چاووش (مجموعه‌آلبوم)

مجموعه آلبوم‌های چاووش، شامل ۱۲ آلبوم موسیقی از کانون چاووش است که از نظر اجتماعی نقش بسیار مهمی در همراهی مهم‌ترین رویداد سیاسی اجتماعی پنجاه سال اخیر ایران داشته‌اند. آلبوم‌های ابتدایی و انتهایی کانون چاووش مطلقاً هنری هستند ولی مجموعه‌های ۲ تا ۸ تحت تأثیر فضای سیاسی ایران بود. مجموعه آلبوم‌های چاووش از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین عوامل در جهت حرکت رو به جلو در موسیقی سنتی ایرانی به حساب می‌آید. آثار کانون چاووش هم از جایگاه اجتماعی – سیاسی مهمی بهره‌مند هستند و هم از دیدگاه موسیقایی تحول و پیش‌رفت مهمی در زمینه موسیقی سنتی ایران به وجود آوردند که تأثیر مهمی هم در سبک و شیوه اجرایی (چه نوازندگی چه خوانندگی)، هم در نوع رویکرد به یک قطعه موسیقایی به مثابه یک کل، هم در شیوه رنگ‌آمیزی و صدادهی ارکستر و به ویژه در تلاش برای استفاده از تکنیک چندصدایی‌نویسی در موسیقی سنتی ایرانی گذاشت.[1]

سازندگان
نوشتار اصلی: کانون فرهنگی و هنری چاووش

سرپرست کانون فرهنگی و هنری چاووش محمدرضا لطفی بود و حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان و محمدرضا لطفی که از آهنگ سازان این مجموعه آلبوم بودند که در کنار محمدرضا شجریان در ساخت این مجموعه آلبوم همکاری کردند. شهرام ناظری نیز به عنوان خواننده در کانون چاووش حضوری بسیار چشمگیر داشت.

انجمن موسیقی کانون چاووش در دهه ۱۳۵۰ با تلاش محمدرضا لطفی و حمایت‌های معنوی هوشنگ ابتهاج شکل گرفت و به‌طور رسمی ۱۰ مجموعه (آلبوم موسیقی) با نام‌های چاووش ۱، چاووش ۲، چاووش ۳، چاووش ۴، چاووش ۵، چاووش ۶، چاووش ۷، چاووش ۸، چاووش ۹، و چاووش ۱۰ منتشر و وارد بازار کرد. کانون چاووش شامل گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ‌سازی محمدرضا لطفی و گروه عارف با آهنگ سازان آوانگاردی مانند حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان بود.[1] آخرین کنسرت تعدادی از اعضای کانون چاووش سال ۱۳۶۷ با آهنگ‌سازی حسین علیزاده و آواز شهرام ناظری در تالار وحدت روی صحنه رفت. چاووش با جدا شدن بسیاری از هنرمندان آن، رو به افول گذاشت.[2] بخش عمده‌ای از گروه چاووش کامکارها در گروه شیدا بودند. با رفتن پشنگ، ارژنگ، اردشیر، و بیژن کامکار از گروه شیدا و دیگر اختلافات کانون چاووش منحل شد.[3]

ترکیب اثر
نماد کانون فرهنگی و هنری چاووش بر روی یکی از آلبوم‌های چاووش

مجموعهٔ چاووش‌ها را از نظر فرم باید در چند دسته نسبتاً متفاوت قرار داد.

  • بخشی از برنامه‌های اجرا شده در این آلبوم‌ها از رپرتواری کاملاً سنتی برخوردارند
  • بخشی دیگر، سرودها و ترانه‌های میهن‌پرستانه و انقلابی هستند
  • بخشی نیز تجربیاتی بسیار ارزشمند در زمینهٔ موسیقی بی‌کلام به حساب می‌آیند.

البته اگر چاووش‌های ۹ و ۱۰ را در نظر نگیریم، باید این نکته را یادآور شد که حتی در برنامه‌های کاملاً سنتی ارائه شده در این مجموعه تأثیرپذیری از وقایع سیاسی آن دوران به شدت احساس می‌شد و در بسیاری از موارد اشعاری مناسب با حس و حال آن دوران انتخاب می‌شد که از آن میان می‌توان به چاووش ۲ و ۶ اشاره کرد.

شهرام ناظری در چاووش ۲ و چاووش ۴ به اجرای برنامه‌ای نسبتاً سنتی پرداخت که آهنگ‌سازی این دو مجموعه را محمدرضا لطفی (چاووش ۲) و پرویز مشکاتیان (چاووش ۴) برعهده داشتند و در دیگر کارهایی که در خلق آن‌ها همکاری داشت، بیشتر به تصنیف‌خوانی و سرودخوانی پرداخت که البته در این میان چاووش ۸ در هیچ‌یک از این دو دسته قرار نمی‌گیرد و اثری است با جایگاه و فرمی کاملاً متفاوت.

