فیتوشیمی

این مواد، ترکیب‌های به لحاظ زیستی فعالی هستند که در گیاهان یافت می‌شوند. این ترکیب‌ها غنی از ویتامین، مواد معدنی و کلروفیل می‌باشند. مواد فیتوشیمیایی دارای خواص محافظتی در برابر عامل‌های بیماری برای گیاهان هستند. این مواد برای زنده ماندن انسان حیاتی نیستند. گیاهان مواد فیتوشیمیایی را برای حفاظت از خود تولید می‌کنند. تحقیقات اخیر نشان داده‌است که این مواد، برای حفاظت انسان‌ها در برابر بیماری‌ها نیز مفیدند. بیش از هزار نوع از مواد فیتوشیمیایی، تاکنون شناخته شده‌است. از شناخته‌شده‌ترین این مواد، می‌توان به لیکوپن در گوجه‌فرنگی، ایزوفلاوین در سویا و زردینه (رنگیزه) در میوه‌ها را نام برد.[1]

در این شاخه از شیمی به بررسی خواص شیمیایی و دارویی گیاهان مختلف می‌پردازند. در واقع شاخه‌ای از علم شیمی است که به مطالعه ترکیبات شیمیایی گیاهان مانند متابولیت‌های ثانویه گیاهی می‌پردازد. به بیانی دیگر می‌توان گفت که این علم با شیمی گیاهان دارویی طی سالیان بسیار زیاد ارتباط داشته‌است و ترکیبات گیاهی نقش بسزایی در صنعت داروسازی داشته‌اند.
از روش‌های معمول در علم می‌توان به استخراج و جداسازی، تغلیظ، آنالیز و روش‌های کروماتوگرافی و الکتروفورز که باعث شناخت فرمول‌های دقیق ساختاری و مسیرهای بیوسنتزی می‌شود. شواهد فیتوشیمیایی از انواع شواهد و صفات مورد استفاده در طبقه‌بندی‌های فیلوژنتیکی هستند، به شکلی که در گونه‌های دارای نزدیکی و خویشاوندی با یکدیگر، ترکیبات مشابهی یافت می‌شود، اما همیشه نیز این‌گونه نیست.

در بلندمدت، گیاهان می‌توانند منبع بدست‌آوردن مواد شیمیایی مورد نیاز ما باشند. امروزه پتروشیمی است که حرف اول را می‌زند و مواد لازم بشر از این راه تولید می‌شود. صنعت فیتوشیمی می‌تواند جایگزین پتروشیمی شود. منتها این جایگزینی، به دلیل پیچیدگی آن و نیز مسائل تجارت اقتصاد فنی، به آینده بسیار دوری تعلق خواهد داشت. پیش‌بینی این همه برای حالا خیلی زود است.[2]

۱- مرکز تحقیقات علوم پایه دانشگاه تبریز

• مأموریت‌های گروه آموزشی - پژوهشی فیتوشیمی تبریز
  

- برقراری ارتباط مؤثر با صنایع و ارائه خدمات فنی-پژوهشی و توسعهٔ محصول

• خدمات فنی و پژوهشی و توسعهٔ محصول قابل ارائه
  

- توسعه محصول برپایه فناوری‌های جدید زیستی و فناوری نانو
- توسعه کاربرد یعنی ارتباط مؤثر با صنایع تکمیلی داروسازی در جهت بهبود فرایندپذیری فراورده‌های گیاهی و دارویی و توسعه کاربردهای آنها
- تدوین دانش فنی و نیز داخلی‌سازی مواد گیاهی مصرفی مجتمع‌های آرایشی-بهداشتی و دارویی از یک طرف و جمع‌آوری لیست مواد گیاهی مصرفی و به روزرسانی اطلاعات موجود، برنامه‌ریزی لازم جهت داخلی‌سازی مواد گیاهی پرمصرف صنایع دارویی
- ارائهٔ خدمات فنی جهت تنظیم شرایط بهینه فرایندی و انتخاب فناوری مناسب
- تهیهٔ استانداردهای انجام آزمون‌های کارکردی برای محصولات
- فیتونانوتکنولوژی با قابلیت کاربرد در صنایع تکمیلی آرایشی-بهداشتی به خصوص صنعت داروسازی
- مجموعه فناوری‌های زیست‌شیمی و توسعه محصول خدمات فنی و پژوهشی در زمینه روغن‌های گیاهی (اسانس‌ها و سایر روغن‌های گیاهی)

