پندار خدا
پندار خدا یا توهم خدا (به انگلیسی: The God Delusion) کتاب غیرداستانی پرفروش سال ۲۰۰۶،[1] نوشته زیستشناس بریتانیایی، ریچارد داوکینز است. وی، عضو آکادمی پادشاهی علوم و ادبیات بریتانیاست و در گذشته نیز، مدرس فهم عمومیِ علم در دانشگاه آکسفورد بودهاست.[2][3]
نویسنده(ها) | ریچارد داوکینز |
---|---|
عنوان اصلی | 'The God Delusion' |
برگرداننده(ها) | ا. فرزام |
زبان | انگلیسی |
موضوع(ها) | نقد دین |
گونه(های) ادبی | علمی، فلسفی |
ناشر | بنتم بوکس |
تاریخ نشر | ۲ اکتبر ۲۰۰۶ |
گونه رسانه | جلد سخت، جلد نرم و کتاب صوتی |
شمار صفحات | ۴۰۶ |
شابک | شابک ۰−۶۱۸−۶۸۰۰۰−۴ |
پس از | داستان نیاکان |
پیش از | بزرگترین نمایش روی زمین: مدرکی برای تکامل |
داوکینز، در کتاب توهم خدا عنوان میکند که خالق فراطبیعی، به احتمال قریب به یقین وجود ندارد؛ و باور به خدا، باور کاذبی است که در برابر تمام شواهد موجود است. او با این نظرِ رابرت پیرسیگ، همنوا میشود که: «هنگامی که یک نفر دچار توهم میشود، دیوانهاش میگویند. هنگامی که افراد بسیاری دچار یک توهم میشوند، مؤمنشان میخوانند.»[4]
تا ماه نوامبر سال ۲۰۰۷، تنها نسخهٔ اصلی (انگلیسیِ) کتاب، به فروش ۱٫۵ میلیون نسخه دست یافت و به ۳۱ زبان ترجمه شد.[5] همچنین، در ماه نوامبر ۲۰۰۶ در ردهٔ دوم کتابهای پرفروش آمازون قرار گرفت.[6][7]
این کتاب، در اوایل دسامبر ۲۰۰۶، به رتبهٔ چهارم کتابهای غیرداستانی پرفروش نیویورک تایمز، رسید[8] و تا ۵۱ هفته، تا ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۷، در فهرست پرفروشها ماند.[9] این اثر، از طرفی مخاطبان زیادی را به سمت خود جلب کرد و از سوی دیگر، چندین کتاب نیز علیه آن نوشته شد.
این کتاب توسط ا. فرزام با عنوان «پندار خدا» به فارسی ترجمه شده است.[10]
و ترجمه دیگری از همین کتاب توسط م. تهرانی، جامعهشناس و نظریهپرداز سیاسی با عنوان «توهم خدا» و با اصلاح و اضافه کردن بخشهای حذف شده ترجمه ا. فرزام، به فارسی گردآوری شدهاست.[10]
پیشزمینه
داوکینز، در کتابهای پیشینش که در مورد فرگشت بود، علیه خلقتگرایی (creationism) مطلب نوشته بود. موضوع اصلیِ ساعتساز نابینا، که در سال ۱۹۸۶ منتشر شد، این بود که فرگشت قادر به توضیح توهم طراحی در طبیعت است. در کتاب پندار خدا او بهطور دقیقتر به برهانهایی که برای وجود و ضد وجود خدا مطرح میشوند پرداخته است.
داوکینز برای مدتها، خواهان نوشتن کتابی عمومی ضد دین بود؛ ولی ناشرش مخالفت میکرد. سرانجام در سال ۲۰۰۶ ناشر داوکینز ایده را پذیرفت. داوکینز این تغییر عقیده را نتیجهٔ «چهار سالِ بوش» میداند.[11] تا آن زمان، شماری از نویسندگان مانند سام هریس و کریستوفر هیچنز و داوکینز (که رابرتویتزل «تثلیث نامقدس» مینامد) کتابهایی منتشر کرده بودند که آشکارا ضد دین بودند.[12] این کتابها همگی پرفروش بودند و سبب عکسالعملهای دینداران شدند.[13] طبق گزارش سایت آمازون این کتاب باعث افزایش پنجاه درصدی فروش کتابهای مربوط به دین شدهاست (کتابهای ضد دین مانند: پندار خدا، خدا بزرگ نیست) و همچنین سبب افزایش ۱۲۰ درصدی فروش انجیل نیز شد.[14]
خلاصه
کتاب متشکل از ده بخش است. چند بخش نخست به این میپردازد که چرا احتمالاً خدایی نیست؛ و بخشهای بعدی موضوعاتِ مربوط به دین و اخلاقیات را بررسی میکند. کتاب به خاطرهٔ دوست قدیمیِ داوکینز، داگلاس آدامز[15] تقدیم شده؛ و با گفتاوردی از وی همراه شدهاست که: «آیا برای اینکه ببینیم باغ زیباست باید باور کنیم که پریانی هم در ته باغ هستند؟»
در مقدمهٔ پندار خدا، داوکینز چهار پیام اصلیِ «آگاهیبخشِ» کتاب را چنین بیان میکند:
- ۱ بیخدایان میتوانند زندگی شاد، سرشار، متعادل، و پرباری از لحاظ فکری داشتهباشند.
