چالشتر

مجموعه قلعه تاریخی چالشتر، که به قلعه خانی مشهور می‌باشد، ۱۲۰ سال پیش در چالشتر احداث شد و در یکی از سرستون‌های سنگی این مجموعه، تاریخ ساخت آن به سال ۱۳۲۱هجری قمری حک شده‌است. قلعه چالشتر در استان چهارمحال و بختیاری، تلفیقی از معماری دوران قاجار با معماری اروپایی است که با ستون‌هایی ایستاده از سنگ و نقش برجسته‌های دیدنی خودنمایی می‌کند.

قلعه چالشتر، در پنج کیلومتری شهرکرد به عنوان یک اثر باشکوه از نظر معماری و هنری حجاری در ایران است. این قلعه، در منطقه چالشتر واقع شده که در دوره صفویه مرکز حکمرانی چهارمحالی‌ها بوده که به وسیله کلانتران روستاها و مناطق تحت سیطره خود را کنترل می‌کردند و پس از انتصاب حسین قلی خان به عنوان ایلخان بختیاری، در اواسط حکومت ناصرالدین شاه ، حکمرانان این منطقه از حاکمیت بر چالشتر خلع و به زمین داران بزرگ تبدیل شدند.

مجموعه تاریخی چالشتر، شامل: سردر سنگی، خان نشین، اندرونی، حمام، انبارها و اصطبلها است و قلعه عیانی و خان‌نشین این مجموعه تاریخی دارای ۳۸ ستون سنگی با سر در و ایوان می‌باشد. ازاره سنگی منقوش این مجموعه قلعه شامل: نقوش افسانه‌ای و اسطوره‌ای، زندگی روزمره، گل و گیاه، گل و گلدان، گل و مرغ، نقوش پیچش گیاهی و نقوش فرشته است و این نقوش به صورت ماهرانه و زیبا خلق شده و در برخی موارد به صورت برجسته حجاری شده‌است. در این قلعه، اندرونی با یک دالان به قسمت خان‌نشین ارتباط داشته و ایوان آن دارای ۱۰ ستون سنگی است و ایوان با آجرکاری و کاشی معرق در لچکی‌ها و پیشانی بنا با ازاره‌های سنگی منقوش شامل: درختان تاک، گل و گلدان، گل و مرغ و سرو و کاج تزئین شده‌است. اتاق‌های این مجموعه قلعه نیز، با نقوشی به سبک نقاشی لندنی که تلفیقی از هنر نقاشی ایرانی و غربی است، مزین است و این سبک نقاشی که در دوره قاجار به اوج خود می‌رسد، شامل: نقوش گل و گلدان، افسانه لیلی و مجنون و نقوش اسلامی شامل: یوسف و زلیخا به همراه خط نوشته‌ای از آیات قرآن است. در بخشی از سر درهای این مجموعه قلعه، همچنین معماری سنتوری که به صورت مثلثی شکل با نقوشی به سبک شیر و شکر است، به چشم می‌خورد و حمام قلعه تاریخی چالشتر نیز مزین به کاشی آبی فیروزه‌ای و سفید سربی بوده‌است. سقف اندرونی این قلعه، به صورت قابهایی از چوب گردو است و درها و پنجره‌های اتاق‌های این مجموعه نیزازجنس چوب گردو به صورت گره چینی شده می‌باشد و این مجموعه قلعه دارای پنج ایوان است و پنج اتاق نیز در اندرونی آن وجود دارد و در مجموع دارای ۴۰ ستون است.[6]

