پیوند ریه

پیوند ریه (به انگلیسی: Lung transplantation) یا (به انگلیسی: pulmonary transplantation) نوعی عمل جراحی است که در آن قسمتی یا تمام ریه برداشته می‌شود و با یک ریه اهدا شده جایگزین می‌شود. اهداکنندگان معمولاً افراد فاقد حیات می‌باشند ولی در موارد نادری می‌تواند اهدا از طرف یک فرد زنده هم باشد. در چنین مواردی، دو اهدا کننده زنده به ازای یک دریافت کننده وجود دارد که یکی از آنها ریه چپ و دیگری ریه راستش را اهدا می‌کند. در این موارد نادر نیز معمولا گیرنده نسبت نزدیک با اهداکنندگان دارد. [1] در حالی که پیوند ریه با خطراتی نیز همراه است ولی می‌تواند کیفیت زندگی و طول عمر را در بیمارانی که در مرحله پایانی بیماری‌های ریوی به سر می‌برند افزایش دهد.[2]

پیوند ریه
ICD-9-CM33.5
سرعنوان‌های موضوعی پزشکیD016040

تاریخچه

اولین پیوند ریه در سال ۱۹۶۳ توسط دکتر جیمز هاردی (James Hardy) در جکسون می‌سی‌سی‌پی به انجام رسید. قبل از انجام این پیوند دکتر هاردی و گروه تحقیقاتی وی چیزی در حدود ۴۰۰ پیوند را بر روی سگ انجام داده بودند. هرچند که نتیجه پیوند ریه در چند روز بعد از عمل مساعد بود ولی بعد از گذشت ۱ ماه با وجود تجویز داروهای سرکوب‌کننده در جانور، ریه به‌طور کامل پس زده می‌شد. اولین گیرنده ریه مرد ۵۸ ساله دارای سرطان ریه راه هوایی سمت چپ، انسداد راه‌های هوایی دیستال و پنومونی راجعه بود که چند ماه بعد از دریافت پیوند به علت نارسایی پیشرونده کلیه فوت کرد. بعد از کالبد شکافی علائمی از رد پیوند در بیمار مشاهده شد. با این وجود، در طول ده سال بعد تنها ۳۶ پیوند ریه در سراسر جهان به انجام رسید که و اکثر دریافت کنندگان در عرض چند روز درگذشتند، و فقط دو دریافت‌کننده بیش از یک ماه زنده ماندند. علت اصلی مرگ و میر ضعف در آناستوموز (اتصال) راه هوایی به ریه، که گاهی اوقات به دلیل صدمه عروق مجاور منجر به خون‌ریزی فراوان و ورود حجم بالایی از خون به ریه می‌شد.
در سال ۱۹۸۱، دکتر نورمن شاوی و همکارانش در دانشگاه استنفورد سه پیوند قلب و ریه را انجام دادند. ۲ پیوند از این ۳ پیوند با موفقیت انجام شدند و دریافت کنندگان هنوز زنده بودند زمانی که تیم نتایج خود را در سال ۱۹۹۲ اعلام کردند، یکی از دریافت کنندگان به علت نارسایی چندارگان فوت نمود. دکتر شاوی موفقیت خود را به اصلاح روش جراحی از طریق آزمایش بر روی پستانداران و ظهور داروی سیکلوسپورین، که با کاهش دوز استروئید لازم باعث کاهش اثر سرکوب‌کنندگی خود بر ناحیه آناستوموز می‌شود نسبت داد. در سال ۱۹۸۳، گروه پیوند ریه تورنتو، اولین پیوند ریه موفقیت‌آمیز را انجام دادند. دریافت‌کننده یک مرد ۵۸ ساله با فیبروز ریوی بود که با گذشت چند روز بعد از عمل عارضه‌ای نداشت. این بیمار با تجویز سیکلوسپورین و آزاتیوپرین برای سرکوب سیستم ایمنی تحت درمان قرار گرفت و همچنین داروی سرکوب‌کننده استروئید کمتر دریافت نمود تا باز شدن آناستوموز راه هوایی به حداقل برسد. با این حال، با گذشت ۲ هفته از عمل جراحی، او رد پیوند را که منجر به نارسایی تنفسی و کاهش لنفوسیتها می‌شد پشت سر گذاشته و مرخص شد. هنگامی که گروه نتیجه کار را در سال ۱۹۸۶ گزارش کردند، او زنده بود و حیات کاملاً طبیعی داشت. در طول دهه‌های بعد، تعداد پیوندهای ریه انجام شده در سراسر جهان به سرعت افزایش یافت. در سال ۱۹۸۷، حدود ۴۵ پیوند انجام شد و در سال ۱۹۹۰، بیش از ۴۰۰ پیوند در سراسر جهان انجام شده‌است. فعالیت ادامه یافت و به سرعت در حال افزایش بود تا اواسط دهه ۱۹۹۰ زمانی که تعداد پیوند سالانه چیزی در حدود ۱۴۰۰ عمل افزایش یافت.
در سال‌های اخیر، تعداد پیوند ریه به حدود ۲۲۰۰ پیوند در هر سال افزایش یافته‌است. عامل این نتایج تکنیک‌های جراحی مناسب، داروهای کمک‌کننده و انتخاب دریافت‌کننده مناسب می‌باشد. در واقع، شانس بقای متوسط بیماران پیوند بین سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۶، ۵٫۵ سال در مقایسه با ۴ سال برای کسانی که پیوند بین سال‌های ۱۹۸۸ و ۱۹۹۴ بود.[3][4][5][6][7]