- ۲ انتخاب طبیعی و دیگر نظریههای علمی بهتر از «فرضیهٔ وجود خدا» به کار تبیین جهان جانداران و چهبسا کل کیهان میآیند.
- ۳ نباید کودکان را به کیش والدینشان دانست و بر آنها برچسب دین خاصی زد. اصطلاحاتی مثل «بچه کاتولیک» یا «بچه مسلمان» باید منزجرکننده محسوب شوند.
- ۴ بیخدایان باید به بیخدایی خود مفتخر باشند نه شرمنده؛ زیرا بیخدایی فرد نشانهٔ صحت و استقلال ذهن اوست.[16]
درونمایه
یک کافر عمیقاً دیندار
او فصل اول کتابش را با توضیح این نکته آغاز میکند که بسیاری از مفسران، شور و شوق او به علم را همچون نوعی ایمان دینی مییابند. اما میپرسد «آیا دین کلمهٔ مناسبی برای این شوق است؟» و میافزاید این حیرت احترامآمیز در برابر پیچیدگی طبیعت، اساس نگرشی است، که میتوان آن را «دین انیشتینی» خواند، چون اینشتین واژهٔ «خدا» را بهعنوان استعارهای برای طبیعت و سرشت رازآمیز کیهان بهکار میبرد.[17][18] اما داوکینز متأسف است که بسیاری از دانشمندان «خدا» را به این معنای استعاریِ همهخدا انگارانه (وحدت وجودی، پانتئیستی) و شاعرانه استعمال میکنند، و امر سبب سردرگمیها و بدفهمیهای فراوان میشود.
داوکینز تأکید میکند که نقد او به خداباوری، متوجه باور به «خالقی فراطبیعی است که «شایستهٔ پرستش باشد».»[19] البته او نگرش انیشتینی را محترم میشمارد، اما هیچ حرمتی برای ادیان سنتی قائل نیست. به نظر داوکینز، ادیان در برابر انتقاد مصونیتی یافتهاند که شایستگیاش را ندارند. او این دیدگاهاش را با نقل قولی از داگلاس آدامز شرح میدهد:
«دین ایدههای خاصی در بطن خود دارد که مقدسات، محرمات یا مانند آن نامیده میشوند؛ و معنای مقدس و محرم بودنشان این است که شما نباید یک کلمه حرف بد در مورد این ایدهها یا انگارهها بزنید. مبادا چنین کنید. چرا نباید؟ چون که نباید. اگر کسی به حزبی رأی دهد که شما مخالف آن باشید، هرقدر بخواهید میتوانید به او انتقاد کنید، بیآنکه کسی برنجد. اما در مورد دین، اگر کسی بگوید به لحاظ شرعی من نباید یکشنبهها چراغی روشن کنم، شما صرفاً باید گویید به اعتقادتان احترام میگذارم.»
داوکینز در ادامه چندین مثال دیگر مطرح میکند که در آنها به دین موقعیتی استثنایی اعطا شدهاست، مواردی مانند قبول عذر کسانی که به خاطر «عذر شرعی» از خدمت سربازی خودداری میکنند، استفاده از تعبیرهای «خوشایندگو» در مورد مجادلات مذهبی، معافیتهای گوناگون مالیاتی برای فعالیتهای مذهبی، و بلوای کاریکاتورهای محمد.
