قوام در تخت جمشید به قتل رسید و جسدش را در امام زاده حمزه شیراز دفن کردند.[3][8]

سالشمار فعالیتهای مبارزاتی

• ۱۳۰۲ ه ق = شروع مبارزات ضد حاکمیت قوام در فارس، در نتیجه اموالش توسط صاحبدیوان والی فارس مصادره و زندانی می‌شود.[9]
• ۱۳۰۳ ه ق = دستور آزادی و رد اموال وی توسط ناصرالدین شاه به والی فارس صادر می‌شود.[9]
• ۱۳۰۸ ه ق = در باغ دلگشای شیراز، توسط تجار فارس به ریاست تجار فارس انتخاب می‌شود.[9]
• ۱۳۱۰ ه ق = ایلات خمسه را علیه قوام تهیج می‌کند و به همین اتهام دستگیر می‌شود.[9]
• ۱۳۱۶ ه ق = توسط ولیعهد قاجار به معتمد دیوان ملقب می‌شود.[9]
• ۱۳۱۸ ه ق = تحریک تجار فارس و اعتصاب آن‌ها در سر پیچی از دولت و دستگیری و اعزام او به تهران.
• ۱۳۱۹ ه ق = آشنایی با مشروطه خواهان در تهران و بسط آن به شیراز.[5]
• ۱۳۲۰ ه ق = اغتشاش و هرج ومرج طایفه بورکی در شیراز و اطراف آن.[9]
• ۱۳۲۰ ه ق = واگذاری ابواب جمعی قوام الملک از لارستان تا داراب و ایلات خمسه به معتمد دیوان و نصرالدوله از طرف آصف الدوله والی فارس.
• ۱۳۲۰ ه ق = ترور نا فرجام معتمد دیوان در لارستان.[9]
• ۱۳۲۱ ه ق = دومین ترور نا فرجام معتمد دیوان در شیراز.[9]
• ۱۳۲۱ ه ق = علاالدوله برای دوری معتمد دیوان از شیراز او را به حاکمیت بهبهان منصوب می‌کند.[9]
• ۱۳۲۱ ه ق = رفتن معتمد دیوان به کوار در میان طایفه خود و تحریک طایفه در حمایت از مشروطه خواهان.
• ۱۳۲۳ ه ق = نامه عده‌ای از شاهزادگان و سلطنت طلبان شیراز به نخست وزیر، مبنی بر اینکه :سبب تمام ضرر و خسارات و بدعت‌های فارس معتمد دیوان کواری می‌باشد.
• ۱۳۲۳ ه ق = به گروگان گرفتن شاهزاده جماالدین میرزا توسط طایفه بورکی در حمایت از مشروطه و معتمد دیوان.
• ۱۳۲۳ ه ق = تأسیس انجمن اسلامی شیراز در حمایت از مشروطه توسط معتمد دیوان، سید محمد باقر اصطهباناتی و سید احمد مبین السلام دشتکی.
• ۱۳۲۴ ه ق = رسیدگی به اوضاع طلاب دینی فارس و دادن روزانه یک قران به تمام طلاب و سه قران به طلاب مشروطه طلب.
• ۱۳۲۵ ه ق = دعوت از آیت اله سید عبدالحسین لاری و تأمین هزینه‌های او و همراهانش به شیراز در حمایت از مشروطه خواهان توسط معتمد دیوان.
• ۱۳۲۵ ه ق = تسخیر مسجد جامع شیراز و گرفتن آن مسجد از امام جمعه طرفدار قوام شیراز و واگذاری آن به آیت اله لاری.[5][7]
• ۱۳۲۵ ه ق = جنگ تمام عیار در شیراز بر سر تسخیر تلگراف خانه بین پنج هزار تفنگچی معتمد دیوان و قوای حکومتی فارس و قوام و گسترش قیام به تمام ایالت فارس.[7]
• ۱۳۲۵ ه ق = این تلگراف در مجلس شورای ملی توسط رئیس مجلس خوانده می‌شود: روز شنبه ششم ذی الحجه، همه با هم آشتی کردند، سالار سلطان نصرالدوله و معتمد دیوان و سید عبدالحسین در خانه حاج علی آقا ذوالریاستین، با حضور علما و سران انجمن اسلامی و ملت فارس از روی دل وجان در پیشرفت مشروطیت دست به دست هم داده‌اند....[7]
• ۱۳۲۶ ه ق = قتل قوام الملک، نایب الحکومه فارس توسط نعمت اله بروجردی، کالسکه چی معتمد دیوان به دستور او.[7]
• ۱۳۲۶ ه ق = شلیک سید احمد مبین السلام از نزدیکان معتمد دیوان به سالار سلطان و دستور احضار معتمد دیوان به تهران توسط شاه قاجار.[7]
• ۱۳۲۶ ه ق = انتخاب ظل السلطان شاهزاده مشروطه خواه به عنوان والی جدید فارس و آزاد شدن معتمد دیوان.[7]
• ۱۳۲۶ ه ق = صلح موقت بین فرزندان قوام و معتمد دیوان و آرام شدن اوضاع نسبی فارس با وساطت ظل السلطان.[7]
• ۱۳۲۶ ه ق = اعطای مقام بیگلربیگی و ایلخانی ایلات خمسه فارس به معتمد دیوان توسط شاهزاده ظل السلطان به خواست مشروطه خواهان.
• ۱۳۲۶ ه ق = قتل معتمد دیوان توسط عوامل قوام در تخت جمشید و انتقال جسد وی به شیراز و دفن در امامزاده علی بن حمزه.[5]

معتمد دیوان بین بزرگان شیراز

الگو:فارس