شرایط مقدماتی

پیوند ریه یک روش درمانی در بیمارانی است که در مرحله پایانی بیماری‌های ریه به سر می‌برند و به درمان‌های دارویی هیچ پاسخی نشان نمی‌دهند. شرایط متفاوتی ممکن است باعث ایجاد ضرورت پیوند شوند. در سال ۲۰۰۵ بیشترین جراحی پیوند ریه در ایالت متحده آمریکا به انجام رسیده‌است. از شرایط ایجادکننده می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

مواردی که از پیوند منع شده‌اند

با وجود وخامت بیماری‌های ریوی گاهی برخی از شرایط موجود سبب جلوگیری از پیوند می‌شوند این عوامل شامل موارد زیر می‌باشد:

ویژگی‌های اهداکننده

تنها ۲۵ درصد اهدا کنندگان چند عضوی برای اهدای ریه مناسب هستند ولی یک اهداکننده خوب باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

شرایط قرارگیری بیمار در لیست انتظار

معمولاً فقط افرادی که بیماری ریوی بسیار پیشرفت کرده و پیوند تنها راه درمانی می‌باشد.
برخی از عوامل شامل:

  • سن
  • دیابت
  • عملکرد ریه
  • شاخص توده بدن
  • تبادل اکسیژن خون
  • نیاز به تهویه مکانیکی[8]

اقدامات قبل از عمل

شروع انجام عمل پیوند معمولاً طولانی و زمان بر است. در ابتدا یک پزشک بیمار را به یک مرکز پیوند ارجاع می‌دهد، در این مرکز فیزیولوژیست، مددکار اجتماعی و افراد دیگری با بیمار ملاقات می‌کنند. علاوه بر بیماری ریوی بیمار، خانواده فرد و موقعیت اجتماعی، وضعیت مالی، شرایط روانی، و هر گونه شرایط پزشکی دیگر در نظر می‌گیرد. تست‌هایی که قبل از پیوند باید صورت گیرند شامل موارد زیر هستند:

پزشکان معمولاً پیوند ریه را در صورتی که شرایط زیر وجود داشته باشند توصیه نمی‌کنند: بیماری‌های قلبی، کبدی، یا کلیوی. الکل یا مصرف مواد مخدر، عفونت موجود یا سرطان.
همچنین، کسی که در حال مصرف سیگار است نمی‌تواند ریه را دریافت کند.[9][10][11][12]