فرضیهٔ وجود خدا
فصل دوم کتاب با تشریح یهوه، خدای عهد عتیق آغاز میشود که به نظر داوکینز: «نامطبوعترین شخصیت داستانی دنیا است: حسود است و به حسادت خود افتخار میکند، هیولای بیانصافِ کوردلی است. انتقامجوی خونخواری است که پاکسازی قومی میکند، زنستیز است و از همجنسگرایان نفرت دارد. کودککشی و نسلکشی و پسرکشی میکند، قدرتپرستی است که طاعون میفرستد. سادومازوخیستی است بدنهاد و بلهوس و ستمکار.»[20]
در ادامه چنین استدلال میکند که فرضیهٔ وجود خدا (اینکه موجود فراطبیعی و فراانسانی هوشمندی هست که به ارادهٔ خود دنیا و مافیا، از جمله خود ما، را طراحی و خلق کردهاست) یک نظریهٔ علمی دربارهٔ جهان است. نظریهای که باید با همان شکاکیتی بدان پرداخت که به نظریههای دیگر میپردازیم.[21] به همین دلیل داوکینز استدلال میکند که با استفاده از مفهوم تعالیم ناهمپوشان [دین و علم را حیطههایی جداگانه انگاشتن] که استیفن جی گولد پیشنهاد داده است، نمیتوان الاهیات را از انتقاد مصون داشت. داوکینز مخالف اگنوستیسیم بیطرفانهاست که میگوید در مورد احتمال وجود خدا هیچ اظهار نظری نمیتوان کرد. به علاوه او با پیروی از برتراند راسل استدلال میکند که گرچه «نمیتوانید عدم وجود خدا را ثابت کنید»، اما عدم وجود قوری پرنده را هم نمیتوانید ثابت کنید، و مانند آن، عدم وجود اسب تک شاخ صورتی نامرئی، هیولای اسپاگتی پرنده، و پری دندان را هم نمیتوانید ثابت کنید؛ بنابراین، ناتوانی در اثبات عدم وجود خدا هیچ دلیلی برای باور به وجود آن نیست، بلکه، به نظر داوکینز، زحمت اثبات همواره بر دوش مدعی وجود خداست.
برهانهای وجود خدا
در فصل سوم، داوکینز به برهانهای اصلی مدافع وجود خدا میپردازد. او «پنج اثبات» توماس آکویناس را مورد بحث قرار میدهد و استدلال میکند که سه برهان نخست آن به دور باطل میانجامند؛ و «به هیچوجه معلوم نیست که بتوان با توسل به مفهوم خدا بهطور طبیعی به این سیر قهقرایی خاتمه داد.» او پیشنهاد میکند که برهان چهارم آکویناس (برهان مراتب) به مانند ایراد ثقیلی از یک «یک متفرعن متعفن بیهمتا» سبکسرانه است. او برهان پنجم را، که «برهان نظم» است، به فصل بعد موکول میکند که در آن به تشریح نظریه فرگشت [تکامل] میپردازد و توسط آن برهان صُنع را رد میکند.
او «برهان هستیشناسیک» آنسلم قدیس را «به زبان کوچه و بازار» برمیگرداند و اساساً با اتکا به همان ایراد کلاسیک کانت این برهان را نیز رد میکند. او «برهان زیبایی» را هم با این استدلال که «این برهان توسط مدافعانش تصریح و تدفیق نشده» رد میکند. دربارهٔ «برهان تجربهٔ شخصی»، داوکینز یادآور میشود که برخی از این تجارب ناشی از توهماتاند، و چه بسا همگی زادهٔ پندار باشند. در مورد «برهان اعجاز اناجیل» او معتقد است که انجیلها «افسانههای باستانی» هستند. دربارهٔ «برهان دانشمندان دیندار» خاطرنشان میکند که چنین دانشمندانی در اقلیت هستند. در نقد برهان «قمارباز پاسکال»، او این فرض را به چالش میگیرد که کسی ایمان بیاورد، و خدا هم او را به صرف ایمانش پاداش دهد و نه به خاطر فضایل یا حقیقتجویی او. داوکینز میپرسد: «آیا خدا نباید شکاکیت شجاعانهٔ راسل را بیش از قماربازی منفعتطلبانهٔ پاسکال ارج نهد؟» در پایان فصل، داوکینز به «برهانهای بایسی» میپردازد که کسانی مانند استفنآنوین پیش مینهند و احتجاج میکند که این برهانها «نعل وارونه میزنند».
چرا به احتمال قریب به یقین خدایی وجود ندارد؟
در فصل چهارم، داوکینز به شرح فرگشت توسط انتخاب طبیعی میپردازد تا نادرستی برهان نظم را نشان دهد. او استدلال میکند که توضیح وجود خالق عالم سختتر از توضیح پدیدههایی است که قرار است با فرض وجود چنان خالقی تبیین شوند. داوکینز منظور خود را با این تمثیل بیان میکند که هر نظریهای در مورد وجود کیهان باید همچون «جرثقیل انتخاب طبیعی» باشد و نه «قلاب فضایی» خلقت که فقط مسئله را معلق میسازد. او برهان نامحتملی وجود خدا را به کار میگیرد، و با طرح اصطلاح «گشایش بوئینگ ۷۴۷ غائی»[22] استدلال میکند که «خدا به احتمال قریب به یقین وجود ندارد» زیرا «هر قدر ایجاد [چنین] موجودی از نظر احتمالات بعید باشد، وجود سازندهٔ این موجود نیز دست کم همان قدر بعید است. خدا سازندهٔ بوئینگ ۷۴۷ غائی است.»
