ایل بگی جاف

ایل بگی جاف (۸۹۸–۹۶۱ق) از شاعران کرد یارسان[1][2][3] در عصر صفوی است. وی اشعاری دارد که در آن‌ها حوادث آینده را به مانند شاه نعمت‌الله ولی، تیمور بانیارانی و نوستر آداموس به زبان کردی پیشگویی کرده‌است.

ایل بگی جاف
ئێل به‌گی جاف
زاده۸۹۸ قمری، ۱۴۹۲
شهرزور، کردستان عراق
محل زندگیهورامان
درگذشته۹۶۱ قمری، ۱۵۵۳
هورامان
زمینه کاریعرفان
ملیت کردستان،  عراق
در زمان حکومتصفویان
کتاب‌هاپیشگویی‌ها

زمان زندگی

ایل بگی در سال ۸۹۸ قمری در شهرزور زاده شد و در سال ۹۶۱ قمری یعنی در عهد صفویه درگذشت. وی مقارن با سلطنت شاه اسماعیل و شاه طهماسب اول زندگی می‌کرده‌است.[4] دوران مذکور دوران اعتلای یارسان بوده‌است.[4] با این حال وحید دستگردی در تصحیح خود بر اشعار ادیب‌الممالک فراهانی که اشعار ایل بگی را به فارسی ترجمه نموده است، زمان زیستن وی را پس از تیمور بانیارانی و وی را جانشین تیمور معرفی کرده‌است.[5] محمدعلی سلطانی این گفته را غلط دانسته است.[4] علاءالدین سجادی نیز در کتاب خود با عنوان «تاریخ ادبیات کرد» که در سال ۱۹۵۲ میلادی (۱۳۳۱ خورشیدی) به چاپ رسیده، زمان زندگی وی را «چنان‌که می‌گویند، چهارصد سال پیش از این» ذکر کرده‌است که دوران صفویان را نشان می‌دهد.[6]

نسخه‌های موجود

تنها تصحیح موجود از اشعار ایل بگی جاف توسط صدیق صفی‌زاده (بوره‌که‌یی) انجام گرفته‌است و تا کنون سه بار با مشخصات زیر به چاپ رسیده است:

  • ایل‌بیگی‌جاف، پێشبینیه‌کانی عێلبه‌گی جاف (پیشبینی‌های ایل بگی جاف)، گردآوری و شرح از صدیق صفی‌زاده (بوره‌که‌یی)، ناشر مؤلف، چاپ یکم ۱۳۶۰.
  • ایل‌بیگی‌جاف، پیشگوئیهای ایل بیگی جاف، ترجمه و شرح صدیق صفی‌زاده، تهران: عطایی، ۱۳۷۳.
  • ایل‌بیگی‌جاف، پیش بینی یه‌کانی عیل به‌گی جاف (پیشبینی‌های ایل بگی جاف)، [گردآورنده] صدیق بوره‌که‌یی (صفی‌زاده)، سنندج: ناشر مؤلف، ۱۳۸۲.

وی در رابطه با نسخه‌های مورد استفاده خود در تصحیح این کتاب‌ها به چهار نسخه زیر اشاره کرده‌است:

  • نسخه فریدون پالیزی، مربوط به ۱۲۷۱ قمری (۱۲۳۳ خورشیدی)
  • نسخه کاکاردایی، مربوط به ۱۳۲۵ قمری (۱۲۸۶ خورشیدی)
  • نسخه محمد لواوبری، مربوط به سال ۱۳۴۳ خورشیدی
  • نسخه ای بی نام، مربوط به سال ۱۳۴۶ خورشیدی[7]

صفی‌زاده تأکید کرده که نسخه نخست از بقیه کامل تر بوده و مبنای کار تصحیح قرار گرفته‌است، اما هیچ‌یک از چهار نسخه کامل نبوده‌اند. وی مکان یافتن این نسخه‌ها را اطراف کرمانشاه و افشار ذکر کرده و مکان دقیقی برای آن‌ها ذکر ننموده است.[8] محمدعلی سلطانی این نسخه‌ها را معتبر نمی‌داند و تصحیح صفی‌زاده را نیز دارای تحریف و تصرف عنوان می‌کند.[9]

اشعار

وی به کردی سورانی شعر می‌سرود. شعرهای وی به صورت هجایی و در قالب مصراع‌های هشت هجایی سروده شده‌است. به گفته محمدعلی سلطانی، اشعار وی توسط ادیب‌الممالک فراهانی به صورت شعر به فارسی ترجمه شده و در دیوان کلیات اشعار وی، به تصحیح وحید دستگردی به چاپ رسیده است.[4]

ترجمه برخی از اشعار وی

اشعار زیر گزیده‌ای از مجموعه ۳۴ بیتی است که صدیق صفی‌زاده (بوره‌که‌یی) در نسخه خود منتشر ساخته است:

ئێران پر له ئاگر ده‌بێحوکمی سۆلتان قاهر ده‌بێ
سته‌م له خه‌ڵق سادر ده‌بێده‌وره ده‌ورهٔ نادر ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: ایران پر از آتش خواهد شد. حکم سلطان قاهر خواهد شد. ستم از سوی مردم صادر خواهد شد. دور دور نادر (شاه) خواهد شد.

