گروه عاملی

گروه عاملی (به انگلیسی: Functional group) در شیمی آلی، به گروه‌های معینی از اتم‌های یک مولکول گفته می‌شود که در واکنش‌های شیمیایی ویژه آن مولکول شرکت می‌کنند و دارای خصلت شیمیایی مخصوصی هستند که یک مولکول از خویش در طول واکنش نشان می‌دهد. گروه‌های عاملی یکسان در مولکول‌های مختلف به واکنش شیمیایی یکسان در آن مولکول‌ها می‌انجامند و حتی برخی خواص فیزیکی مشابه در مولکولها را نیز سبب می‌شوند. برای نمونه گروه عاملی آلدئید می‌تواند در واکنش‌های مانند کاهش و اکسایش شرکت نماید و به‌طور کلی تمام مولکول‌های دارای این گروه عاملی، در چنین واکنش‌هایی شرکت می‌کنند.

گروه‌های عاملی بنزیل استات یک استر (خط قرمز) است. این گروه خود متشکل از یک واحد استیل (دایره خط‌‌چین سبز) و یک واحد بنزیلوکسی (دایره خط‌‌‌چین نارنجی) است

جدول گروه‌های عاملی رایج

در زیر لیستی از گروه‌های عاملی متداول آمده‌است. در فرمول، نمادهای R و 'R معمولاً به معنی هیدروژن یا زنجیره‌های هیدروکربن با هر طول ممکن است، ولی برخی اوقات ممکن است به هر گروه از اتمها برگردد.

هیدروکربن‌ها

هیدروکربن‌ها گروهی از ترکیبات آلی هستند که در دسته‌بندی گروه‌های عاملی آن‌ها را هیدروکربیل می‌نامند به این معنی که تنها حاوی کربن و هیدروژن هستند. با این‌حال هیدروکربن‌ها خود شامل دسته‌های متفاوتی هستند چرا که وجود پیوندهای غیراشباع و ساختار حلقوی خود باعث ایجاد تفاوت‌های شیمیایی می‌شود.

رده شیمیایی گروه فرمول فرمول ساختاری پیشوند پسوند مثال
آلکانآلکیل RH آلکیل--ان
اتان
آلکنآلکنیل R2C=CR2 آلکنیل--اِن
اتیلن
(اتن)
آلکینآلکینیل RC≡CR آلکینیل--این
استیلن
(اتین)
مشتقات بنزن فنیل RC6H5
فنیل--بنزن
کومن
(۲-فنیل پروپان)
مشتقات تولوئن بنزیل RCH2C6H5
بنزیل- ۱-تولوئن
بنزیل برمید
(۱-بروموتولوئن)

گروه‌های شامل هالوژن‌ها

هالوآلکان‌ها گروهی از ترکیبات آلی هستند که شامل حداقل یک پیوند کربن-هالوژن هستند. بسته به نوع هالوژن این نوع پیوند می‌تواند خیلی ضعیف (مثل کربن–ید) یا خیلی قوی (کربن–فلوئور) باشد. به‌صورت عمومی و با استثنا گرفتن فلوئور، بقیه ترکیب‌های آلی هالوژن‌دار، به آسانی وارد واکنش‌های جانشینی هسته‌دوستی (تک‌مولکولی یا دومولکولی) یا حذفی می‌شوند.

رده شیمیایی گروه فرمول فرمول ساختاری پیشوند پسوند نمونه
هالوآلکانهالوژن RX هالو-هالید
کلرواتان
(اتیل کلرید)
فلوئوروآلکانفلوئور RF فلورو-فلورید
فلوئورومتان
(متیل فلوئورید)
کلرومتانکلر RCl کلرو-کلرید
کلرومتان
(متیل کلرید)
برموآلکانبرم RBr برمو-برمید
برمواتان
(متیل برمید)
یدومتانید RI یدو-یدید
یدومتان
(متیل یدید)

گروه‌های عاملی اکسیژن‌دار

ترکیبات حاوی پیوند کربن-اکسیژن بسته به محل و نوع هیبریداسیون پیوند کربن-اکسیژن دارای خواص متفاوتی هستند. یکی از دلایل این موضوع تفاوت الکترون کشندگی هیبریداسیون‌های مختلف است.

رده شیمیایی گروه فرمول فرمول ساختاری پیشوند پسوند مثال
الکلهیدروکسیل ROH
هیدروکسی--اُل
متانول
آلدهیدآلدهید RCHO فرمیل--ال
استالدهید
(اتانال)
کتونکربونیل R'COR اُکسو--اُن
بوتانون
(اتیل متیل کتون)
کربوکسیلیک اسیدکربوکسیل RCOOH کربوکسی--اوییک اسید
اتانوییک اسید
(استیک اسید)
استراستر R'COOR آلکوکسی کربونیل- آلکیل آلکانوات
اتیل بوتانوآت
(اتیل بوتیرات)
اتراتر R'OR
اتر
آلکوکسی-آلکیل اتر
دی‌اتیل‌اتر
(اتوکسی اتان)
هیدروپراکسید هیدروپراکسی ROOH هیدروپراکسی- هیدروپراکسید
ترشری-بوتیل‌هیدروپراکسید
پراکسید پراکسی R'OOR پراکسی- پراکسید
دی‌-ترشری‌-بوتیل‌پراکسید
اتراتر R'OR
Ether
آلکوکسی- اتر
دی‌اتیل اتر
همی‌استالهمی‌استال R2CH(OR1)(OH) آلکوکسی اُل -همی‌استال
همی‌کتالهمی‌کتال R'C(ORʺ)(OH)R اُل -همی‌کتال
استالاستال R"CH(OR')(OR) دیالکوکسی- -استال
کتال
(یا استال)
کتال
(یا استال)
RC(OR")(OR‴)R' دیالکوکسی- -کتال
استالاستال RC(OR')(OR")(OR‴) تری‌آلکوکسی-
ناجورحلقهمتیلن دیوکسی PhOCOPh متیلن‌دیوکسی- -دیوکسول
۱و۳-متیلن‌دیوکسی بنزن
استر ارتوکربناتاستر ارتوکربنات C(OR)(OR')(OR")(OR‴) تترالکوکسی- تتراآلکیل ارتوکربنات
تترامتوکسی متان
انیدرید اسیدانیدرید R1(CO)O(CO)R2 انیدرید
بوتیریک انیدرید

گروه‌های عاملی نیتروژن‌دار

آمین‌ها، آمیدها، ایمین‌ها، ایمیدها، ترکیبات آزو، سیانات‌ها و نیتریل‌ها از ترکیب‌های آلی دارای نیتروژن می‌باشد.

گروه‌های عاملی شامل گوگرد

تیول‌ها، سولفیدها، دی‌سولفیدها، سولفون‌ها و سولفونیک اسیدها از گروه‌های مختلف مواد آلی هستند که در مولکول خود، اتم گوگرد دارند.

گروه‌های عاملی دارای فسفر

فسفین‌ها، فسفات‌ها، فسفودی‌استرها و فسفونیک اسیدها، چهار گروه مهم از مواد آلی دارای فسفر هستند.

منابع

    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.