«بوئینگ ۷۴۷» اشارهای است به جملهٔ فرِد هویل که گفته بود «احتمال ایجاد حیات بر زمین بیش از این احتمال نیست که تندبادی بر یک انبار اوراقی بوزد و از آن قراضهها یک بوئینگ ۷۴۷ بسازد.» ایراد داوکینز به این مدعا این است که «این مدعی مقدمات انتخاب طبیعی را هم نمیداند.» یک درونمایهٔ عام در کتاب داوکینز این است که سبب تکامل حیات، انتخاب طبیعی بوده نه بخت و اقبال، و پیچیدگی خیرهکنندهٔ جانداران شاهدی بر وجود یک یا چند خالق نیست. سپس، او با ذکر نمونههایی از موارد ظاهراً طراحی شده استدلال خود را پی میگیرد. در پایان فصل نتیجه میگیرد که گشایش «۷۴۷ غائی» برهانی کاملاً قوی علیه وجود خداست، و هنوز چشم انتظار است تا «پس از دعوتها و فرصتهای فراوان، بالأخره الهیدانی یافت شود که پاسخی قانعکننده به این برهان بدهد.» و سپس از دنیل دنت فیلسوف نقل قول میکند که این برهان را «ردّی ردناپذیر» بر وجود خدا میخواند که از دو قرن پیش مطرح است.
ریشههای دین
در فصل پنجم داوکینز به بحث ریشههای دین و به این پرسش میپردازد که چرا ادیان در همهٔ فرهنگهای بشری وجود دارند. او حامی «این نظریهاست که دین یک محصول جانبی تصادفی - یک کجروی در چیزی سودمند» بودهاست،[23] و گمان میکند که چه بسا نظریهٔ ممها، و به ویژه استعداد آدمیان برای پذیرش مِمهای دینی، بتواند توضیح دهد که چرا به نظر او دین میتواند مانند «ویروس ذهنی» چنین در میان جوامع شایع شود.[24] داوکینز معتقد است بین ایمان به معنای عام و ایمان تندروان مذهبی نباید فرقی گذشت. به عقیده داوکینز مذهب میانهرو «بار عام» به تندروی مذهبی میدهد. در مقابل گفته میشود که این مسئله در مقابل مدارا است که در گذشته هم توسط مذهبیون میانهرو و هم توسط سکولارها رعایت میشده است.[25]
ریشههای اخلاق: چرا ما خوب هستیم؟
در فصل ۶، داوکینز توجه خود را معطوف اخلاقیات میکند، و استدلال میکند که ما برای خوب بودن نیازی به دین نداریم. در عوض، به باور او اخلاق ما منشأ داروینی دارد: ژنهای دگرخواه در خلال فرایند فرگشت انتخاب شدهاند، و ما بهطور طبیعی واجد نوعدوستی هستیم.
کتاب خوب و تغییر زایتگایست اخلاقی
مضمون فصل هفتم نیز اخلاقیات است، و در آن احتجاج میشود که یک روح زمانه اخلاقی هست که در جوامع تکامل مییابد. روح جهانی اغلب در تعارض با اخلاقیات دینی است، که به نظر داوکینز عمدتاً محقر و ددمنشانه هستند. او نمونههایی از اخلاقیات انجیلی را ذکر میکند تا آنچه را که بربریت بیشتر اخلاقیات دینی میداند، نشان دهد. به عنوان مثال داوکینز ادعا میکند که محبت مورد اشاره عیسی صرفاً مربوط از دایره همکیشان یهودی بیرون نمیرفته است و بدین ترتیب مدعیست مذهب مروج محبت بدون شرط به همنوعان نیست. نویسنده کتاب فرشته داروین، متذکر میشود که این دقیقاً خلاف روایات تاریخی به جای مانده از پیام مسیح است که در عهد جدید آمده است.[26] داوکینز مدعی است اگرچه مارتین لوتر کینگ مسیحی بود، ولی فلسفه نافرمانی مدنی غیر خشونتطلبانه خود را مستقیماً از گاندی گرفته بود و از آنجا نقش مذهب را زیر سؤال میبرد. در مقابل اریک ریتان با استناد به بخشی از کتاب زندگینامه کینگ معتقد است داوکینز دچار اشتباه بدی در ارزیابی شدهاست:
جنبش نافرمانی مدنی حرکتی بود که "مسیح در آن روحیه و انگیزه ایجاد کرد و گاندی تأمینکننده روش آن بود."
