شامی کرمانشاهی

شاهمراد مشتاق معروف به شامی کرمانشاهی (زادهٔ ۱۲۹۶ در کرمانشاه – درگذشتهٔ ۲ آذر ۱۳۶۳ در کرمانشاه) شاعر کردزبان بود. اشعار او به گویش کردی جنوبی از زبان کردی و به لهجهٔ کردی کرمانشاهی سروده شده‌است.

شامی کرماشانی
Şamî Kirmaşanî
نام اصلی
شاهمراد مشتاق
زاده۱۲۹۶
کرمانشاه
محل زندگیکرمانشاه
درگذشته۲ آذر ۱۳۶۳
کرمانشاه
لقبشامی کرماشانی
تخلصشامی
پیشهشاعر
زمینه کاریادبیات
ملیت ایران
در زمان حکومتپهلوی دوم
کتاب‌هاچه‌نانی
دلیل سرشناسیشاعری
پدر و مادرخدامراد، فانوس

زندگی

شامی کرمانشاهی در سال ۱۲۹۶ خورشیدی در محلهٔ چنانی کرمانشاه به دنیا آمد. نام پدرش خدامراد و نام مادرش فانوس بود. شامی در چهار سالگی در پی بیماری آبله نابینا شد. وی در دوران کودکی، پدر و مادر خود را از دست داد و از همان سال‌ها مجبور بود با اتکا به قوت بازوی خود زندگی‌اش را اداره کند.[1] فقر شدید به شامی امکان تحصیل نداد و او بی سواد ماند، با این حال وی با یکی از روحانیان شهر به نام شمس‌الدین آل آقا (شمس‌العلما) ارتباط پیدا کرد و وی شامی را با ادبیات کلاسیک فارسی و به ویژه خیام، سعدی و حافظ آشنا کرد. شامی تحت تأثیر اشعاری که می‌شنید دست به سرایش شعر به زبان کردی زد.[2]

اشعار

اشعار شامی به گویش جنوبی از زبان کردی و با لهجهٔ کرمانشاهی سروده شده‌است. افزون بر این وی اشعاری نیز به زبان فارسی سروده است. مضمون اشعار وی بیان فقر و تنگدستی طبقه فرودست اجتماع و محرومیت‌های آنان به زبانی عامیانه است.[3] وی اشعاری نیز با مضمون سیاسی دارد که بازآفرینی یک گفتگو میان شاعر و نخست وزیر وقت، محمد مصدق است. به گفته محمدعلی سلطانی، وی در وقایع سال ۱۳۳۲ خورشیدی، به عضویت جبهه ملی ایران درآمده بوده‌است.[4] شامی در دوم آذر ماه ۱۳۶۳ در سن ۶۷ سالگی در پی یک بیماری طولانی در کرمانشاه درگذشت.[4]

کلمه شامی نه تنها مخفف و فرم عامیانه کلمه «شاهمراد» در کردی جنوبی است، بلکه صفت نسبی و به معنای «منسوب به زمان شام» نیز هست که گویای تاریکی زندگی شاعر و نابینا بودن او می‌باشد.[4]

سبک شعری

اشعار شامی مملو از صنایع ادبی بدیع است. همچنین از نظر قواعد دستور زبان نیز در خور تحسین است و مسائل ظریف صرفی و نحوی در اشعار او به وفور به چشم می‌خورد.

  • جناس تام[5]
تا ده‌م مردن ده‌ماده‌م ده‌م له دیدار تو ده‌متا بزانی دڵ ئه‌سیر چاه ترک چون بیژه‌نه
  • جناس زاید[6]
له‌وره ئه‌تا دیم کور یار و ئه‌تارله بالاخانهێ گرد خستۊنه خوار
  • تشبیه مطلق[6]
نه‌لبه‌کی چون گوور قاشق وێنهێ له‌شهه‌ر له‌شی له ناو گووری درازکه‌ش
  • مراعات نظیر[6]
سینی وه‌ت قووری یه نانه‌جیمهمه‌رهوم گه‌وراێ شابابی دیمه

آثار

تاکنون دو تصحیح از اشعار شامی کرمانشاهی انجام شده و با مشخصات زیر به چاپ رسیده‌است:

  • شامی کرماشانی، شاه‌مراد، چه‌پکه‌گوڵ: چه‌ند پارچه‌یه‌ک له ش‍ێعرهکانی شامی کرماشانی (دسته‌گل: اشعار شامی کرمانشاهی)، تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات سروش، ۱۳۶۴.
  • شامی کرماشانی، شاه‌مراد، چه‌پکه‌گوڵ: چه‌ند پارچه‌یه‌ک له شێعرهکانی شامی کرماشانی (دسته‌گل: اشعار شامی کرمانشاهی)، ئاماده کردنی ماجد مه‌ردوخ روحانی، تهران: آنا، مهاباد: موساسیر، ۱۳۹۰.
  • شامی کرماشانی، شاه‌مراد، چنانی: دیوان شامی کرماشانی، با مقدمه و شرح احوال شاعر، حواشی و تعلیقات، به‌اهتمام محمدعلی سلطانی، تهران: س‍ُها، ۱۳۷۴.

