مواد استنشاقی

تولوئن، استون، متیلن کلراید، اتیل استات، تینر نقاشی، پاک کننده‌های رنگ و واکس، غلط گیر، لکه زداها، مواد محترقه و حلال‌هایی مانند بوتان و پروپان، افشانه رنگی، افشانه پاک کننده رایانه و لوازم الکترونیک، افشانه مو، خوشبوکننده‌های هوا، افشانه‌های محافظ پارچه و افشانه بی‌حس کننده

گاز فندک با بو(بوتان و پروپان)، گازوئیل، بنزین، سوخت ماشین‌های مسابقه

اتر، هالوتان، ان فلوران، اتیل کلراید

پاک کننده‌های مخصوص نوار ویدئو، خوشبوکننده‌های اتاق، مطبوع کننده‌های هوا، بوتیل نیتریت، ایزوبوتیل نیتریت، پروپیل نیتریت درواقع هرنوع هیدروکربن درصورتی که در حجم بالا استنشاق شود می‌تواند تغییرات ذهنی ایجاد کند. سوء مصرف مواد استنشاقی ممکن است از سنین پنج تا شش سالگی آغاز شود! اوج شیوع مصرف درسنین ۱۴تا۱۵ سالگی است. معمولاً مصرف این مواد درسنین ۱۷تا۱۹ سالگی کاهش می‌یابد اما ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. از مواد استنشاقی به عنوان «داروهای دروازه‌ای» نیز نام برده می‌شود. داروهای دروازه‌ای موادی هستند که احتمال سوء مصرف و اعتیاد به مواد سنگین تر مانند کوکائین، هرویین، شیشه.. را افزایش می‌دهند. در تحقیقی که در سال ۲۰۰۸ درآمریکا انجام شد مواد استنشاقی شایعترین مواد مورد سوء مصرف درمیان نوجوانان ۱۲تا۱۳سال بود و چسب، اسپری‌های رنگی و گازوئیل بیش از سایر ترکیبات مورد استفاده قرارداشت. شروع مصرف نیتروس اکسید و نیتریت بیشتر در سنین ۱۶تا ۱۷ سالگی بود. دراین مطالعه تفاوتی بین جنس زن ومرد درمصرف مواد استنشاقی بین سنین ۱۲تا ۱۷ سال وجود نداشت اما ادامه مصرف بین ۱۸و۲۵ سالگی در مردان بیشتربود.[1] روش‌های مصرف: استنشاق از راه بینی(sniffing،snorting)، استنشاق از راه دهان (huffing) که ممکن است مستقیماً از ظرف حاوی ماده حلال باشد یا از طریق قراردادن پارچه آغشته به ماده روی دهان و بینی، استفاده از اسپری درداخل بینی یا دهان(spraying)، قراردادن کیسه پلاستیکی حاوی ماده بر روی دهان و بینی(bagging)[2]