شیوه عمل

شیوه عمل جراحی به نوع پیوند بستگی دارد که آن نیز به نوع بیماری فرد گیرنده مربوط است. اگر بیمار دارای عفونت باشد شیوه انتخابی از نوع دوبل یا دوطرفه می‌باشد. این عمل بدین دلیل است که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (ایمونوساپرسیوها) که برای جلوگیری از رد پیوند لازم هستند با سرکوب سیستم ایمنی به افزایش احتمال و عود عفونت می‌افزایند. در صورتی که ریه‌ها در خطرند ولی دارای عفونت نیستند (مثل آمفیزم ریوی) در آن صورت یکی از دو ریه مورد پیوند قرار می‌گیرد. در افراد مبتلا به فشار خون ریوی بهتر است تا بیمار تحت پیوند دوطرفه قرار گیرد. گاهی مواقع پزشک جراح پس از باز کردن قفسه سینه بیمار، میزان درگیری ریه‌ها را مشاهده کرده و بسته به وضعیت آن تصمیم می‌گیرد که پیوند یک طرفه یا دوطرفه باشد. در طول جراحی در حالی که بیمار در بیهوشی عمومی به سر می‌برد یک برش بر روی قفسه سینه بیمار زده می‌شود. نوع برش به نوع جراحی بستگی دارد.[13]

انواع پیوند ریه
  • پیوند ریه یک طرفه(Single lung transplantation) یا (SLT):

یعنی دریافت یک ریه توسط بیمار. در این جراحی توراکوتومی یا برش جراحی در یک طرف یعنی در سمت ریه دریافتی انجام می‌شود و ریه اهدا شده به همان ناحیه پیوند زده می‌شود. در صورتی که ریه دیگر نیز قادر به تبادل اکسیژن مناسب نباشد از دستگاه‌های تهویه خارجی (دستگاه قلبی-ریوی) جهت این امر بهره برده می‌شود.
در ریه جدید از سه اتصال (اصطلاحاً آناستوموز) استفاده می‌شود. این اتصالات شامل اتصال برونش اصلی به ریه دریافت شده و بعد از آن اتصال عروق ریوی می‌باشد که خود شامل اتصال شریان ریوی و بعد از آن ورید ریوی است. در نهایت، برش بسته شده و دریافت‌کننده به واحد مراقبت‌های ویژه فرستاده می‌شود و بیمار برای حدود ۱۲ تا ۲۴ ساعت در خواب است.[14]

  • پیوند ریه دو طرفه(Bilateral lung transplantation) یا (BLT):

در این نوع پیوند هر دو ریه به بیمار پیوند زده می‌شود که به اصطلاح به آن پیوند دو طرفه یا بای لترال (a bilateral transplant)گفته می‌شود. در این عمل جراح یک برش در زیر هر پستان می‌دهد که با نام برش تراکوتومی آنتریور (anterior thoracotomy) یا قدامی شناخته می‌شود، یا اینکه یک برش از سمت راست به چپ در قسمت تحتانی پستان‌ها زده می‌شود که به آن برش استرنوتومی عرضی(transverse sternotomy) گفته می‌شود. در پیوندهای دو طرفه هر ریه به صورت مجزا پیوند زده می‌شود. در ابتدا ریه‌ای که عملکرد ضعیفتری دارد برداشته می‌شود. گیرنده از ریه باقی مانده جهت تهویه استفاده می‌کند مگر اینکه عملکرد کافی نداشته باشد و نیاز به دستگاه قلبی-ریوی باشد. بعد از برداشتن اولین ریه، نیمه باقی‌مانده به سه اتصال متصل می‌شود که شامل اتصال برونش اصلی و بعد از آن اتصال عروقهای ریوی که خود شامل اتصال شریان ریوی و بعد از آن ورید ریوی است. بعد از آن ریه حذف و ریه سالم جایگزین می‌شود و جریان خون طبیعی به ریه باز گردانده می‌شود.[15]

