زرین‌کوه

زرین‌کوه با بلندای ۳۸۵۲ متر[3] بلندترین قلهٔ خط‌الرأس زرین‌کوه از رشته‌کوه‌های فیروزکوه است و در جنوب دریاچه‌های تار[4] و هویر در دهستان ابرشیوه شهرستان دماوند جای گرفته‌است.[5] گستردگی این رشته از شهر دماوند تا پل دلیچای است. بستر رودخانه‌های تار و دلیچای[6][7] در راستای این رشته‌کوه گسترده شده‌اند. جبههٔ شمالی قله، پرتگاه با سنگهایی خردشده است. این پرتگاه پی‌آمد آب‌شدن یخچالها و سرازیر شدن آن‌ها به‌سوی کوهپایه است.[8]

زرین‌کوه[1]
زرینه کوه
راست: کوه بلند و چپ: خط‌الرأس و قلهٔ زرین‌کوه، سال ۱۹۵۷ از پیست آبعلی
مرتفع‌ترین نقطه
ارتفاع۳٬۸۵۲ متر (۱۲۶۳۸ پا)
ابعاد
طول۳۷ کیلومتر (۲۳ مایل) [2]
عرض۸ کیلومتر (۵٫۰ مایل)

نقشه
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
۶ آذر ۱۳۷۸، جبههٔ جنوبی دماوند، عکس هوایی از حدود ۴ کیلومتری[9] جنوب وردانه، فاصلهٔ قلهٔ زرین‌کوه تا قلهٔ دماوند در حدود ۳۰ کیلومتر است.[10]
1
جابان، ۲۲۲۹ متر[11]
2
خسروان، ۲۲۹۰ متر[12]
3
آئینه ورزان، ۲۱۵۷ متر[13]
4
چنار، ۲۱۹۲ متر[14]
5
اشندر[15]
6
هفت‌چشمه،[16] رودخانهٔ جابان[17][18]
7
درهٔ خرسلک،[19] رودخانهٔ خسروان[17]
8
آبشار آینه‌ورزان،[20] رودخانهٔ آینه‌ورزان[17]
9
درهٔ اشنظر[21]
10
شاخک سُل[22]
11
کوه بلند،[23] ۳۲۸۲ متر[24]
12
۳۶۱۸ متر[24]
13
زرین‌کوه،[5] ۳۸۵۰ متر[22]
14
پشت آبشور[24][25] ۳۵۱۳ متر[24]
15
کوه خاکی ۳۳۹۷ متر[24]
16
کوه جنگلی، قلهٔ فراخ‌دره (دامنهٔ شمالی)[24]

خط‌الرأس

خط‌الرأس غربی (سرکسیل[26]) از بالادست قلهٔ پشت آبشور تا روبروی کوه بلند اشندر پیچ‌می‌خورد و تا ارتفاع ۳۳۹۷ متری فرود می‌آید. پایین‌دست این خطالرأس کمانی چشمه‌هایی می‌جوشند. نام قلهٔ غربی این کمان، کوه خاکی است. در غرب قلهٔ کوه خاکی بر روی خط‌الرأس قلهٔ کوه جنگلی قرار دارد. فراخ‌دره در شمال این قله و در جنوب آن گردنهٔ این کوه با کوه بلند اشندر است.

قلهٔ پشت آبشور با ارتفاع ۳۵۱۳ متر بر روی یال میانی روستاهای خسروان و آئینه‌ورزان قرار دارد. ارتفاع قلهٔ شرقی در آنسوی درهٔ جابان ۳۶۱۸ متر و قلهٔ سل بر روی یال جنوبی آغاز شیبی ملایم است.[24]

1
دامنهٔ شمالی از دشت مشا ۱۵ بهمن ۱۳۸۹
1
قلهٔ زرین‌کوه

روستاهای پیرامون

۱۴ آبان ۱۳۸۹، از ارتفاع ۳۵۰ کیلومتری[27]

در کوهپایه‌های جنوبی رشته‌کوه زرین‌کوه روستاهای آرو، سیدآباد، سربندان، جابان، خسروان، آئینه‌ورزان، اشندر و چنار؛ و در کوهپایه‌های شمالی روستاهای یهر، مومج، دهنار و هویر به ترتیب از شرق به غرب قرار دارند.

