گویش‌های فارسی
زبان فارسی یک زبان ایرانی غربی از زیرگروه ایرانی شاخه هندوایرانی خانواده زبان‌های هندواروپایی است که بیشتر در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان گفتگو می‌شود. این زبان دارای سه گونه معیار ادبی در ایران، افغانستان (رسماً به نام دری) و تاجیکستان (رسماً به نام تاجیکی) است. گویش‌های فارسی از نظر جغرافیایی به سه دسته بزرگ غربی (رایج در ایران و کشورهای عربی پیرامون خلیج فارس)، شرقی (رایج در افغانستان و پاکستان) و فرارودی (رایج در تاجیکستان و ازبکستان) تقسیم می‌شوند. گویش‌های تاتی قفقاز نیز دیگر گروه گویشی فارسی هستند.
راهنما
گروه‌های قومی و مذهبی نیز دارای گویش‌های ویژه خود هستند که مهم‌ترین آن‌ها گویش‌های فارسیهود مربوط به یهودیان ایران و گویش هزارگی مربوط به هزاره‌ها هستند.
پراکندگی جغرافیایی
فارسی دارای بیش از ۷۰ میلیون گویشور بومی در سراسر جهان است که این تعداد با در نظر گرفتن گویشوران زبان دوم در کل به ۱۲۰ میلیون نفر می‌رسد.[1][2] گویشوران زبان فارسی در سراسر جنوب، مرکز و شرق ایران، شمال، شرق، غرب و مرکز افغانستان، تاجیکستان و مناطق شرقی ازبکستان گسترش یافته‌اند. گروه‌های اقلیت فارسی‌زبان در پاکستان (بزرگترین جامعه هزاره در شهر کویته)، عراق، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، داغستان، امارات، بحرین، کویت و قطر نیز یافت می‌شوند.
دسته‌بندی
فارسی شرقی
گویش‌های فارسی شرقی (افغانستانی):[5]
فارسی فرارودی
گویش‌های فارسی فرارودی (تاجیکی)
- شمالی
- شمالی: شمال تاجیکستان (خجند، اسفره، استروشن, پنجکنت)، ازبکستان (سمرقند، بخارا، نورآتا، سرخان‌دریا، کشک‌دریا، نمنگان)، شامل گویش یهودیان بخارا (گویش بخاری).
- مرکزی: ناحیه عینی، مسچا، (بالادست رود زرافشان)، ورزاب و دوشنبه
- انتقالی: بالادست چیرچیق (بورچ‌ملا)، شمال فرغانه، جنوب فرغانه (ازبکستان).
- جنوبی
- جنوبی: تا جنوب و شرق دوشنبه (ولایت ختلان، ناحیه رشت)
- جنوب شرقی: گویش دروازی (ناحیه‌های درواز و ونج).
- انتقالی: گویش وهیابالین.
گویش‌های تاتی
گویش‌های تاتی:[6]
- آبشرونی
- ارزی‌کشی
- داغ قوشچویی
- لاهیجی
- بالاخانی
- شابرانی
- قزل‌گزمه‌ای
- قوناق‌کند
- سوراخانی
- ملهمی
- قوبایی
- شمالی
- یهودی-تاتی (جهوری)
- ارمنی-تاتی
گویش‌های یهودی
- جیدی (جودی) (تهران و مشهد)
- یهودی-گلپایگانی
- یهودی-یزدی
- یهودی-کرمانی
- یهودی-اصفهانی
- یهودی-همدانی
- یهودی-شیرازی
- یهودی-کاشانی
- یهودی-بروجردی
- یهودی-نهاوندی
- یهودی-خوانساری
- جهوری
- بخاری
منابع
- «All You Need to Know about Persian Language». Aspirantum. ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
- «PERSIAN: A BEAUTIFUL LANGUAGE WITH A VIBRANT PAST». United Language Group. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
- Windfuhr G. and Perry J.R. Persian and Tajik. / The Iranian Languages. NY. 2009
- Persian, Iranian | Ethnologue
- AFGHANISTAN v. Languages — Encyclopaedia Iranica
- Endangered Languages Project — Muslim Tat
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Диалекты персидского языка». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای روسی، بازبینی‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۲۱.