  • پیوند ریه از یک اهداکننده زنده(Transplantation of lobes from living related donors): دریافت یک لوب از ریه یک فرد زنده (این نوع پیوند بسیار نادر است).
  • پیوند قلب-ریه (Heart-lung transplantation) یا (HLT): پیوند قلب-ریه تنها راه درمان افرادی است که به‌طور هم‌زمان مبتلا به نارسایی حاد قلب و ریه هستند. قلب و ریه همکاری نزدیکی با یکدیگر دارند و ایجاد اختلال در عملکرد هر یک از آن‌ها می‌تواند به عضو دیگر آسیب وارد نماید. اگر آسیب ایجاد شده به‌طور هم‌زمان باشد امکان درمان یک جانبه برای آن‌ها وجود ندارد و باید به صورت مشترک تحت درمان یا پیوند قرار گیرند. این عمل بسیار سنگین، پر ریسک و دارای مدت زمان بالاتر بوده و نیازمند مراقبت حساس‌تر و دقیقتری پس از عمل است.[16][17]

در طول جراحی

به‌طور کلی یک پیوند ریه به صورت زیر اجرا می‌شود:

  1. بیمار باید تمام جواهرآلات و دیگر مواردی که عامل عفونت هستند را خارج کند.
  2. از بیمار خواسته می‌شود تا تمام لباس‌های خود را خارج کرده و به وی یک گان جهت پوشیدن داده می‌شود.
  3. از بیمار یک رگ در روی دست یا بازو گرفته می‌شود. همچنین دو کتتر یکی در داخل گردن و دیگری در مچ دست جهت مانیتورینگ وضعیت قلب، فشارخون و همچنین گرفتن نمونه خون گذاشته می‌شود. دیگر مناطقی که می‌تواند کاتتر در آن قرار گیرد نواحی ساب کلاوین (تحت ترقوه) و ناحیه اینگوینال (کشاله ران) است.
  4. بیمار به اتاق عمل برده می‌شود و بر روی تخت پوزیشن (وضعیت جراحی) لازم به وی داده می‌شود. این پوزیشن بستگی به نوع پیوند انجامی بر روی وی دارد. برای پیوند ریه یک طرفه بیمار به طرف مقابل پیوند دراز می‌کشد و در صورتی که پیوند از نوع دوطرفه باشد بیمار در وضعیت سوپاین یا خوابیده به پشت قرار می‌گیرد و به وی گفته می‌شود که دست‌های خود را بالای سرش قرار دهد.
  5. یک کتتر جهت تخلیه ادرار در مثانه بیمار گذاشته می‌شود.
  6. در صورتی که در ناحیه عمل موهای زائد وجود داشته باشد باید این موها شیو (تراشیده) شود.
  7. پیوند ریه در حالی که بیمار در یک خواب عمیق تحت بیهوشی عمومی به انجام می‌رسد. یک لوله از طریق دهان در داخل ریه بیمار گذاشته می‌شود و انتهای این لوله به دستگاه ونتیلاتور جهت القای تنفس متصل می‌شود.
  8. متخصص و تکنسین بیهوشی ضربان قلب، فشار خون و فشار گاز در خون سرخرگی را در طول جراحی مورد بررسی و کنترل قرار می‌دهند.
  9. پوست ناحیه عمل با یک ماده آنتی سپتیک (ضدعفونی‌کننده) ضدعفونی می‌شود.
  10. جراح در روی پوست یک برش ایجاد می‌کند که بسته به نوع جراحی متفاوت است. در پیوند ریه یک طرفه برش در زیر دنده‌های ریه مورد عمل و در پیوند دو طرفه یک برش عرضی در زیر پستان‌های بیمار زده می‌شود.
  11. ریه بیمار با دقت برداشته و با ریه اهدا شده جایگزین می‌شود. بسته به شرایط بیمار و نوع جراحی ممکن است در طول پیوند بیمار به یک دستگاه بای پس قلبی ریوی (ماشین قلبی ریوی) جهت تأمین اکسیژن‌رسانی و حفظ گردش خون متصل شود.
  12. رگهای خونی ریه جدید و راه هوایی آن متصل می‌شوند. در جراحی‌های دوطرفه این عمل به صورت هم‌زمان انجام می‌شود. این عمل جراحی چیزی در حدود ۴ تا ۱۲ ساعت به طول می‌انجامد.
  13. برش جراحی توسط بخیه یا استاپلر جراحی بسته می‌شود.
  14. یک باند یا پانسمان استریل بر روی سایت عمل قرار داده می‌شود.
  15. یک یا بیشتر چست تیوب برای تخلیه هوا، مایع و خون از محفظه سینه برای بیمار قرار داده می‌شود تا به ریه جدید اجازه اتساع کامل داده شود.
  16. قبل از خروج بیمار از اتاق عمل توسط یک کتتر اپی دورال مقداری داروی ضد درد در پشت بیمار تزریق می‌شود.[18][19][20]

معمولا این عمل ۸–۱۰ساعت به طول می‌انجامد.