وی همچنین به بخش هایی از گفتههای کینگ اشاره میکند که در آن بر نقش خدا به عنوان نیروی آرامشبخش درونی تأکید شده است.[27]
اشکال کار دین کجاست؟ این همه دشمنی چرا؟
سپس، در فصل هشتم، داوکینز به این پرسش پاسخ میدهد که چرا چنین احساسات خصمانهای نسبت به دین دارد. او با ذکر مثالهایی استدلال میکند که دین بر سر راه علم مانعتراشی میکند، تعصب را تقویت میکند، تنگنظری نسبت به همجنسگرایان را تشویق میکند، و اثرات منفی دیگری نیز بر جامعه دارد. مثلاً واعظان مسیحی جنوب آمریکا بردگی سیاهان را با رجوع به انجیل توجیه میکردند، به این ترتیب که سیاهان را از نسل فرزندان گناهکار ابراهیم میدانستهاند. در خلال جنگهای صلیبی، کافران و مشرکانی را که به مسیحیت نمیگرویدند میکشتند، و نمونههای دیگر که ذکر شده است.[28] در پاسخ به این ادعا که دین در مقابل علم مانعتراشی میکند، دیوید برلینکسی به یکی از آیات قرآن اشاره میکند که در آن آمده «در تبدیل شب و روز به یکدیگر درسهایی میتوان آموخت». او به این گفته تاریخنگار مشهور دیوید کینگ اشاره میکند که گفته بود «انجام جنبههای متنوعی از آداب و عبادات مذهبی به مدد فرایندهای علمی انجام شدهاست» و نتیجه میگیرد رابطه مستقیمی بین تعهد مذهبی و به دنبال علم رفتن وجود دارد.[29]
داوکینز مدعی است مذهب نهایتاً به تراژدی تبدیل میشود.[30] در مقابل، مایکل شرمر مینویسد:
برای هر یک دانه از این تراژدیها، ۱۰ هزار عمل خیرخواهانه و انساندوستانه وجود دارد که ثبت نمیشود… مذهب، مانند هر مکتب اجتماعی که عمق تاریخی و تأثیر فرهنگی دارد، قابل تقلیل به مطلق خوب یا مطلق بد نیست.[31]
داوکینز از عملیاتهای انفجاری نام میبرد و مینویسد اگر تعبد مذهبی وجود نداشت میشد شرط خوبی بست که دیگر عملیات استشهادی دیگری نمیبود.[32] در حالی که رابرت پیپ با مطالعه همه عملیاتهای شهادتطلبانه از سال ۱۹۸۰، نتیجه میگیرد ایمان مذهبی (از هر نوعش) نه لازم و نه کافی برای خلق این انفجار هاست. پیپ معتقد است انگیزه اصلی سیاسی است.[33][34]
کودکی، سوءاستفاده، و گریز از دین
فصل نهم کتاب به این بحث اختصاص یافته که یک زیان دیگر دین، تلقین ایدئولوژی و تعصب به کودکان است. به اعتقاد داوکینز تعلیم آموزههای دینی در مدارس مذهبی به کودکان، به مثابه «سوءاستفادهٔ ذهنی» والدین از کودکان است. او از مردم میخواهد که هرگاه کسی از «بچه مسلمان» یا «بچه کاتولیک» صحبت کرد، رو در هم کشند، و از خود بپرسند چطور یک کودک را میتوان چنان رشدیافته تلقی کرد که بتواند دیدگاههای مستقلی در مورد کیهان و جایگاه انسان در آن داشته باشد.[35]
برخی نویسندگان با تحسین این حرف داوکینز که تربیت کودک باید بر اساس روشهای علمی و منطقی باشد، متذکر این مسئله شدهاند که با تکیه بر دانش نمیتوان به نفع هیچکدام از اعتقادات مذهبی یا خدا ناباوری نظر داد. علاوه بر این با ذکر مثال به شباهتهای هسته اصلی روشهای تربیتی مورد پیشنهاد کتابهای تربیت کودک مسیحی و آتئیست همچون تأکید بر صداقت و فروتنی اشاره کردهاند.[36] این سؤال اینجا مطرح میشود که از چه سنی آموزش علمی در مدارس باید به کودکان صورت گیرد.آیا نباید به کودک اجازه داد بعد از بلوغ خود انتخاب کند که معرفت علمی و آموزش دیدن تحت سلطه نظام آموزشی را بپذیرد یا نه.در هر صورت هر صبح بیدار شدن و مدت قابل توجهی عمر گرانمایه را صرف امری کردن که کودک پذیرش آگاهانه ای از قبول تحصیل آن ندارد بیشتر از آموزه های دینی در مقطع های کوتاه ظالمانه مینماید
یک خلاء ناگزیر
در فصل پایانی داوکینز این پرسش را مطرح میکند که آیا دین، به رغم تمام مشکلاتاش پرکنندهٔ «یک خلاء ناگزیر» است؟ آیا مردم برای هدایت و تسلی محتاج دین هستند؟ به نظر داوکینز، این خلاءها را میتوان به شیوههای غیردینی مانند آموزش فلسفه و علم پر کرد. او احتجاج میکند که برخلاف جهانبینی بیخدا که بسی به زندگی آری-گو است، پاسخهای دین به رازهای زندگی کاملاً از این مهم قاصر هستند. اریک ریتان با ذکر نقل و قولی از داوکینز که به قدرت تسلیبخشی مذهب اقرار دارد، وی را به تأمل در این مطلب فرا میخواند که چرا چنین نقشی برای مذهب در طول تاریخ بشر حفظ شده است.[37]
ضمیمهٔ کتاب
مخاطب ضمیمهٔ کتاب کسانی هستند که «برای رهایی از دین نیازمند یاری هستند.»