مهم‌ترین عارضه مواد استنشاقی آسیب مغزی به صورت دمانس (زوال عقل) و اختلال عملکرد مخچه می‌باشد. به صورت معمول افت عملکرد شناختی (حافظه، توجه، تصمیم‌گیری، حل مسئله...)، اختلال در راه رفتن وکاهش هماهنگی حرکات وجود دارد. مطالعات تصویربرداری کاهش توده مغزی و ماده سفید مغز را نشان داده است. آسیب اعصاب محیطی، کری، اسیدوز متابولیک، آسیب جنین و آسیب ریه از دیگر عوارض این مواد هستند، وبا احتمال کمتر اختلالات عضلات قلبی، هپاتیت، کاهش دقت بینایی، کم خونی و سرطان خون. معمولاً به دنبال قطع مصرف بسیاری عوارض بهبود می‌یابند اما درمقایسه با سایر ارگان‌ها، سیستم عصبی توانایی ترمیم کمتری دارد. نیتروس اکسید موجب اختلال حافظه کوتاه مدت و آسیب اعصاب محیطی می‌شود. کم خونی وکاهش تعداد گلبول‌های سفید از دیگر عوارض آن هستند. از آنجا که نیترتیت‌ها به منظور تقویت لذت جنسی مصرف می‌شوند با افزایش ریسک رفتارهای پرخطر جنسی و بیماری‌های منتقل شونده از طریق تماس جنسی همراهند.[1][4][5] مرگ ناگهانی ناشی از استنشاق (Sudden Sniffing Death) ممکن است هنگام مصرف یا در عرض چند ساعت پس از آن اتفاق افتد. این عارضه غیرقابل درمان و پیشگیری است و تشخیص آن در کالبد شکافی پس از مرگ امکان‌پذیر نیست. مرگ به دلایل مختلف دیگر نیز اتفاق می‌افتد. خفگی، وارد شدن جسم خارجی به راه‌های هوایی و رفتارهای پرخطر. خفگی به هنگام استنشاق مواد از درون کیسه‌ای که روی دهان و بینی گذاشته می‌شود، درصورت کاهش سطح هوشیاری اتفاق می‌افتد. مرگ ناشی از ورود جسم خارجی به راه‌های هوایی همانند الکل و سایر تضعیف کننده‌های سیستم عصبی مرکزی به علت کاهش سطح هوشیاری و اختلال واکنش‌های محافظتی راه‌های هوایی رخ می‌دهد. مهارگسیختگی ناشی از استنشاق این مواد ممکن است منجربه بروز رفتارهای پرخطری چون سقوط از بلندی، غرق شدن ورانندگی خطرناک شود. از آنجا که اکثر این مواد قابل اشتعال هستند ممکن است سوختگی بر اثر ایجاد آتش‌سوزی رخ دهد.[5]

اختلالات مصرف شامل سوءمصرف و وابستگی به مواد استنشاقی می‌باشد و اختلالات ناشی ازمصرف شامل نشئگی، دلیریوم، دمانس پایدار، اختلال پسیکوتیک، اختلال اضطراب و اختلالات خلقی.

تظاهر اساسی سوءمصرف مواد استنشاقی مصرف مکرراست که باعث عواقب نامطلوب یا خطرات جسمی می‌شود. وابستگی بامصرف مکرر منجر به عوارض جسمی واجتماعی، ازدست دادن کنترل مصرف یا ایجاد تحمل و علائم ترک (اختلال خواب، تحریک پذیری، لرز، تپش قلب، تعریق، تهوع، خطای ادراک، توهم و هذیان) مشخص می‌شود.

علائم نشئگی ناشی ازمصرف مواد استنشاقی عبارت است از: گیجی، نیستاگموس، اختلال هماهنگی حرکات، تکلم بریده بریده، کندی روانی حرکتی، اختلال بینایی، ترمور، ضعف عمومی عضلات، سرخوشی، کاهش سطح هوشیاری و کما. نشئگی مواد استنشاقی به علت سوخت و ساز و دفع سریع کوتاه است (چند ساعت) و به سرعت برطرف می‌شود.[1]

سندرم مرگ ناشی از استنشاق (فوری یا دیررس)، مت هموگلوبینمی

خفگی، ورود جسم خارجی به راه‌های هوایی، سوانح، غرق شدگی، آتش‌سوزی وغیره

• کاردیومیوپاتی (آسیب عضله قلبی) آسیب سیستم اعصاب مرکزی: زوال عقل، اختلال ساقه مغز
• هماتولوژیک: کم خونی آپلاستیک، لوکمی
• سرطان کبد
• درگیری کلیه: نفریت، نفروز، نکروزتوبولر
• زوال عقل: اختلال حافظه همراه باحداقل یکی از علائم آفازی (از دست دادن تکلم)، آگنوزی (عدم تشخیص اشیاء)، آپراکسی (ازدست دادن قدرت استفاده از اشیا) و اختلال انجام عملیات چند مرحله‌ای. در موارد زوال عقل باید سابقه ضربه به سر و وابستگی به الکل را نیز به عنوان تشخیص افتراقی مد نظر داشت.
• اختلال پسیکوتیک: توهم (معمولاً بینایی) و هذیان از تظاهرات اصلی این اختلال هستند که ظرف یک ماه پس از نشئگی یاترک ایجاد می‌شوند.
• اختلال اضطراب: تظاهرات اصلی شامل اضطراب، حملات ترس، وسواس است که درعرض یک ماه پس ازمصرف ایجاد می‌شود.
• اختلال خلق: تغییرات بارز و پایدار در خلق به دو صورت ظاهر می‌شود:۱- خلق پایین همراه با کاهش مشخص علاقه‌مندی‌ها، لذات و فعالیت‌های روزمره زندگی۲- خلق بالا و تحریک پذیر. اقدام به خودکشی ارتباط قوی بامصرف مواد استنشاقی دارد.[۱]

