تفتیش عقاید

در دوران سده‌های میانه، همواره کلیسا در صدد تثبیت استیلای سیاسی خود بر اروپا بود؛ ولی تفتیش عقاید به شکل سازمان یافته متاخرتر پدید آمد. دستگاه پاپ همواره از به چالش کشیده شدن اقتدارش وحشت داشته و در قرون وسطای پسین، به علت افزایش فساد کلیسا و رشد سواد، جنبش‌های بدعت‌گذارانه شدیدتر شد. تا آن‌که نخستین نشانه‌های مقاومت شدید کلیسا در اواخر قرن دوازدهم هنگامی نمایان شد که در ناحیه‌ای در جنوب فرانسه به اسم لانگدوک، جنبش بدعت‌گذارانهٔ عظیمی به وجود آمد که پیروانش خود را کاتار (به معنی پاک و خالص) و در جنوب فرانسه و شمال ایتالیا والدوسیان می‌نامیدند. والدوسیان مخالفت‌های خود را از سال‌های ۱۱۷۰ میلادی آغاز کردند.

گالیله در دادگاه تفتیش عقاید

از معروف‌ترین قربانیان تفتیش عقاید در دوران قرون وسطی می‌توان از گالیله نام برد که البته به علت بازگشت وی از عقیده‌اش مبتنی بر زمین مرکزی اعدام نشد. دیگر قربانی معروف تفتیش عقاید که اعدام شدجردانو برونو بود که هم به علت داشتن یکی از آیین‌های ابتدایی و هم به علت عدم اعتقاد به نظریه زمین مرکزی اعدام شد.[3]

یهودیان از گروه قربانیان معروف آن بودند به ویژه در اسپانیا گروه‌های یهودیان را زنده زنده سوزاندند که باعث شد یهودیان زیادی از اسپانیا مهاجرت کنند بعد از پایان یافتن تفتیش عقاید خوان کارلوس اول پادشاه اسپانیا در سال ۱۹۹۲ از یهودیان مهاجرت کرده درخواست کرد تا به وطن اصلی خود بازگردند[1]

از دیگر قربانیان تفتیش عقاید می‌توان به مسلمانان، والدوسیان، فراتیچلی‌ها، شوالیه‌های هیکل، پروتستان‌ها اشاره کرد.[1] و از افراد سرشناس قربانی می‌توان به ژاندارک، یان هوس، جیرولامو ساونارولا اشاره کرد[1]

زوال این دستگاه در اروپا، به صورت ناگهانی پایان نیافت و حدود یک قرن زمان برد. چشمگیرترین دستگاه عقاید، در فرانسهٔ سال ۱۷۸۹ به اجرا درآمد که مقارن با اندیشه‌های آزادی خواهانهٔ ملت فرانسه بود. در پی پیروزی انقلاب فرانسه، دستگاه تفتیش عقاید مورد حملهٔ مردم قرار می‌گرفت و یکی پس از دیگری نابود می‌شد. سربازان فرانسوی در زمان ناپلئون وقتی که به اسپانیا رسیدند، همین کار را با دستگاه تفتیش عقاید آن کشور انجام دادند. اما وقتی که سپاه ناپلئون پس از چند سال درنوردیده شد و قدرت‌های قدیمی در اسپانیا به کار خود بازگشتند، سیستم تفتیش عقاید نیز به جای خود بازگشت. در ایتالیا نیز وقایع شبیه اسپانیا اتفاق افتاد، اما شکل انجام آن‌ها صورت محدود تری داشت.
پرتغال هم تا نیمهٔ قرن نوزدهم به کار تفتیش عقاید و آنچه نابودی بدعت گزاران می‌نامید ادامه داد.
در رم که پایگاه دستگاه پاپ بود با تفتیش عقاید گره خرده بود و تا اواسط قرن نوزده تفتیش عقاید انجام می‌شد. اوضاع در آمریکای لاتین هم تا جدایی از اسپانیا در اوایل قرن نوزده صورت خوبی نداشت که این جدایی باعث نابودی این دستگاه در آن مناطق شد.[4]

در قانون اساسی مشروطه و متمم قانون اساسی، تفتیش عقیده به سکوت برگزار شده و حکمی راجع به آن بیان نشده بود. در اصل بیست‌وسوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ممنوعیت تفتیتش عقیده و تعرض به افراد یا مؤاخذهٔ ایشان به خاطر صرف داشتن یک عقیده ممنوع اعلام شد.

طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی در ایران مذهب رسمی کشور، شیعه دوازده امامی است و سایر مذاهب دارای حقوق و امتیازاتی به مراتب کمتر از شیعیان هستند. مذهب بهایی به رسمیت شناخته نمی‌شود و بهایی بودن جرم محسوب می‌شود و بهاییان نمی‌توانند از حقوق اجتماعی برخوردار باشند. اهل سنت در ایران اگر چه به رسمیت شناخته می‌شوند اما اجازه ساختن عبادتگاه و تبلیغات مذهبی و انجام مناسک دینی را در شهرهای بزرگ ندارند(البته مساجد مخصوص سنی ها به نسبت شیعیان -سنیان هر ۵۰۰ نفر ۱ مسجد و شیعیان هر ۱۰۰۰ نفر شیعه ۱-بیشتر است.[5]