خانه ی اسحاقی ها در محله ی نوکندی ها داخل قلعه ی چالشتر قرار داشته است. هم اکنون در عرض 32 درجه و 19 دقیقه و طول 50 درجه و 51 دقیقه استان چهار محال و بختیاری – شهر شهرکرد – منطقه ی چهار – پشت موزه ی مردم شناسی ، خانه ای قرار دارد ، که بنا به گفته ی اهالی و ساکنان سابق اش همان خانه ی اسحاقی است . از آنجا که تعیین تاریخ دقیق ساخت ابنیه به دلیل طولانی بودن زمان ساخت بناها در گذشته و تکمیل آنها در دوره های گوناگون کاری است غیر ممکن.ولی برای خانه اسحاقی ها فقط می توان گفت با توجه به تاریخ ساخت خانه خان در چالشتر و خانه های آزاده و خانه منزوی که قدیمی تر از بنای مورد مطالعه ما هستند به طور تقریبی می توان دوره ساخت بنای خانه اسحاقی ها را دراواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی تخمین زد. خانه اسحاقی از جمله آثاري از ميراث فرهنگي ايران است كه به لحاظ ويژگيهاي تاريخي و معماري خاص خود واجد ارزش مي باشد. شايد مهمترين اين ويژگي ها اين باشد كه بنا علی رغم آنكه به نسبت بسياري از آثار شهر و كشور متاخر است ليكن ارتباط تنگاتنگي با معماري بومي كشور و شهر شهرکرددارد. يعني محصول زماني است كه معماري بومي سرزمين ايران در حال فراموشي بوده و معماري وارداتي جايگزين مي گردد. از جمله ویژگیهایی که خانه اسحاقی را واجد اهمیت می سازد یکی تعلق آن به بافت تاریخی چالشتر می باشد و موقعیت قرارگیری آن به نحوی است که در محدوده بافت تاریخی شهر قرار دارد و به سهولت می تواند در مسیر گردشگری شهری قرار گیرد. علاوه بر دلايل ذکر شده در رابطه با ضرورت حفاظت ميراث معماري و شهرسازي ، آگاهي از اين موضوع که سرمايه‌هاي فرهنگي کشور در روند رو به رشد ميل به تجدد -که در طي سدة اخير فزوني يافته- در معرض خطر نابودي کالبدي و مفهومي قرار دارند تاکيد ديگري بر ضرورت موضوع حفاظت است. زيرا بيم آن مي‌رود که در آيندة نه چندان دور، ديگر اثري از ميراث فرهنگي که سند سهم هر ملت در شکل‌گيري تمدن بشري است، برجاي نماند. همچنين اهميت اين ثروت عظيم نه تنها درقالب يادگارهاي تاريخي،که به عنوان زيرساختي در توسعة درون ‌زاي منطقه و کشور نيازمند توجه است. خاصه توجه به اين موضوع که اثر مورد بررسي، در بافت تاريخي و زندة شهري قرار گرفته که خود واجد ارزش بسيار است.

خانه ی ریاحی نسب ها از زمان ساخت خانه اطلاعات دقیقی در دست نیست . ولی چون این خانه در بافت تاریخی قرار گرفته است می توان زمان ساخت آن را با ساخت قلعه همزمان یا دورتر از آن دانست . با توجه به اطلاعاتی که از کتاب تاریخ و جغرافیای چهارمحال به دست آمده بانی اولیه قلعه به طور قطع معلوم نیست ولی قلعه ی دوم با روکش آجری با خشت ها و آجرهای قطور و وزین از مرحوم حاج محمدرضا خان می باشند که متصل به همان قلعه ی قدیمی صفوی است و درواقع یک بنا و یک بارو و دیوار محسوب می شود که زیر آن گل و خشت و روی آن آجر است که می توان آن را از آثار باستانی و ملی محسوب کرد . تاریخ این بنا از قراری که بر دیوار آن ثبت شده 1262 قمری است و بدیهی است این تاریخ اتمام آن است طوری که آقای آزاده ذکرنموده اند در اشعاری که در آنها تاریخ ذکر شده ( حروف ابجد ) تاریخ یک هزار و دویست و پنجاه و کسری ذکر گردیده است و تاریخ دیوارها بعد از نصب دروازه ها و تزئینات و ساختمان سنگرها بوده است . با توجه به این مطالب می توان تاریخچه ای برای این بنا حدس زد که احتمالا در دوره ی صفوی ساخته شده است .