روی دیگر چاووش ۴ حاوی سه تصنیف و یک سرود است که همگی از ساخته‌های محمدرضا لطفی است و خوانندگی همه آن‌ها را شهرام ناظری برعهده داشت. تصنیف اول (ای پدر) مرثیه‌ای نوشته‌شده برای آیت الله طالقانی است در این آلبوم تلاش بود تا حس از دست دادن فردی بزرگ را منتقل کند. قطعهٔ بعد (ای برادر)، تصنیفی حماسی در چهارگاه (حماسی‌ترین دستگاه در موسیقی ایرانی) است که در آن آوازخوانی ناظری در اوج (مخالف) و همراهی گروه کُر در منطقهٔ پایین صوتی است.

شهرام ناظری در مجموعهٔ چاووش با حسین علیزاده و هوشنگ کامکار هم همکاری داشت؛ همکاری‌هایی در حد تصنیف‌های مستقل که حاصل‌شان «شهید» در چاووش ۳ و «خاموشی» و «بخوان هموطن» در چاووش ۷ بودند. علیزاده و هوشنگ کامکار در این قطعات (و قطعات دیگری که در آن دوران خلق کردند)، اولین قدم‌ها را در چندصدایی نوین موسیقی سنتی برداشتند و سعی کردند تا به لحنی نو در ارائهٔ این نوع از موسیقی نزدیک شوند. ذکر این مطلب ضروری است که چندصدایی از زمان علینقی وزیری در موسیقی ایران وجود داشت، ولی دقیقاً از همین دوران چاووش‌ها است که نوع این رنگ‌آمیزی‌های صوتی تا حد زیادی دچار تحول می‌شود

در چاووش ۸، موسیقی از محمدرضا لطفی، مثنوی «بانگ نی» از هوشنگ ابتهاج و اجرای شهرام ناظری را داریم. این برنامه از سه قسمت تشکیل می‌شود:

  • قطعه ابتدایی اثری است ریتمیک، حماسی و در عین حال محزون که در لابه‌لای جملات ریتمیک شهرام ناظری، بانگ نی را آوازخوانی می‌کند و در اوج (گوشه بیداد) این آوازخوانی را به پایان می‌برد.
  • قسمت دوم شامل تک نوازی تار محمدرضا لطفی است.
  • قسمت سوم شامل تصنیف «کاروان شهید» که روی شعری از محمد ذکایی ساخته شده‌است

انتشار مجدد آلبوم‌های چاووش

برخی از آلبوم‌های چاووش مثلاً شماره‌های ۲ و ۸ پس از اولین انتشار هیچ‌گاه برای بار دوم منتشر نشد ولی آلبوم‌های ۱، ۶، ۹ و ۱۰ با نام‌هایی متفاوت توسط مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا زیر نظر استاد محمدرضا لطفی (که آهنگ ساز و سرپرست بسیاری از آلبوم‌های چاووش بود) مجدداً انتشار یافتند:

  • چاووش ۱ با نام به یاد عارف
  • چاووش ۶ با نام سپیده (ایران ای سرای امید)
  • چاووش ۹ با نام جان جان
  • چاووش ۱۰ با نام به‌یاد طاهرزاده استاد آواز ایران

