تپه‌حصار

شامل دوره‌های زیر است:

• حصار I شامل سه قسمت الف، ب و ج
• حصار II شامل دو قسمت الف و ب
• حصار III شامل سه قسمت الف، ب و ج

طبقهٔ سوم الف در تپه حصار دارای سفال خاکستری یا سیاه درخشان است که نشانهٔ عصر آهن در ایران می‌باشد.[1] در بین مردمان این دوره فلزکاری معمول بوده‌است و این امر از شمار اشیاء یافت‌شده در این تپه کاملاً مشخص است. مردمی که برای اولین بار ساکن این تپه شدند، شهرنشین بودند و اقتصاد آنها بر کشاورزی، دامپروری و صنعتگری تکیه داشت.

مطابق آمار تهیه شده، مردگان به جانب مشرق یعنی رو به سوی طلوع آفتاب خوابانده شده‌اند،[2] از این رو معلوم می‌شود خورشید یکی از خدایان مهم این مردم به‌شمار می‌رفته که با ظهور ظروف سیاه رنگ این قاعده ترک شده و در کنار مردگان، اشیاء مختلفی از قبیل ظروف سفالی، آلات، ادوات برنزی و بعضی اوقات سلاح‌های جنگی قرار داده‌اند. در دورهٔ دوم و اوایل دوره سوم تغییرات شدیدی در رنگ، جنس، ساختمان ظروف و طرز به خاک سپردن مردگان حاصل شده‌است، به گونه‌ای که به نظر می‌رسد مردم تپه حصار در این زمان مورد هجوم واقع شده‌اند و چون ظروف سیاه رنگ دوره سوم شباهت کامل به ظروف پیش از تاریخ نواحی شمالی ایران دارد، می‌توان چنین نتیجه گرفت که این هجوم از طرف شمال یعنی از جانب صحرای ترکمن به ایران شده‌است. هرچه به طرف جنوب نزدیک می‌شویم آثار ظروف سیاه رنگ مهاجمین کمتر دیده می‌شود.

در اواخر دوران نوسنگی سکونت‌گاهی در تپه حصار (دوره‌های ۱الف و ۲ب) تشکیل شد که امروزه نشانه‌های چندانی از خانه‌های آن باقی نمانده‌است.[3] این خانه‌ها را از خشت خام و با قاعده‌های مستطیلی ساخته بوده‌اند. دیوارهای دورهٔ ۲ب نیز در فواصل منظم پشت‌بند بیرونی داشته‌اند. در کف خانه‌ها مرده‌ها به صورت نامنظم دفن می‌شدند و در کنار آن‌ها اشیاء تزئینی دفن شده که تعداد آن‌ها برای مرده‌های مختلف متفاوت است و تعددشان احتمالاً نشانهٔ قدرت و ثروت ایشان بوده‌است. برای برخی مردگان هم گور صندوقی خشتی ساخته بوده‌اند. مردان و زنان با اشیاء یکسان دفن شده‌اند و شاید این امر نشان‌دهندهٔ این است که یک موقعیت اجتماعی داشته‌اند. اجزایی چون اجاق، تاقچه، و گربه‌رو هم در داخل اتاق‌ها بوده‌اند.[4]

مسیر ریل راه آهن تهران به مشهد از قسمتی از محوطه این اثر تاریخی می گذرد که مانع ثبت جهانی این اثر شده‌است.[5]

تکه های سفال دست ساخت خرد شده با ارزش تاریخی متاسفانه در جای جای تپه پراکنده و در معرض نابودی بر اثر فرسایش آب و باد و تغییرات دمایی و مهمتر شکستن زیر پا ی عابرین است. هم اکنون تابلوی راهنما و نگهبان در محوطه ی تپه هم وجود ندارد. جادارد پروژه ای برای گرد آوری فوری و احیا سفالها تهیه و اجرا شود.

• گاه‌شمار تاریخ ایران از غارنشینی تا ظهور هخامنشیان
• تورنگ تپه
• گوی تپه
• تپه سیلک
• تپه گیان
• تمدن ارت
• گودین تپه
• تپه اکباتان
• تپه شغالی

• از کتاب چگونگی تدفین مردگان در عصر آهن در فلات مرکزی ایران، نوشتهٔ سعیده شرف الدین