ریکاوری بعد از عمل

بعد از جراحی بیمار به واحد مراقبت‌های ویژه برده می‌شود. بیمار برای چند روز در این واحد بستری خواهد بود و لوله‌ها و کتترهایی که برای بیمار قبل از عمل تعبیه شده بود به تدریج خارج می‌شود. لوله داخل تراشه (نای) جهت تنفس راحتتر و دیگر لوله‌ها در جهت رساندن دارو به بیمار و تخلیه ترشحات داخل بدن می‌باشند. بر روی بدن بیمار چند الکترود برای مانیتورینگ کردن عملکرد قلبی وی چسبانیده می‌شود. بعد از ترک بخش آی سی یو بیمار به بخش جراحی منتقل می‌شود. به‌طور معمول افرادی که تحت پیوند ریه قرار می‌گیرند به مدت ۱ تا ۳ هفته در اتاق عمل بستری خواهند ماند، البته برای برخی بیماران این مدت طولانی‌تر است.[21] قبل از ترک بیمارستان آموزش‌های لازم جهت بررسی ضربان قلب، حرارت، فشار خون، وزن و.. به بیمار داده می‌شود؛ و همچنین علائم و نشانه‌های خطرناک رد پیوند را به وی آموزش می‌دهند. در ۳ ماهه اول بعد از جراحی بیمار باید برای انجام آزمایش خون، تصویر اشعه ایکس قفسه سینه، آزمون عملکرد ریه و تست‌های دیگر به بیمارستان مراجعه کند.[22]

رژیم غذایی بعد از جراحی

رژیم غذایی و تغذیه جنبه‌های بسیار مهمی از مراقبت‌های روزمره بعد از پیوند ریه را به خود اختصاص می‌دهند. برخی از داروهایی که بیمار مصرف می‌کنند می‌توانند باعث افزایش اشتها، فشار خون، قند خون یا احتباس مایعات شود. انتخاب شیوه زندگی سالم بسیار مهم است. سیگار نکشیدن، رژیم غذایی سالم و عدم استفاده از الکل می‌تواند به بهبود سریعتر کمک کند. یک رژیم غذایی سالم شامل انواع میوه‌ها، سبزیجات، و غلات سبوس دار همچنین شامل گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی، لوبیا، یا شیر کم چرب یا بدون چربی یا لبنیات می‌باشد. یک رژیم غذایی سالم باید چربی اشباع، چربی ترانس، کلسترول، سدیم (نمک)، و شکر اضافه شده کمتر داشته باشد.[23] پردنیزولون، یکی از داروهایی که پس از پیوند تجویز می‌شود و اغلب سبب افزایش سطح قند خون همراه می‌شود؛ بنابراین، توصیه می‌شود بیمار مقدار قند را در رژیم غذایی خود کاهش دهد.[24]

مواد غذایی که باید محدود شوند

رد پیوند

رد ریه پیوندی می‌تواند در هر زمان پس از عمل جراحی خود رخ دهد. حملات پس زدگی اغلب در طول ۱۲ ماه اول پس از پیوند رخ می‌دهد. داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و نداشتن نگرانی و استرس می‌تواند به جلوگیری از رد کمک کنند. رد پیوند به راحتی قابل درمان است اگر به سرعت تشحیص داده شود به همین دلیل، دانستن علائم و نشانه‌های رد برای بیمار بسیار مهم و کمک‌کننده هستند. علائم رد پیوند شامل موارد زیر هستند:

گاهی اوقات رد پیوند بدون هیچ علامتی قابل مشاهده‌ای رخ می‌دهد. در این موارد نیاز به داشت بیوپسی از ریه پیوندی در فواصل زمانی مشخص است.[27]
بعد از انجام پیوند، سه نوع رد امکان دارد رخ دهد که شامل موارد زیر می‌باشد:

  • رد فوق حاد: آنتی بادی‌های مترشحه از سلول‌های لنفوسیت B فرد دهنده که به آنتی ژن‌های سطح سلول آندوتلیال عروق متصل شده و سبب واکنش می‌شوند. در این واکنش، سیستم کمپلمان فعال می‌شود و معمولاً اثر عمیقی دارد. این رد در لحظه پیوند یا چند ساعت بعد از عمل اتفاق می‌افتد.
  • رد حاد:عامل این نوع رد، سلول‌های لنفوسیت T هستند. این نوع رد شایعتر است و معمولاً داروهای سرکوب‌کننده برای جلوگیری از این نوع رد تجویز می‌شوند. این رد ممکن است یک روز یا چند هفته بعد از عمل اتفاق افتد.
  • رد مزمن:این نوع رد بدون هیچ علامت و نشانه‌ای حدود یک سال بعد از پیوند رخ می‌دهد. عامل این نوع رد ناشناخته است، اما رد حاد پیش‌بینی‌کننده قوی رد مزمن است.

درمان رد پیوند ریه

جهت جلوگیری از رد پیوند چندین راه درمانی وجود دارد ولی به صورت رایج تر از خط دفاعی استروئیدها، RATG و Campath استفاده می‌شود.

  • استروئیدها(Steroids):درمان رد معمولاً از سه دوز روزانه از داروی استروئید تزریقی به نام متیل پردنیزولون تشکیل شده‌است. این دارو همچنین به عنوان Medrol شناخته شده‌است، و یک فرم داخل وریدی پردنیزون است.

دوزهای بالا از استروئیدها ممکن است منجر به قند خون بالا یا افزایش دیابت پس از پیوند شود؛ بنابراین، بیمار باید قند خون خود را قبل از غذا و هنگام خواب زمانی که در حال گذراندن دوره درمانی جلوگیری از رد است کنترل نماید.

  • گلوبولین آنتی تیموسیت خرگوشی(Rabbit Anti-Thymocyte Globulin (RATG:اگر رد بسیار شدید باشد یا ادامه یابد پس از محلول Medrol و دوز بالای پردنیزون بیمار برای داروی آماده‌سازی به گلوبولین آنتی تیموسیت خرگوشی(RATG یا Thymoglobulin) آماده خواهد شد.

همان‌طور که از نام این دارو پیداست، RATG از سرم (بخشی از خون) خرگوش آماده گشته است. این دارو شامل آنتی بادی قدرتمند در برابر سلول‌های رد انسان است و باید در بیمارستان داده شود.
از آنجا که RATG تأثیر تضعیف سیستم ایمنی بدن خود را حتی بیشتر از داروهای نگهدارنده ضد رد دارد، در نتیجه احتمال ابتلاء به عفونت را پس از دریافت این درمان بیشتر خواهد شد.

  • Campath:اگر رد بعد از درمان با هر دو استروئیدها و RATG همچنان ادامه یابد، بیمار دارویی به نام Campath برای درمان رد دریافت خواهد کرد. Campath یک داروی ضد رد بسیار قوی است که ممکن است در بیمارستان یا در یک مرکز تزریق سرپایی تجویز شود.

بیمار فقط یک دوز از این دارو را دریافت خواهد کرد، اما اثر آن بر سیستم ایمنی بدن تا زمان بسیار طولانی بعد از دریافت باقی خواهد ماند. پس از دریافت Campath، بیمار نیاز به دریافت طولانی مدت دارو جهت جلوگیری از هر دو عفونت CMV و عفونت قارچ دارد.[28]