بازتاب در ترکیه
در ترکیه حدود ۶۰۰۰ نسخه از کتاب فروش رفته بود[38] که در نوامبر ۲۰۰۷ شکایتی مبنی بر «حمله به ارزشهای مقدس» بودن کتاب مطرح شد و کتاب مورد تحقیق قرار گرفت. ناشر و مترجم ترک، ارولکارسلان به جرم انگیختن بیزاری دینی به زندان محکوم شدند.[39] ولی در آوریل ۲۰۰۸ دادگاه متهمان را تبرئه کرد. در مورد مصادرهٔ کتاب، ناظر دادگاه بیان کرد که قدغن کردن آن «بهطور اساسی آزادی اندیشه را محدود خواهد کرد.»[40]
ترجمه به فارسی
کتاب پندار خدا با نام «پندار خدا» توسط «ا. فرزام» تا نوامبر ۲۰۰۷ تقریباً بهطور کامل (به استثنای دو بخش) به فارسی ترجمه شد؛ ولی به علت عدم امکان انتشار در ایران، تنها در نگارش الکترونیک، به شکل پیدیاف تکثیر شدهاست.[41]
اصلاح شده ی کتاب «پندار خدا» ، به همراه ترجمه بخشهای حذف شده و مقدمهی نویسنده کتاب بر چاپ جلد شومیز، در کتاب «توهم خدا» توسط «م. تهرانی» گردآوری شده است.
واکنشها
این کتاب واکنش موافقان و مخالفان بسیاری را در پی داشت.[42] به دنبال وارد شدن داوکینز به حوزه فلسفه و الهیات، گروهی از متفکرین به او انتقادهایی را وارد نمودند. در میان این افراد، الهیدانان مسیحی، فیلسوفان، و بعضاً برخی از خداناباوران و شکگرایان دیده میشوند.
- وب سایت علمی متکرتیک گزارش داد که این کتاب دارای نمره متوسط 59 از 100 است.[43]
- مجله پراسپکت که سال قبل از انتشار کتاب پندار خدا، داوکینز را در زمره سه شخصیت روشنفکر برتر معرفی کرده بود، در تغییر موضعی قابل توجه در مقالهای به قلم اندرو براون این کتاب را بیدقت و غیرمنسجم خواند.[44]
- دیوید بنتلی هارت ، دین شناس ارتدوکس شرقی می گوید: «داوکینز چندین صفحه از کتابش را به استدلال های توماس آکویناس اختصاص داده است اما هرگز فکر نکرده است که از آثار برخی از محققان و فیلسوفان برجسته ی دیگر که استدلال هایی از این دست آورده اند بهره ببرد.»[45]
- تری ایگلتون -که از او با عنوان یکی از تأثیرگذارترین منتقدین زنده بریتانیا نام برده میشود- در «نقد کتاب لندن» نظرات داوکینز در مورد الهیات را به نظرات کسی شبیه میداند که در مورد زیستشناسی داد سخن میدهد ولی اطلاعات او در این موضوع در حد کتاب پرندگان بریتانیاست.[46]
- ژورنال فلسفه فرگشتی، در مقالهای به قلم رابرت استوارت، داوکینز را متهم به این میکند که مفاهیم سؤالبرانگیز را با واژههای علمی میپوشاند تا به آنها چهره موجه بدهد. او به این مسئله اشاره میکند که داوکینز مبحث «تکامل کیهانی» را در لوای تکامل زیستشناسی به خواننده القا مینماید بدون اینکه ذرهای دلیل برای اثبات آن بیاورد.[47]
- مایکل روس دربارهٔ این کتاب نوشت: «[کتاب] پندار خدا من را از خدا ناباوری خود خجالتزده میکند.وی با ذکر مثالی از استدلالهای فلسفی داوکینز، اظهار میدارد که خدا ناباوران جدید، دانشوری را جدی نمیگیرند.»[48]
- آلیستر مک گراث ،دین شناس دانشگاه آکسفورد (نویسنده کتاب توهم داوکینز؟ و خدای داوکینز) استدلال می کند که داوکینز از الهیات بی اطلاع است و بنابراین نمی تواند با این شجاعت دین و ایمان را به چالش بکشد.[49]
- الوین پلانتینگا، در مقالهای در نقد کتاب پندار خدا با تأیید این امر که داوکینز یک نویسنده با استعداد در زمینههای علمی است مینویسد: «با وجود اینکه این کتاب [پندار خدا] در اصل فلسفی است، داوکینز فیلسوف نیست. او یک زیستشناس است… واقعیت این است که بسیاری از استدلالهای او در کلاس درس فلسفه نمره قبولی نمیگیرند.»[50] او در ادامه به یکی از این نوع استدلالهای اشتباه داوکینز اشاره میکند:
We know of no irrefutable objections to its being possible that p;Therefore p is true
کتابهایی هم در مخالفت و در پاسخ به آن نوشته شدهاست. از جمله کتاب آلیستر مکگراث با نام «پندار داوکینز؟» و کتاب «خدا توهم نیست» نوشتهٔ توماس کرین.