درصورت یافتن مواد قابل استنشاق یا ظروف آن که درمکان‌های غیرمعمول مخفی شده‌اند باید به سوء مصرف شک کرد. نشانه‌های رفتاری که ممکن است در نوجوانان ایجاد شوند عبارتند از: بی‌تفاوتی، خستگی، بی اشتهایی، تغییر ناگهانی دوستان و فعالیت‌ها وافت شدید تحصیلی. مصرف طولانی و سنگین با تظاهراتی چون بهداشت ضعیف، خستگی، ازدست دادن وزن، گرفتگی بینی، خونریزی بینی، قرمزی چشم هاو زخم اطراف دهان و بینی مشخص می‌شود. عوارض عصبی مصرف مزمن به صورت گیجی، تمرکز ضعیف، افسردگی، تحریک پذیری و بدبینی ظاهر می‌شود.[5]

نشانه‌های واضح مصرف شامل استشمام بوی مواد از دهان و بینی یا لباس، زخم‌های اطراف دهان(ushrhuffer´s) و ضایعات پوستی شبیه اگزما می‌باشد.[2][5][6]

استنشاق مواد حاوی تولوئن باعث اختلال یادگیری، نقص درحافظه دیداری (memoryvisual)، افت عملکرد در آزمون‌های سنجش هوش (تست هوش وکسلر) و اختلال دراجرای عملیات چندمرحله‌ای (function executive) می‌شود. استنشاق بنزین و گازوئیل با عث اختلال در عملکرد مخچه که به صورت نقص درراه رفتن و انجام حرکات ظریف ظاهر می‌شود، و همچنین اختلال حافظه و تمرکز می‌شود.[7][8]

برخی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی و مواد شیمیایی با تأثیر مستقیم بر سلول‌های مغزی باعث انسفالوپاتی می‌شوند. استنشاق بنزین دارای سرب می‌تواند منجربه این عارضه گردد. کاهش سطح هوشیاری، اختلال در راه رفتن (ataxiaitag)، لرزش دست (tremor)، حرکات رقص گونه (chorea)، حرکات رفت و برگشتی چشم (nystagmus)، رفلکس‌های وتری غیرطبیعی (reflex palmomental ˏ reflex pdeebrisk) اختلال توجه، کاهش حافظه، نقائص حرکتی، تشنج و کما علائم انسفالوپاتی ناشی از سرب هستند ونشان دهنده آسیب لوب پیشانی، مخچه و ساقه مغز می‌باشند. بیماران به صورت اورژانسی بستری می‌شوند و عموماً نیازبه مراقبت ویژه (ICU) پیدا می‌کنند. درصورت درمان موفق علائم حاد برطرف می‌شوند اما آتاکسی، نیستاگموس و رفلکس‌های وتری غیرطبیعی ممکن است باقی بمانند. استنشاق سوخت‌های حاوی سرب حتی درصورت عدم ایجاد انسفالوپاتی می‌تواند باعث ترمور، رفلکس‌های وتری غیرطبیعی و اختلال درحافظه، یادگیری و توجه شود. عوارض عصبی شناختی مدتی پس از قطع مصرف (حدود۲سال) به‌طور نسبی یا کامل بهبود می‌یابند. سن بالا، سابقه مصرف طولانی مدت و عوارض شدید میزان بهبودی را کاهش می‌دهند. سابقه انسفالوپاتی و سطح بالای سرب درخون با عوارض عصب شناختی شدید تر همراهند.[8][9]