همچنین بخشی از اشعار وی به زبان فارسی ترجمه شده‌است:

  • شامی کرماشانی، شاه‌مراد، کرانشینی، برگردان به فارسی به کوشش م. رنجبر، سنندج: پرتو بیان، ۱۳۸۷.

نمونهٔ اشعار

کردی
په‌ریشانم په‌ریشانم وڵم کهدچار ده‌رد پنهانم وڵم که
وه ده‌ردم ئاشنا کردی، نه‌کردیسته‌مگه‌ر فکر ده‌رمانم وڵم که
وڵم که تا نه‌وێ که‌س په ي وه ده‌ردمدۆ سێ رووژی که مێمانم وڵم که
نه‌کرد که‌س داوه‌تم خوه‌م بیمه مێمانوه کار خوه‌م په‌شیمانم وڵم که
نه‌سازی من له فوولاد و نه له سه‌نگهه‌ف هه‌ش دا تیکه سۆخانم وڵم که
هه‌مامه ئی سه‌راێ سه‌رد و گه‌رمهبساو کیسه وه ناوشانم وڵم که
ته‌نم زانم نه‌سیب مار و موورهنه موورم نه سۆڵێمانم وڵم که
له‌وه ترسم بکیشد کار وه هاوارنه‌کێ که‌س گووش وه ئه‌فقانم وڵم که
وه کام که‌س نه‌گه‌ردد چه‌رخ تا سه‌رنه ده‌رویشم نه سۆڵتانم وڵم که
وه بادهێ جام تهڵخ زندگانیده‌می مه‌ست و قه‌زهڵخانم وڵم که
خراوم کرد خه‌رابات خیاڵدوه ده‌س چی ئه‌قل و ئیمانم وڵم که
گوزه‌شت فه‌سڵ به‌هار و مووسم باخوه فکر له‌رز زمسانم وڵم که
وه سه‌هراێ خیاڵ چون قه‌یس سانیتۆ کردی وێڵ وێڵانم وڵم که
وه واوێلای دڵ هه‌ر شه‌و ره‌وانهسرشک قه‌م وه دامانم وڵم که
وه کام دشمه‌ن بوه‌م ئای دووس شکایه‌تکه دووس بی قاتڵ گیانم وڵم که
وڵم کهٔ یا نیه‌کهٔ ره‌همی وه هاڵمته‌نم کردیده زندانم وڵم که
وڵم که وڵکه‌رت نیم سوب له مه‌هشه‌رتۆ کردی خار ده‌ورانم وڵم که
وه ئه‌رواه شه‌ره‌ف سه‌وگه‌ند که دائممه‌لوول مه‌رگ وژدانم وڵم که
شه‌ره‌ف کوشیاد و وژدان جوانه‌مه‌رگ بیوه بێوژدانی هێرانم وڵم که
تو کردی بێ سه‌روسامان «شامی»وه مه‌ولا خوه‌م قه‌شه‌نگ زانم وڵم که

فارسی
هر دم اندیشهٔ دیگر کنم و یاد دگرباورم نیست که بینم دل‌آزار دگر
رنج آن پیر وطن گشت تبه، ای فریادبیستون کی شنود نعرهٔ فرهاد دگر
بر سر تربت فرهاد به شیون شیرینهمچو تو کس نخورد تیشهٔ فولاد دگر
تیشه بر ریشهٔ دین بهر دو دینار بزدآنکه ما را ز جفا داد به داماد دگر
رسم این کهنه فلک را همه کس داند و منهر شبی بام به زیر آرد و بنیاد دگر
مرکز مدعیان باشد و مأوای عدوسگ کند صید و دهد در کف صیاد دگر
«شامی» از جور و ستم داد مزن می‌ترسمسر نیزه نگذارد بزنی داد دگر

پانویس
  1. سلطانی، محمدعلی، حدیقهٔ سلطانی: احوال و آثار شاعران برجستهٔ کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۲۹۲.
  2. سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سُها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۲۹۲.
  3. سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۲۹۴.
  4. سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۲۹۵.
  5. سلطانی، محمدعلی، چنانی: دیوان شامی کرماشانی، با مقدمه و شرح احوال شاعر، حواشی و تعلیقات، به‌اهتمام محمدعلی سلطانی، تهران: سها، ۱۳۷۴، ص۸.
  6. سلطانی، محمدعلی، چنانی: دیوان شامی کرماشانی، با مقدمه و شرح احوال شاعر، حواشی و تعلیقات، به‌اهتمام محمدعلی سلطانی، تهران: سها، ۱۳۷۴، ص۹.

منابع
  • محمدعلی سلطانی (۱۳۸۴)، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: سها، ص. ۳۹۵
  • شامی کرماشانی (۱۳۷۴)، چنانی: دیوان شامی کرماشانی، با مقدمه و شرح احوال شاعر، حواشی و تعلیقات، به‌اهتمام محمدعلی سلطانی، تهران: سها، ص. ۹۵، شابک ۹۶۴-۶۲۵۴-۱۷-۹

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.