لیست کتاب ها:
الوین پلانتینگا The Dawkins Confusion[51]
Anthony Kenny Knowledge Belief and Faith[52]
تامس نیگل The Fear of Religion[53]
مایکل روس Chicago Journals Review[54]
ریچارد سوئینبرن Response to Richard Dawkins[55]
John Cornwell A Question of Respect[56]
آلیستر مکگرات The Dawkins Delusion[57]
H. Allen Orr A Mission to Convert[58]
تری ایگلتون London Review of Books Lunging, Flailing, Mispunching:[59]
آنتونی فلو The God Delusion Review[60] - Dawkins response[61]
Murrough O'Brien of ایندیپندنت Our Teapot which art in heaven[62] Dawkins responds:[63]
مارلین رابینسون The God Delusion Review, Harper's Magazine 2006[64]
پانویس
- Orr, H. Allen (11 January 2007). "A Mission to Convert". New York Review of Books. New York. ۵۴ (۱).
- "The Third Culture: Richard Dawkins". Edge.org. Retrieved ۲۰۰۸-۰۳-۰۸.
- Staff (2008). "(Clinton) Richard Dawkins". Who's Who. London: A & C Black.
|access-date=
requires|url=
(help) - Dawkins, Richard (2006), God Delusion, Boston: Houghton Mifflin, p. ص۴۰۶, ISBN 0-618-68000-4 ;
- «ریچارد داوکینز - دانش و بیخدایی جدید»، ریچارد داوکینز در پوینت آف اینکوایری، ۸ دسامبر ۲۰۰۷ بازیابیشده در ۸ دسامبر ۲۰۰۷.
- Amazon.com book page - search for sales rank for current position
- جیمی دوارد (2006-10-29), Atheists top book charts by deconstructing God (Observer ed.)
- Hardcover Nonfiction - New York Times Retrieved on 2006-12-2.
- The God Delusion One-Year Countdown (RichardDawkins.net ed.) Retrieved on 2007-10-5.
- سایت مترجم کتاب پندار خدا نوشتهٔ ریچارد داوکینز (فارسی)
- Dawkins, Richard, Richard Dawkins explains his latest book (RichardDawkins.net ed.) Retrieved on 2007-9-14.
- ویتزل، رابرت, Hitchens, Dawkins, Harris: The Unholy Trinity... Thank God. (Atlantic Free Press ed.)
- The Fleas Are Multiplying! (RichardDawkins.net ed.) Retrieved on 2007-9-11.
- اسمیت، دیوید, Believe it or not: the sceptics beat God in bestseller battle (آبزرور ed.)
- داگلاس، یادت به خیر. تو باهوشترین، بامزهترین، آزاداندیشترین، بذلهگوترین، بلندقدترین، و احتمالاً تنها گرویدهٔ من بودی. ای کاش این کتاب میتوانست تو را بخنداند – هرچند نه آنقدر که تو مرا خنداندی. ص۱۱۷ کتاب پندار خدا
- «مروری بر کتاب پندار خدا نوشتهٔ ریچارد داوکینز». بایگانیشده از اصلی در ۲۵ اکتبر ۲۰۰۸. دریافتشده در ۲۰ اکتبر ۲۰۰۸.
- رندرسون، جیمز (13 May, 2008), "Childish superstition: Einstein's letter makes view of religion relatively clear", Guardian Check date values in:
|تاریخ=
(help) - بررسی دین و علم - آلبرت اینشتین بایگانیشده در ۱ دسامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine (فارسی)
- کتاب پندار خدا، ص۱۳
- کتاب پندار خدا، ص ۳۱
- کتاب پندار خدا، ص ۵۰
- کتاب پندار خدا، ص ۱۱۴
- «من از جملهٔ شمار فزایندهٔ زیستشناسانی هستم که دین را یک محصول فرعی از چیزی دیگر میدانند.» پندار خدا، ص ۱۸۸
- «هدف این بخش، طرح این پرسش است که آیا نظریهٔ مِمی میتواند در مورد خاص دین کارآ باشد.» (اشاره به بخش اصلی در فصل ۵)، پندار خدا، ص ۱۹۱
- God and the new atheism, p. 9
- Darwin's Angel: An angelic riposte to The God Delusion, John Cornwell, p. 77
- Is God A Delusion: A Reply to Religion's Cultured Despisers, p. 42
- کتاب پندار خدا فصل ۸ و ۹
- The Devil's Delusion, David Berlinski, p. 14
- Dawkin's Delusion, p. 99
- Michael Shermer, (How we believe (New York:Freeman, 2000)p. 71 link
- The God Delusion, p. 247-348
- Darwin's Angel: An angelic riposte to The God Delusion, p. 80
- Robert Page, "The Strategic Logic of Suicide Terrorism," American Political Science Review Vol. 97, No. 3 August 2003
- پندار خدا صص ۳۸۰–۳۸۲
- Religion and the New Atheism: A Critical Appraisal, Brill Publishers, Editted by Amarnath Amarasingam, pp. 190-191
- Is God a Delusion, By Eric Reitan, p. 37
- Tiryaki, Sylvia (3 December, 2007), "The God Delusion in Turkey", Turkish Daily News Check date values in:
|تاریخ=
(help) - "Turkey probes atheist's 'God' book", AP, CNN, 28 November 2007
- (ترکی) "'Tanrı Yanılgısı' kitabı beraat etti" Check
|پیوند=
value (help), AA, 2 April 2008 - .وبگاه مترجم ایرانی کتاب پندار خدا بایگانیشده در ۱۲ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
- Flea of the week (ریچارد داوکینز دات نت ed.)