• وظایف بخش تحقیقات روغن‌های گیاهی در گروه فیتوشیمی و توسعه محصول
  

- معادل یابی و جایگزینی روغن‌های پایه شیمیایی با روغن‌های پایه گیاهی
- تهیه بانک جامع اطلاعاتی روغنهای گیاهی و اسانسها در صنایع تکمیلی آرایشی-بهداشتی وداروسازی
- فعالیت‌های پژوهشی در خصوص تولید روغن‌های گیاهی، افزودنی‌ها و پایه روغن‌های شیمیایی که هم‌اکنون به کار می‌روند
- مشاوره و بررسی در خصوص انتخاب جایگزینی مناسب اجزای گیاهی با اجزای شیمیایی در فراورده‌های دارویی
- فعالیت در زمینه انتخاب و جایگزینی روغن‌های انتقال حرارت شیمیایی با گیاهی
- پژوهش در خصوص بازیافت و استفاده مجدد از روغن‌های گیاهی

• ارائهٔ خدمات آزمایشگاهی

مرکز تحقیقات فیتوشیمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
مرکز تحقبقات فیتو شیمی فعالیت خود را با همکاری دانشکده داروسازی شهید بهشتی و مرکز تحقیقات شیمی H.E.J پاکستان از سال ۱۳۸۵ به صورت غیررسمی آغاز نموده و پس از انجام تحقیقات متنوع در زمینه فیتوشیمی نهایتاً در تاریخ ۸۷/۹/۱۷ رسماً به عنوان یکی از مراکز تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی موافقت اصولی وزارت بهداشت را کسب نمود. اعضای هیئت مؤسس این مرکز عبارتند از: - دکتر سید عبدالمجید آیت الهی (رئیس مرکز)
- دکتر فرزاد کبارفرد (قائم مقام مرکز)
- دکتر افشین زرقی
- دکتر سید عباس طباطبائی
- دکتر حسن هوشدار تهرانی

مرکز تحقیقات فیتوشیمی با در اختیارداشتن امکانات مناسب و هیئت علمی مجرب فعالیت‌های خود رادر جهت جداسازی، تعیین ساختمان ، سنتز مشتقات جدید و تعیین فعالیت زیستی ترکیب‌های گیاهی ادامه می‌دهد. این مرکز همچنین در قالب همکاری با مرکز تحقیقات شیمی H.E.J در پاکستان و به ویژه دکتر اقبال چودری پروژه‌های مشترک متعددی رادر کارنامه کاری خود دارد. اعزام دانشجویان دوره‌های تخصصی فارماکوگنوزی، فیتوشیمی و طب مولکولی از طریق مرکز تحقیقات فیتوشیمی به مرکز H.E.J که از معتبرترین مراکز تحقیقات گیاهان داروئی درجهان می‌باشد، زمینه‌های تحقیقاتی گسترده‌ای رابرای دانشجویان و این مرکز مهیا می‌نماید.[4]

گروه فیتوشیمی پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی از فعال‌ترین گروه‌های پژوهشکده است و با تأسیس پژوهشکده کار خود را آغاز کرد. در حال حاضر این گروه به همراه گروه مهندسی شیمی و دانشکده شیمی دانشگاه، هر سال در مقاطع ارشد و دکتری پذیرای دانشجویان رشته‌های فیتوشیمی و شیمی دارویی است.
موضوع‌های پژوهشی این گروه شامل سنتز و نیمه سنتز ترکیبات طبیعی (دکتر پیمان صالحی)، تهیه بانک عصاره گیاهان بومی ایران و غربال‌گری گیاهان از نظر اثرات زیستی و سپس شناسایی ترکیبات مؤثر (دکتر صمدنژاد ابراهیمی)، بررسی‌های فیتوشیمیایی گیاهان گوناگون و جداسازی و تعیین ساختار ترکیبات طبیعی بر اساس NMR (دکتر مهدی مریدی فریمانی)، کنترل کیفی و کمی گیاهان دارویی (دکتر حسن رضادوست) و در نهایت خالص‌سازی صنعتی ترکیبات طبیعی و دارویی به موازات ارتقا سیستم‌های اسپکترومتری جرمی (دکتر علیرضا قاسم‌پور) است.[5]

• آخرین اخبار محیط زیست ایران و جهان