پیرامون سرچشمهٔ رود دلیچای چمنداب[28] یا چمندان نام دارد که شکارگاه شاهی بوده‌است.[29]

بالادست سربندان در انتهای دره، کوه خرپران[30] (چمنداب[28] ۳۳۰۰ متر[22]) جای گرفته‌است. رود سربندان[17] در کنارهٔ این کوه به‌سوی این روستا جاری است.[18]

بین سربندان و سیدآباد گُرده‌ای است دراز و سرخ‌رنگ به‌نام کمرگنجی و بالای آن کوه اصل‌چاه است. بالای اصل‌چاه طاق‌کوه است و پشت آن درهٔ کُردان‌سرا بین روستاهای دهنار و مومج.[31]

گذشته

عبدالله مستوفی از زرین کوه با نام کوه ابره شیوه یادکرده و چهار روستای پیرامون دلیچای را چهارمحلهٔ مومج خوانده‌است.[32] همچنین ناصرالدین شاه این سرزمین را برای شکار و اتراق می‌پسندید.[18] او در پاسخ به عریضه‌ای به امین‌الدوله می‌نویسد: «… بنا دارم یک روز بعد از عید قربان به دریای تار و مومج که در سه فرسنگی اینجا است بروم آنجا خیلی خوش‌هوا و باتماشاست …»[33]

امان‌الله اردلان از پرندگانی چون کبک دری و قره‌قوش برفراز قلهٔ زرین کوه یاد کرده‌است. او سوار بر قاطر همراه با ناصرقلی خان و عباس‌قلی خان اردلان برای شکار از روستای جابان به بالای قله رسیده‌بود.[34]

ده تار

کوهپایهٔ شمالی زرین‌کوه، پیرامون سرچشمهٔ تار رود بهمن‌گیر است. آن‌جا پیشتر دهی آباد و ییلاقی با دو آسیا، به نام ده تار بوده‌است.[32]

ساختار زمین

زرین‌کوه بر روی گسل مشاء-فشم و در راستای آن گسترده شده‌است. این گسل با رانش بیش از ۳ میلیون متر مکعب سنگ و خاک از دامنهٔ شمالی این کوه، سدی با بلندایی بیش از ۵۰ متر در برابر آبهای روان ساخته و با انباشت آب در پشت آن پدیدآور دریاچهٔ تار شده‌است. جنس این تودهٔ سبزرنگ از شیل‌های توفی و ماسه‌سنگ‌های توفی است.[8][35] از شرق شهر دماوند تا مومج در راستای زرین‌کوه محدوده‌ای کربنیفر است،[36] و میان دریاچه تار و چمندآب گونه‌هایی از دورهٔ میسیسیپین یافت شده‌است.[37]

آبهای زیرزمینی پایین‌دست این کوه در دشت هومند–آبسرد دارای ویژگی خورندگی با ته‌نشست ناچیز هستند،[17] و رود ایوانکی از این کوه سرچشمه می‌گیرد.[38]

پوشش گیاهی

گیاه نادر و سمی کرفس‌مانند کزل در کوهپایه‌های شمالی و جنوبی زرین‌کوه می‌روید.[39]