- «Metacritic website».
- Dawkins the dogmatist
- «David Bentley Hart».
- Terry Eagleton reviews ‘The God Delusion’ by Richard Dawkins · LRB 19 October 2006
- «Review - The God Delusion by Richard Dawkins». بایگانیشده از اصلی در ۳۱ مارس ۲۰۰۷. دریافتشده در ۱۰ اوت ۲۰۱۴.
- "The God Delusion made me ashamed to be an atheist"
- «Alister Mac Rass».
- The Dawkins Confusion: Naturalism ad absurdum - Alvin Plantinga - RichardDawkins.net
- الوین پلانتینگا (2007). "The Dawkins Confusion - Naturalism ad absurdum". Books & Culture, a Christian Review. Retrieved ۲۰۰۷-۰۳-۰۲.
- Kenny, Anthony (2007). "Knowledge, Belief, and Faith". Philosophy. ۸۲ (۰۳): ۳۸۱–۳۹۷. doi:10.1017/S0031819107000010. Unknown parameter
|month=
ignored (help) - Nagel, Thomas (2006-10-23). "The Fear of Religion". The New Republic. Retrieved ۲۰۰۷-۰۹-۱۲.
- Michael Ruse (2007). "Richard Dawkins: The God Delusion". Chicago Journals. Retrieved ۲۰۰۸-۰۵-۳۱. Unknown parameter
|month=
ignored (help) - Swinburne, Richard. "Response to Richard Dawkins' comments on my writings in his book The God Delusion" (PDF). Retrieved ۲۰۱۰-۰۳-۱۰.
- John Cornwell (2006-10-01). "A question of respect". Times Online. London. Retrieved ۲۰۰۶-۱۱-۰۶.
- McGrath, Alister (2007). پندار داوکینز؟. SPCK. p. ۲۰. Also expressed in his review «The Dawkins Delusion" بایگانیشده در ۲۳ فوریه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine.
- H. Allen Orr (2007). "A Mission to Convert". New York Review of Books (۵۴٫۱). Retrieved ۲۰۰۷-۰۳-۰۳. Unknown parameter
|month=
ignored (help) - Terry Eagleton (2006-10-19). "Lunging, Flailing, Mispunching". London Review of Books. ۲۸ (۲۰). Retrieved ۲۰۰۶-۱۱-۲۶.
- Anthony Flew. "Flew Speaks Out: Professor Antony Flew reviews The God Delusion". bethinking.org. Retrieved ۲۰۰۸-۱۲-۲۵.
- Martin Beckford (2008-08-02). "Richard Dawkins branded 'secularist bigot' by veteran philosopher". telegraph.co.uk. London. Retrieved ۲۰۰۸-۱۲-۲۹.
- Murrough O'Brien, "Our Teapot, which art in heaven,» ایندیپندنت، November 26, 2006
- Dawkins, Richard (2007-09-17). "Do you have to read up on leprechology before disbelieving in them?". RichardDawkins.net. Retrieved ۲۰۰۷-۱۱-۱۴.
- Marilynne Robinson. "The God Delusion". solutions.synearth.net. Archived from the original on 12 March 2010. Retrieved 2010-04-04.
منابع
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «The God Delusion». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲۰ اکتبر ۲۰۰۸.
پیوند به بیرون
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به پندار خدا در ویکیگفتاورد موجود است. |
- توضیحات پندار خدا در سایت رسمی ریچارد داوکینز
- Newsnight Book Club گزیدههایی از پندار خدا
- Video: Dawkins' reading from The God Delusion at Randolph-Macon Woman's College. ۲۳ اکتبر ۲۰۰۶.
- صوتی: مصاحبهٔ ریچارد داوکینز با برایانلرر.
- نقد عبدالکریم سروش بر کتاب «پندار خدا»