خاسان وه بێ وه‌ته‌ن ده‌بێمورغان دوور له چه‌مه‌ن ده‌بێ
شاهان وه بێ که‌فه‌ن ده‌بێده‌وران وه کامی زه‌ند ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: نیکان بی وطن خواهند شد. شاهان بی کفن خواهند شد؛ و دوران به کام زند خواهد چرخید.

ده‌وران به ده‌ست قه‌جه‌ر ده‌بێته‌یموور له خه‌و خه‌به‌ر ده‌بێ
گه‌لێ سه‌ران بێ سه‌ر ده‌بێئاشووب و شۆڕ و شه‌ڕ ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: دوران به دست قاجار می‌افتد. تیمور به پا خواهد خاست. بسی سرها بی سر می‌شوند. آشوب و شور و هنگامه بر پا می‌شود.

نیوهٔ ئێران هی رووس ده‌بێئاوای هیچ بێ نامووس ده‌بێ
ئه‌وسا زه‌ڕیان له مس ده‌بێدین و ئیمان زۆر سس ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: نیم ایران به روس‌ها واگذار می‌شود. آنچه اهمیت نداشته باشد ناموس خواهد شد. آنگاه تقلب رواج می‌یابد و دین و ایمان ضعیف می‌شود.

چابوک سوارێ ده‌نگ ده‌کاسه‌ید و شکار په‌ڵه‌نگ ده‌کا
هه‌ر ساعه‌تێ سه‌د ره‌نگ ده‌کادنیا و خه‌ڵق پڕ شه‌نگ ده‌کا

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: چابک‌سواری به فریاد مردم می‌رسد؛ و پلنگ‌ها را صید و شکار می‌کند؛ و هر ساعت با صد رنگ و سیاست می‌آید؛ و دنیا و خلق را بسی شنگ و شادمان می‌کند.

مه‌ردان مه‌ردی گه‌زاف ده‌که‌نهه‌م به راستی خه‌لاف ده‌که‌ن
قسان به تیر قه‌ڵاف ده‌که‌نبه رێگهٔ دوور مه‌ساف ده‌که‌ن

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: مردم سخنانشان را به وسیله مفتول آهن (سیم) خواهند گفت؛ و با راه دور گفتگو خواهند کرد.

گه‌لێ دڵم به ته‌نگ ده‌بێسه‌دای تۆپ و تفه‌نگ ده‌بێ
شه‌ڕی سه‌رباز به شه‌نگ ده‌بێئێران دیلی فه‌ره‌نگ ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: دلم به تنگ می‌آید. صدای توپ و تفنگ می‌آید. جنگ سرباز با فشنگ خواهد شد. ایران گرفتار فرنگ خواهد شد.

ره‌خشی روسته‌م ئیزهار ده‌بێئه‌سپی ئاسن ره‌هوار ده‌بێ
دوڵدڵ شه‌ودێز به کار ده‌بێگه‌لێ شت هه‌ن ئاشکار ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: رخش رستم ظاهر می‌شود. اسب آهن راهور می‌شود.

ده‌وره ده‌ورهٔ ره‌زا ده‌بێله دوای ره‌زا غه‌زا ده‌بێ
له دوای غه‌زا فه‌زا ده‌بێمه‌ردوم ده‌ست به نزا ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: دوره دوره رضا (شاه) خواهد شد؛ و پس از رضا (شاه) جنگ و غزا خواهد شد.

ته‌یرێ وه‌ک ره‌عد و به‌رق ده‌بێگوێچکهٔ له دووکه‌ڵ غه‌رق ده‌بێ
ده‌شت و ده‌ری پێ له‌ق ده‌بێبه رووی هه‌وا مۆله‌ق ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: پرنده‌ای مانند رعد و برق پیدا خواهد شد؛ و دود از گوشش به تندی به آسمان می‌رود. با چابک‌سواری گام برمی‌دارد و بر روی هوا معلق خواهد شد.

ئێران وه‌کوو فه‌ره‌نگ ده‌بێپڕ نه‌قش و ره‌نگاڕه‌نگ ده‌بێ
کوڕ وه‌کوو کچ قه‌شه‌نگ ده‌بێمایل به شۆخ و شه‌نگ ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: ایران مانند فرنگ خواهد شد. همه جا پر نقش و رنگارنگ خواهد شد. پسر مانند دختران زیبا خواهند شد.

