طایفه بورکی

پیشینه تاریخی طایفه بورکی، به زمان پادشاهی شاه عباس صفوی باز می گردد. یکی از عمده ترین اسباب انحطاط فرمان روایی صفویان، وجود سران و سرداران مقتدر قزلباش بود که مانعی برای تثبیت اقتدار پادشاهی یگانه به شمار می آمد.[1]شاه عباس برای حذف قدرت نظامی و سیاسی قزلباشان اقدامات زیر را انجام داد:

• سرکوب و از میان بردن سران قزلباش[2][3]

• از میان بردن حکومت های قبیله ای مستقل، مثل ذوالقدر درفارس و افشار در کرمان[4]

• ایجاد اتحادیه های ایلی، مثل ایل بختیاری[5]

• کوچاندن قبایل : شاه عباس برای مهار و تضعیف قبایل قزلباش به کوچاندن و جابه جایی این قبایل و قبایل غیر قزلباش مثل لر کوچک، چیک وار، کرد مکری و بختیاری با هم نمود.[6]

این اقدامات باعث در هم شکستن تفوق قزلباش در بلوک قدرت گریدید. در وضعیت جدید هیچ گروهی به طور مطلق بر دیگری برتری نداشت و همگی قدرت خود را مدیون پشتیبانی شاه بودند.

در همین راستا طایفه بورکی از نواحی مرکزی زاگرس به منطقه کوار کوچانده شده و در آنجا سکنی گزیدند.

مهربانی، سادگی، صمیمیت، مهمان نوازی، راستگویی، شجاعت و همبستگی طایفه ایی از خصوصیات عمده و بارز بورکی ها می باشد. بورکی ها به زبان فارسی صحبت می کنند و پس از گذشت قرن ها بسیاری از آداب و رسوم خویش را حفظ کرده اند.

امروزه بخش عظیمی از جمعیت شهرستان کوار، مخصوصا بخش طسوج در استان فارس را بورکی ها تشکیل می دهند. و روستایی به همین نام در این شهرستان وجود دارد. همچنین آنها در بخش هایی از شهرستان های شیراز، سروستان، فیروزآباد، سپیدان، کازرون و لامرد نیز ساکن اند.

در سرتاسر دوران قاجار، بورکی ها به عنوان طایفه ای ناراضی از حکومت، مشغول فعالیت های ضد قاجاری بوده اند[7] که این امر موجب پراکندگی و تبعید و کوچ اجباری آنها از کوار به دیگر نقاط فارس شده است.

اما اوج فعالیت آنها به نهضت مشروطیت می رسد. که سردمدار این نهضت در فارس، یکی از سران طایفه بورکی به نام میرزا حسین خان معتمد دیوان کواری می باشد. وی در زمان مشروطیت به تهران رفت و پس از آشنایی با اهداف و سران نهضت مشروطیت در بسط آن به شیراز و فارس نقش اساسی ایفا کرد و به همراه طایفه خود و البته دیگر مشروطه خواهان فارس، ایالت فارس را به یکی از مهمترین کانون های مشروطیت بدل کرد، و سر انجام نیز در این راه جان می سپارد.[8][9]

از دیگر افراد مشهور این طایفه، می توان به ملا ماندگار بورکی اشاره کرد، که از افراد نزدیک کریم خان زند بوده است و در زمان او آبادانی های بسیاری در کوار ایجاد می گردد.[10]

بورکی ها به زبان فارسی صحبت می کنند. در اینجا برای شناخت بیشتر ریشه و اصالت این طایفه، تعدادی از کلمات کاربردی که توسط آنها به کار برده می شود، آمده است. همانطور که مشاهده می شود، تمام این کلمات ریشه فارسی پهلوی دارند و بسیاری از این کلمات توسط اقوام لر ساکن لرستان نیز به کار برده می شوند.

لازم به ذکر است که کلمات زیر از گویش مردم شهر طسوج در شهرستان کوار فارس، که عمده جمعیت آن از طایفه بورکی می باشد، گرفته شده است.

در بعضی کلمات حرف او به ای تبدیل می شود. مانند کلمات خون، پول، مو، زانو، دود، کوچه، فوت، که به تر تیب به خین، پیل، می، زانی، دید، کیچه، فیت تبدیل می شوند. و همچنین در بعضی کلمات نیز حرف ب به او تبدیل می شود.مانند آب، شب، تب، سبز، ابر که به ترتیب به او، شو، تو، سوز، اور تبدیل می شوند. در این لهجه تحت تاثیر لهجه شیرازی حرف او به آخر اشیا و جاندارانی که در تعریف واقع می شوند اضافه می شود.