فهرست چاووش‌ها
آلبوم‌ها
نام آلبومسال اجرا / انتشارآهنگ سازنوازندگانخوانندهناشرتوضیحات
چاووش ۱ (به یاد عارف)۱۳۵۷محمدرضا لطفیگروه شیدامحمدرضا شجریانجهان موزیک، آوای شیدااولین آلبوم از مجموعه ۱۲ آلبوم چاووش، اجرا در در آواز بیات ترک (سال ۱۳۵۶)، ابتدا با نام چاووش ۱ توسط جهان موزیک و امروزه با نام به یاد عارف تصحیح و توسط آوای شیدا به بازار آمده‌است، با توجه به این که در آن زمان موسیقی سنتی ایرانی در انزوا بود و موسیقی غربی در ایران رواج بیشتری پیدا کرده بود این اثر از اولین آثاری است که موسیقی سنتی را دوباره احیا کردند.[4]
چاووش ۲۱۳۵۷محمدرضا لطفیگروه شیدامحمدرضا شجریان، شهرام ناظریکانون چاووشاولین آلبوم انتشار یافته با آواز شهرام ناظری، متأثر از شرایط اجتماعی ایران در اوایل انقلاب ۱۳۵۷، شامل دو سرود انقلابی: شب نورد (برادر نوجوونه، با صدای محمدرضا شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای شهرام ناظری)، گوینده: مهدی فتحی
چاووش ۳۱۳۵۸محمدرضا لطفی - حسین علیزادهگروه شیدابیژن کامکار، شهرام ناظریکانون چاووشدر این آلبوم اشعار هوشنگ ابتهاج (ه. الف. سایه)، جواد آذر، سیاوش کسرایی، ابوالقاسم لاهوتی، محمد فرخی یزدی، حمید حمزه و امیر برغشی استفاده شده‌است. حال و هوای این آلبوم انقلابی و حماسی است و به خوبی بیانگر احساسات و تفکرات سال‌های اولیه انقلاب ۱۳۵۷ است.
چاووش ۴محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیانگروه شیداشهرام ناظریکانون چاووشاجرای گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی به همراه شهرام ناظری، دربرگیرنده مرا عاشق (اثر پرویز مشکاتیان) و برخی سرودهای انقلابی (مثل ای پدر، به یاد آیت الله طالقانی، اثر محمدرضا لطفی)، متأثر از شرایط ایران در اوایل انقلاب، پس از انتشار اول دیگر هیچ‌گاه بازنشر نشد
چاووش ۵گروه شیدا و عارفهنگامه اخوان
چاووش ۶ (سپیده)۱۳۵۸محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیانگروه شیدامحمدرضا شجریانکانون چاووش، آوای شیدامرتبط با حوادث و شرایط اجتماعی ایران در زمان وقوع انقلاب، امروزه با نام سپیده در دسترس می‌باشد، اجرای گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی، آواز محمدرضا شجریان، دربرگیرنده تصنیف معروف ایران ای سرای امید (تصنیف سپیده) (شعر ه. الف. سایه، اثر محمدرضا لطفی)، اجرا در آذرماه سال ۱۳۵۸ در دانشگاه ملی[5]
چاووش ۷۱۳۵۸محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، هوشنگ کامکار، حسین علیزادهگروه شیدا و عارفمحمدرضا شجریان، شهرام ناظریکانون چاووشانتشار در اولین سالگرد انقلاب ۱۳۵۷ ایران، به مناسبت سالگرد انقلاب ۱۳۵۷، گروه‌های شیدا و عارف، آواز محمدرضا شجریان و شهرام ناظری، منتخب سرودهای انقلابی کانون چاووش در آثار قبلی به علاوه آثاری جدید (مثل رزم مشترک (همراه شو عزیز) اثر پرویز مشکاتیان)، پس از انتشار اول دیگر هیچ‌گاه بازنشر نشد
چاووش ۸محمدرضا لطفیگروه شیداشهرام ناظری، سیما بیناکانون چاووشمتاثر از شرایط ایران در اوایل انقلاب، اجرای گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی، آواز شهرام ناظری، دربرگیرنده تصنیف کاروان شهید، پس از انتشار اول دیگر هیچ‌گاه بازنشر نشد
چاووش ۹ (جان جان)محمدرضا لطفی، ابوالحسن صباگروه شیدامحمدرضا شجریانکانون چاووش، آوای شیدادر گذشته با نام چاووش ۹ منتشر شده و در سال ۱۳۸۵ تصحیح و با نام جان جان توسط آوای شیدا بازنشر شده‌است، اجرا در دستگاه سه‌گاه، اشعار از عطار و هوشنگ ابتهاج، مربوط به جشن هنر طوس (تیر ۱۳۵۵)
چاووش ۱۰ (به یاد طاهرزاده)۱۳۶۳محمدرضا لطفیگروه شیدا و عارفصدیق تعریفکانون چاووش، آوای شیدااولین اثر انتشار یافته باصدای صدیق تعریف، یادواره حسین طاهرزاده، ردیف آوازی این اثر اصفهان است که در دستگاه سه‌گاه اجرا شد، سرپرست گروه و بازسازی اثر: محمدرضا لطفی، این اثر در سال ۱۳۶۳ به عنوان دهمین آلبوم از مجموعه چاووش توسط کانون چاووش به بازار و آمد و در سال ۱۳۸۵ با تصحیح نام به به یاد طاهرزاده توسط آوای شیدا زیر نظر محمدرضا لطفی دوباره منتشر شد
چاووش ۱۱مجید کیانی(بی کلام)کانون چاووشاثر صرفاً هنری، تک نوازی سنتور توسط مجید کیانی
چاووش ۱۲پرویز مشکاتیان، ناصر فرهنگ‌فر(بی کلام)کانون چاووشاثر صرفاً هنری، دو نوازی سنتور و تنبک توسط پرویز مشکاتیان و ناصر فرهنگ‌فر

منابع
  1. «کانون چاووش و مسئلهٔ موسیقی چند صدایی». روزنامه اعتماد. ۱۷ آذر ۱۳۸۶. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  2. ««گروه دوستی» سازهایشان را کوک می‌کنند - ناظری و علیزاده گروه چاووش را بعد از 23 سال راه انداختند». جام جم. ۲۱ تیر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۳.
  3. «گروه خورشید، کانون چاووش، کارگاه آواز شجریان، شیوه کار علیزاده و لطفی در گفتگو با مجید درخشانی». خبر آنلاین. ۱۲ خرداد ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۳.
  4. پشت جلد آلبوم به یاد عارف، مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا، دارای مجوز انتشار ۲/۱۵۲5 از وزارت فرهنگ و ارشاد. (شامل توضیحات محمدرضا لطفی دربارهٔ ساخت اثر و احیای مجدد موسیقی سنتی ایرانی
  5. پشت جلد آلبوم سپیده، مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا، دارای مجوز انتشار ۲/۱۵۲۶ از وزارت فرهنگ و ارشاد. (شامل توضیحات محمدرضا لطفی دربارهٔ تصنیف ایران ای سرای امید)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.