گیلکی بیه‌پیش

گیلکی بیه پیش[1][2] یا گیلکی شرقی[3] گویشی از زبان گیلکی می‌باشد که در شرق استان گیلان گویش می‌شود. زبان گیلکی شامل سه لهجه بیه پسی (غرب گیلان)، بیه پیشی (شرق گیلان) و گالشی می‌شود.[4] گلاتولوگ گویش گیلکی شرقی را شامل گونه‌های لاهیجانی، لنگرودی و ماچیانی می‌داند.[5] به گفته منوچهر ستوده گیلکی بیه پیش در خاور سفیدرود (لاهیجان، لنگرود، کنار فریضه، رودسر، اشکور پایین) بدان گفتگو می‌شود.[6] به گفته دانشنامه ایرانیکا زبان گیلکی دارای دو گویش شرقی و غربی است و رودخانه سفیدرود مرز بین این دو گویش است و این زبان زیرمجموعه زبان‌های کاسپین است.[7]

گیلکی بیه پیش
زبان بومی درایران
استان گیلان
الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹–

دستور زبان

ضمایر (رودسر)

در گویش بیه پیش ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش رودسر تنظیم شده‌است)[8]

ضمیر۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
فاعلی، رودسرmutuunamušumuušân
مفعولی، رودسرmitiuneamišimiušâne
ملکی، رودسرmərətərəunəamərəšamərəušanərə

ضمایر (لاهیجان)

در گویش بیه پیش ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش لاهیجان تنظیم شده‌است)

ضمیر۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
فاعلی، لاهیجانmutuunamušumuušon
مفعولی، لاهیجانmitiuniamešimeušonə
ملکی، لاهیجانmataunəamərəšəmərəušonə

شناسه

در گویش گیلکی بیه پیش در زمان گذشته و حال شناسه‌ها یکسان می‌باشند.[9] (نمونه زیر بر اساس گویش رودسر تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: -boxord = خورد
  • بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد
گذشته۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
شناسهəmiəiminən

۲. حال ساده:

  • بن مضارع اخباری: -xor = می‌خور
حال ساده۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
شناسهəmiəiminən

صرف فعل (رودسر)

در جدول زیر فعل خوردن (xordən) بر اساس گویش بیه پیشی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[10](نمونه زیر براساس گویش رودسر می‌باشد)

زمان/شخص۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
گذشته سادهboxordəmboxordiboxordboxordimboxordinboxordən
گذشته کاملboxordə-bumboxordə-biboxordə-buboxordə-bimboxordə-binboxordə-bun
گذشته التزامیboxordə-bumboxordə-biboxordə-buboxordə-bimboxordə-binboxordə-bun
گذشته استمراریxord-ən-âbumxord-ən-âbixord-ən-âbuxord-ən-âbimxord-ən-âbinxord-ən-âbun
گذشته در حال انجامxordə-dabumxordə-dabixordə-dabuxordə-dabimxordə-dabinxordə-dabun
حال ساده/آیندهxorəmxorixorəxorimxorinxorən
حال در حال انجامxordə-dərəmxordə-dərixordə-dərəxordə-dərimxordə-dərinxordə-dərən
حال التزامیboxorəmboxoriboxorəboxorimboxorinboxorən
آیندهxanəm boxorəmxani boxorixanə boxorexanim boxorimxanin boxorinxanən boxorən

صرف فعل (لاهیجان)

در جدول زیر فعل گفتن (gutən) بر اساس گویش بیه پیشی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. (نمونه زیر براساس گویش لاهیجان می‌باشد)

زمان/شخص۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
گذشته سادهbugutəmbugutibugutbugutimbugutinbugutən
گذشته کاملbugutə-bumbugutə-bibugutə-bubugutə-bimbugutə-binbugutə-bun
گذشته التزامیbugutə-bumbugutə-bibugutə-bubugutə-bimbugutə-binbugutə-bun
گذشته استمراریgut-ən-âbumgut-ən-âbigut-ən-âbugut-ən-âbimgut-ən-âbingut-ən-âbun
گذشته در حال انجامgutə-dubumgutə-dibigutə-dubugutə-dibimgutə-dibingutə-dubun
حال ساده/آیندهgunəmgunigunəgunimguningunən
حال در حال انجامgutə-dərəmgutə-dərigutə-dərəgutə-dərimgutə-dəringutə-dərən
حال التزامیbugumbugibugəbugimbuginbugən
آیندهxanəm bugumxani bugixanə bugexanim bugimxanin buginxanən bugən

واژگان

شماری از واژه‌ها در گویش گیلکی بیه‌پیشی:[11]

گویش رودسریگویش لاهیجانیفارسی
pilo perpilə perپدر بزرگ
pilo mârpilə mârمادر بزرگ
zakzâk/zakبچه
vačevačeپسر
lâkulâkuدختر
titiltitilâsسنجاقک
pitârpitârمورچه
bili/sikâbili/sikâاردک
hâlihâliآلوچه
xuxuخوک
šukulšukulسمور
siftâlsiftâlزنبور
âblâkuâblâkuلاک پشت
kuluš mârkuluš konمرغ مادر
maljəmaljəگنجشک
kârtanglabdonعنکبوت
milommilonمار
čučâr/jujârčučârمارمولک
kinkinباسن

جستارهای وابسته

منابع
  1. دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
  2. «مرگ تدریجی یک زبان». خبرگزاری ایسنا. ۸ مهر ۱۳۹۳.
  3. https://glottolog.org/resource/languoid/id/east2843
  4. حیدرپور میمه، مریم؛ واعظی، هنگامه (۱۳۹۸). «بررسی جامعه شناختی تنوع گویش گیلکی در مقایسه با زبان فارسی». رخسار زبان (۹): ۱۲۵.
  5. https://glottolog.org/resource/languoid/id/east2843
  6. ستوده، منوچهر (۱۳۹۱). فرهنگ گیلکی. فرهنگ ایلیا = ۱۶–۱۷.
  7. https://iranicaonline.org/articles/gilan-x
  8. امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۸۲.
  9. امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۰۳.
  10. امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۰۴–۱۱۴.
  11. امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۵۰–۲۶۰.

پیوند به بیرون
معنای گیلان را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.