خانه ی آزاده ی چالشتر، قدیمی ترین ساختمان مسکونی استان چهارمحال و بختیاری، با ۱۲۰۷ متر مربع که در سال ۱۲۰۶ ه-ق ساخته شده است.خانه ی آزاده،قدیمی ترین خانه ی استان چهارمحال و بختیاری،خانه ای که هنوز زنده است.

خانه ای در مجاورت قلعه ی چالشتر،خانه ای در مجاورت مسجد جامع چالشتر خانه ای در مجاورت "سرپوشیده"(قدیمی ترین جای چالشتر که دیگر اثری از آن نیست)،خانه ای در نزدیکی مدرسه ی فرید خانه ای تاریخی که در آن می توان رد پای صفویه،زندیه و قاجاریه را یافت.درب ورودی خانه ی آزاده ی چالشترکه بر سنگ نوشته ی سر در آن تاریخ ۱۳۰۷ه-ق(تاریخ ساخت جبهه ی جنوبی وشرقی خانه) ثبت شده است. خانه ای که روزگاری محفل شاعران و عارفان بوده،چرا که هنوز عارفانه و عاشقانه های بسیاری را می توان بر در و دیوارش دید.و حتی بر لب حوض اش، عصرگاهان و سحرگاهان شنید.خانه ای که هنوز ازساکنان قدیمی اش،"حجی خان"(حاج مهدی خان آزاده ی چالشتری) و اجداد او، به نیکی یاد می کند.جبهه ی غربی خانه ی آزاده ی چالشتر،در مجاورت "سرپوشیده"،بهاره نشین با سقف های دوپوش،اطاق های گوشواره ای و "برج نقاشی"که دیگر اثری از آن نیست.خانه ای که هنوز مشبک پنجره هایش به هم گره خورده اند،بی هیچ میخی

مشبک هائی که هنوز آن شیشه های معمائی ر ا در آغوش گرفته اند.شیشه هائی که هنوز از بیرون بی رنگ اند و از درون رنگارنگ و تماشائی.

پنجره هائی که هنوز، روزها، رنگین کمان زندگی را بر "رف" اطاق ها می نشانند و شب ها، مهتاب را در سه کنج خانه می خوابانند. پنجره هائی مشبک و گره چینی شده،ارسی هائی رنگارنگ،با شیشه هائی ریز و درشت، که هنوز به اشعار ثبت شده بر چهارجوب شان گوش فرا می دهند،چرا که بیهوده نگفته اند که:"مستمع، صاحب سخن را بر سر شوق آورد." پنجره هائی که هنوز به حیاطی پر گل، چشم دوخته اند تا مگر بهاریه های سال های دور را دوباره زمزمه کند. خانه ای که بهاربندش گم شده است، خانه ای که برج نقاشی اش گم شده است، خانه ای که همسایه ی"سرپوشیده"اش گم شده است، خانه ای که حتی آئینه کاری هایش نیز گم شده است. هنر معرق و منبت و کاربندی همراه با پنجره هائی مشبک و گره چینی شده و ارسی ها با شیشه های ریز و درشت رنگارنگ خانه ای که با همه ی این اوصاف،باز ناشکر و نا سپاس نیست.چرا که هنوز با "سردرب" و دالان و "هشتی" و "مطبخ" اش نفس می کشد. چرا که هنوز با معرق کاری ها،منبت کاری ها و کاربندی هایش نفس می کشد. چرا که هنوز با گچ بری ها،نقاشی های دیواری و هنرهای روی چوب اش نفس می کشد. چرا که هنوز با "پستو خانه"و اطاق های"گوشواره"ای اش نفس می کشد. چرا که هنوز با یاد "زنده یاد" های درگذشته اش،همان"ساکنان خوب قدیمی اش"، نفس می کشد. چرا که هنوز با نام و یاد و کلام خدا ، که برای همیشه بر "سردر"ش نقش بسته است، نفس می کشد: هو الله بسم الله الرحمن الرحيم انا فتحنا لك فتحا مبينا نصر من الله وفتح قريب خانه ای با بخاری هائی دیواری که همچنان خمیازه می کشند،آنچنان که گفته اند: دهان گشاده بخاری به سان بی ادبان رسانده کار به جائی که چوب می خواهد