نگاره

منابع
  1. Kūh-e Zarrīn Kūh در سرور تحت شبکه نام‌های جغرافیایی
  2. جعفری، گیتاشناسی ایران کوه‌ها و کوهنامه ایران، ۲۸۹.
  3. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور. «Damavand geology 1100000». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۷.
  4. Hölder، Alfred (۱۸۷۷). Jahrbuch der Kaiserlich Königlichen Geologischen Reichsanstalt. ۲۷. وین: K.K. Geologische Reichsanstalt. ص. ۳۸۰.
  5. «کد عارضه ۲۹۴۸۱۲ زرین کوه». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۰ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  6. دَلی‌چای (رود دیوانه)
  7. پهلوی، رضاشاه. سفرنامه رضاشاه پهلوی به خوزستان و مازندران.
  8. بهروز اسکویی، صفیه امیدیان. «بررسی علل زایش دریاچه هویر (البرز مرکزی) براساس داده‌های مگنتوتلوریک» (PDF). مجله فیزیک زمین و فضا، دانشگاه تهران. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۴ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۵ مه ۲۰۱۷.
  9. ۳۵°۲۴′۵۷٫۴۵″ شمالی ۵۲°۱۲′۳۷٫۹″ شرقی
  10. Jonathan de Ferranti (۲۰۱۴). «DAMAVAND». VIEWFINDER PANORAMAS. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ‏۲۲ مه ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  11. «کد عارضه ۲۶۳۶۶۵ جابان». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۲ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  12. «کد عارضه ۲۶۳۷۴۴ خسروان». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۲ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  13. «کد عارضه ۲۶۳۵۵۰ آئینه ورزان». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۲ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  14. «کد عارضه ۲۶۳۶۹۰ چنار». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۲ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  15. «نقشه دهستان‌های استان تهران - سال ۱۳۹۰». مرکز آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ مه ۲۰۱۷.
  16. «هفته‌نامه ره‌آورد، شمارهٔ ۵۷۰، ۵ مرداد ۱۳۹۵» (PDF). دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۷.
  17. «نخستین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران» (PDF). Scientific Information Database. دریافت‌شده در ۳۰ مه ۲۰۱۷.
  18. مصطفی نوری (۱۳۸۹). «نخستین سفرنامه ناصرالدین‌شاه به مازندران» (PDF). پیام بهارستان. دریافت‌شده در ۳۱ مه ۲۰۱۷.
  19. «کد عارضه ۲۹۴۳۴۵ خرسلک دره». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۲ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  20. صنیع‌الدوله، محمدحسن‌خان (۱۳۰۱). مطلع الشمس.
  21. «کد عارضه ۲۹۴۳۴۲ اشنظر». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۲ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  22. مقیم، علی. کوهنوردی در ایران. روزنه. شابک ۹۶۴۳۳۴۰۶۰۰.
  23. «کد عارضه ۲۹۴۶۴۵ بلند». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۲ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  24. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور (۲۰۱۷). «نقشه زمین‌شناسی 1:25000 آئینه ورزان» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۷.
  25. «کد عارضه ۲۹۴۶۶۱ پشت آبشور». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۳ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  26. «صعود کوهنوردان شهرستان دماوند به قله ۳۸۵۰ متری زرین کوه». پایگاه خبری تارود. ۱۰ شهریور ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ‏۱۵ اکتبر ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  27. «ISS025-E-12265». Gateway to Astronaut Photography of Earth. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۹ مه ۲۰۱۷.
  28. «ایجاد و تشکیل تعداد ۸ دهستان شامل روستاها، مزارع و مکانها در شهرستان دماوند تابع استان تهران». مرکز پژوهشهای مجلس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۷.
  29. اعتمادالسلطنه، محمدحسن. مرآت البلدان. ۴. ص. ۲۶۷.
  30. «کد عارضه ۲۹۴۷۴۹ خرپران». پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، سازمان نقشه‌برداری کشور. دریافت‌شده در ‏۱۳ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  31. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور (۲۰۱۷). «نقشه زمین‌شناسی 1:25000 سربندان» (PDF). دریافت‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۷.
  32. مستوفی، عبدالله (۱۳۴۱). شرح زندگانی، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. ۲. زوار.
  33. اصفهانیان، کریم (۱۳۸۵). اسناد تاریخی خاندان غفاری، سالهای ۱۲۴۳ تا ۱۳۲۷ قمری. ۱. بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. شابک ۹۶۴-۶۰۵۳-۳۰-۰.
  34. عاقلی، باقر (۱۳۹۳). خاطرات حاج عزالممالک اردلان: زندگی در دوران شش پادشاه. نامک.
  35. شهرابی، مصطفی (تابستان ۱۳۸۴). «دریاچه‌های کوهستانی «تار» و «هویر» و چگونگی تشکیل آن‌ها» (PDF). رشد آموزش زمین‌شناسی. تهران: وزارت آموزش و پرورش. ۱۰ (۴۱): ۹–۲۶. دریافت‌شده در ‏۱۰ آوریل ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  36. Hertz، Wilhelm (۱۸۹۷). Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft. ۴۹. برلین: Deutsche Geologische Gesellschaft. ص. ۷۹۷.
  37. Frech، Fritz (۱۹۱۶). Geologie Kleinasiens im Bereich der Bagdadbahn. اشتوتگارت: Ferdinand Enke. ص. ۲۶۰.
  38. علی‌اکبر دهخدا و دیگران، سرواژهٔ «خوار»، لغت‌نامهٔ دهخدا (بازیابی در ‏۸ ژوئن ۲۰۱۸).
  39. مینا شفیعی. «استخراج نیمه صنعتی آنژلیسین از گیاه کزل» (PDF). پایان‌نامه، دانشگاه علوم پزشکی تهران. دریافت‌شده در ۲۶ مه ۲۰۱۷.
  • جعفری، عباس (۱۳۶۸). گیتاشناسی ایران کوه‌ها و کوهنامه ایران. ۱. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی. شابک ۹۶۴۶۲۴۱۱۲۳.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.