هه‌مووی شاهان بێڕا ده‌بێله پڕ شه‌ڕ و هه‌را ده‌بێ
که‌م خه‌ڵق وه حوکمی شا ده‌بێچه‌رخ و چرا وه پا ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: ناگاه جنگ و نبرد آغاز خواهد شد؛ و کمتر کسی از مردم به فرمان شاه فرمانبردار خواهد شد.

تاعه‌ت به مه‌جبووری ده‌بێدی بازاڕی بلووری ده‌بێ
چینی و فه‌غفووری ده‌بێگوڵبانگی جه‌مهووری ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: طاعت و عبادت به اجبار انجام خواهد شد. بازار پر از بلور می‌شود؛ و گلبانگ جمهوری گردد.

کاری مه‌ردان نامه‌ردی بۆده‌ورانه‌کهٔ ره‌نگ زه‌ردی بۆ
ده‌واکه‌یشی دڵده‌ردی بۆرۆزگاری دڵسه‌ردی بۆ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: کار مردان به نامردی گراید. چهره مردم به زردی گراید؛ و روزگار افسردگی خواهد شد.

دیوانی گورگ و مه‌ڕ ده‌بێده‌شتی به‌غداد به شه‌ڕ ده‌بێ
گشتی بۆ زێو و زه‌ڕ ده‌بێشه‌ڕی سه‌رباز به شه‌نگ ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: در دشت بغداد جنگ به وجود خواهد آمد. همه اش برای نقره و زر خواهد بود.

هه‌فتا و دوو دین یه‌ک دین ده‌بێسه‌رده‌فته‌ری ئه‌مین ده‌بێ
زاڵم له زاری و شین ده‌بێدڵی گه‌لێ به کین ده‌بێ

هه‌ر وا بووه و هه‌ر وا ده‌بێ

ترجمه: سرانجام هفتاد و دو دین یکی خواهد شد. سردفتر و رهبر آن مردی امین خواهد شد. ظالم به شیون و زاری خواهد پرداخت؛ و دلش پر از قهر و کین خواهد شد. اینچنین بوده‌است و چنین خواهد شد.

جستارهای همانند

پانویس

  1. سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۱۲۳.
  2. صفی‌زاده (بوره‌که‌یی)، صدیق، پێشبینیه‌کانی عێلبه‌گی جاف (پیشبینی‌های ایل بگی جاف)، ناشر مؤلف، چاپ یکم ۱۳۶۰، ص۶.
  3. پایگاه اینترنتی کوردیپدیا، مدخل ایل بگی جاف. بازدید در ۸ اکتبر ۲۰۱۳.
  4. سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۱۲۴.
  5. ادیب الممالک، محمدصادق بن حسین، دیوان کامل میرزا صادق‌خان امیری ادیب‌الممالک فراهانی قائم‌مقامی، به تدوین و تصحیح و حواشی وحید دستگردی، تهران: فروغی، ۱۳۴۵، ص۶۷.
  6. سجادی، علاءالدین، مێژووی ئه‌ده‌بی کوردی (تاریخ ادبیات کردی)، سنندج: انتشارات کردستان، چاپ یکم ۱۳۸۹، ص۵۵۹.
  7. ایل‌بیگی‌جاف، پێشبینیه‌کانی عێلبه‌گی جاف (پیشبینی‌های ایل بگی جاف)، گردآوری و شرح از صدیق صفی‌زاده (بوره‌که‌یی)، ناشر مؤلف، چاپ یکم ۱۳۶۰، ص۷.
    • ایل‌بیگی‌جاف، پێشبینیه‌کانی عێلبه‌گی جاف (پیشبینی‌های ایل بگی جاف)، گردآوری و شرح از صدیق صفی‌زاده (بوره‌که‌یی)، ناشر مؤلف، چاپ یکم ۱۳۶۰، ص۷.
  8. سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۱۲۵.

منابع

فارسی

  • محمدعلی سلطانی (۱۳۸۴حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: سها، ص. ۳۹۶، شابک ۹۶۴-۶۲۵۴-۰۴-۷
  • محمدصادق بن حسین ادیب الممالک، به تدوین و تصحیح و حواشی وحید دستگردی (۱۳۴۵دیوان کامل میرزا صادق‌خان امیری ادیب‌الممالک فراهانی قائم‌مقامی، تهران: فروغی

کردی

  • عێلبه‌گی جاف (ایلبگی جاف) (۱۳۶۰پێشبینیه‌کانی عێلبه‌گی جاف (پیشبینی‌های ایل بگی جاف)، ترجمهٔ صدیق صفی‌زاده (بوره که‌یی)، مؤلف، ص. ۴۴
  • عه‌لائه‌ددین سه‌ججادی (علاءالدین سجادی) (۱۳۸۹مێژووی ئه‌ده‌بی کوردی (تاریخ ادبیات کردی)، سنندج: کردستان، ص. ۶۷۹، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۸۰-۰۹۸-۱
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.