فارسی گرگانی

فارسی گرگانی گویشی از زبان فارسی می باشد که تحت تاثیر زبان تبری قرار دارد و زیر مجموعه گویش‌های فارسی-تبری[1](Perso-Tabaric Dialects) قرار میگیرد و در نواحی شرقی شهرستان گرگان گویش می شود.[2] این گویش از غرب با گویش طبری گرگانی و از شرق با طبری کتولی و از جنوب با گویش زیارتی و از شمال با زبان ترکمنی همسایه می باشد. گویش فارسی گرگانی در واژگان تحت تاثیر زبان طبری می باشد و در صرف افعال تحت تاثیر گویش خراسانی می باشد. این گویش در برخی محلات همچون تقی آباد و تقار تپه حتی در فعل نیز تحت تاثیر زبان طبری می باشد و این تاثیر به این دلیل هست که این گویش همچون یک جزیره کوچک از غرب و جنوب و شرق توسط زبان طبری احاطه شده است. به گفته حبیب برجیان مرز دقیق گویش طبری و فارسی در شهر گرگان مشخص نیست و هر دو زبان در این شهر گویش می شود ولیکن به طور سنتی اکثر محلات غربی به زبان طبری و اکثر محلات شرقی به زبان فارسی گویش می کنند و در نیمه شرقی به مرکزیت نوده ملک به گویش کتولی صحبت می شود.[3] گویش فارسی گرگانی با گویش استرآبادی که تا قرن هفدهم توسط بومیان گرگان گویش میشده است متفاوت است و گویش استرآبادی با زبان مازندرانی نزدیکی داشته است.[4] محمد بن احمد شمس‌الدین المقدسی جغرافی‌دان قرن چهارم هجری در کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم آورده است: لِسانٌ قومِس و جُرجان مُتَقارِبانِ یَستَمِعونَ اِلها یَقولونَ هاده و هاکِن و لهٌ حَلاوَةٌ و لِسانُ اَهلِ طبرستانَ مُقارِبٌ لَها الّی فی عَجَلِهِ یعنی زبان کومش و گرگان بهم نزدیک است و می گویند هاده و هاکِن [«بِده» و «بِکُن»] و آن را حلاوتیست و زبان مردم طبرستان بدانها نزدیک است تفاوت ندارد مگر در شتاب[5][6]. دانشنامه ایرانیکا گویش گرگانی قدیم را گویشی از زبان طبری یا گویشی بسیار نزدیک به آن می‌داند.[7] این گویش هم‌اکنون منقرض شده‌است.[8] این گویش قرابت بسیاری با زبان مازندرانی و گویش‌های سمنانی داشته‌است.[8]لغت‌نامه دهخدا نیز گویش قدیم گرگانی را جزوی از زبان تبری و گویش‌های سمنانی دانسته و تصریح کرده‌است که هنوز هم در گرگان و روستاهای اطراف گرگان گویشوران زبان طبری زندگی می‌کنند.[8] به گفته دکتر میر دهقان گویش گرگانی زیرمجموعه زبان مازندرانی می باشد و زبان مازندرانی به سه گویش غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می شود.[9]