خطرات

پیش آگهی

احتمال بقای یکساله بیش از ۷۰ درصد، شانس بقای ۵ ساله کمتر از ۵۰ درصد.
این عمل جراحی در موارد درمان آمفیزیم و سیستیک فیبروزیس بهترین شانس بقا را دارد این در حالی است که برای درمان فشار خون ریوی کمترین میزان شانس بقا را شامل می‌شود. مرگ زودرس اغلب بعد از گذشت کمتر از۹۰ روز بعد از عمل جراحی و به دنبال عفونت، نارسایی عضو اهدایی، رد پیوند، خون‌ریزی و جدایی راه‌های هوایی رخ می‌دهد.
مرگ دیررس اغلب به دنبال عفونت، رد پیوند مزمن، برونشیولیت اوبلیتران (نوعی اختلال التهابی برگشت‌پذیر مجای کوچک تنفسی یا بدخیمی تنفسی که در ۵۰ درصد دریافت کنندگان ریه در درازمدت رخ می‌دهد و باعث نارسایی تنفسی می‌شود)، نارسایی تنفسی یا بدخیمی بروز می‌کند.

جستارهای وابسته

منابع
  • مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Lung transplantation». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۴ مهر ۱۳۹۲.
  • مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Heart lung transplant». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰ آذر ۱۳۹۲.
  • مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Transplant rejection». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰ آذر ۱۳۹۲.
  • کاهان، اسکات. جال جی، راوز (۱۳۸۹)، جراحی در یک صفحه، ترجمهٔ اعتصامی، رامین، انتشارات تیمورزاده-نشر طبیب، شابک ۹۷۸۹۶۴۴۲۰۰۶۸۷ از پارامتر ناشناخته |نوبت چاپ= صرف‌نظر شد (کمک)
  1. «Lung transplant». NHS Choices. دریافت‌شده در 8دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  2. . Columbia University Medical Center http://www.columbialungtransplant.org/. دریافت‌شده در 11دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  3. «The History of Lung Transplantation». secondwind. دریافت‌شده در 4دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  4. «History». unos. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در 4دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  5. «The history of lung transplantation». ncbi. دریافت‌شده در 4دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  6. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۴ دسامبر ۲۰۱۳.
  7. http://www.im.org/AcademicAffairs/Aging/IGP/ExpandingResearchEfforts/Documents/IPF%20Slide%20Presentations/Zaas.2009.ipf.pdf%5Bپیوند+مرده%5D
  8. Dr. Michael DiMaio (۱۶ مارس ۲۰۱۴). «Lung Transplant». Dr. Michael DiMaio.
  9. «Lung Transplant». web md. دریافت‌شده در 8دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  10. «Lung Transplant Preparation». ucsf health. دریافت‌شده در 8دسامبر2013. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 16 (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  11. «How to Prepare for a Lung Transplant». Vanderbilt Transplant. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در 8دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  12. «Lung transplant – Preparation». NHS Choices. دریافت‌شده در 8دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  13. «Lung Transplant Surgery». Columbia University Medical Center. دریافت‌شده در 9دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  14. «Lung Transplantation». medscape. دریافت‌شده در 12دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  15. «Types of Lung Transplants». emory health care. دریافت‌شده در 4 دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  16. «Heart-lung transplantation». UpToDate. دریافت‌شده در 11دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  17. «Heart-lung transplant». NHS. دریافت‌شده در 11دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  18. «Lung Transplantation Procedure». Johns Hopkins Medicine. دریافت‌شده در 9دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  19. «Lung transplant - How it is performed». NHS. دریافت‌شده در 9دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  20. «Lung Transplant Surgery». Cleveland Clinic Nurse. دریافت‌شده در 9دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  21. «What To Expect After a Lung Transplant». National Institutes of Health. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در 13دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  22. «Lung transplant – Recovery». NHS. دریافت‌شده در 13دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  23. «Lung Transplant: Nutrition After Surgery». The Cleveland Clinic Foundation. دریافت‌شده در 13دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  24. «Prednisolone (By mouth)». PubMed Health. دریافت‌شده در 13nshlfv2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  25. «Nutrition Guidelines after Lung Transplant». duke health. دریافت‌شده در 13دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  26. http://www.michigantransplant.org/pdf/lung/6-NutritionAfterLungTransplant.pdf%5Bپیوند+مرده%5D
  27. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۳.
  28. «Treatment of Lung Transplant Rejection». Duke University Health System. دریافت‌شده در 11دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  29. «Lung transplant». MedlinePlus. دریافت‌شده در 7دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  30. «Lung transplant». .mayoclinic. دریافت‌شده در 7دسامبر2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.