محمدحسن میرزا
محمدحسن میرزا (زادهٔ ۱۲۷۸ خورشیدی در تبریز - درگذشتهٔ ۱۳۲۱ خورشیدی در لندن) ملقب به حضرت اقدس برادر و ولیعهد احمدشاه قاجار و آخرین ولیعهد قاجاریه بود. او در شهریور ۱۲۸۸ به ولیعهدی رسید و تا خلع سلطنت احمدشاه جمعاً به مدت شانزده سال ولیعهد ایران بود. احمدشاه پس از تاجگذاری وی را به فرمانروایی آذربایجان منصوب کرد.
 محمدحسن میرزا | |
| سلطنت | قاجار |
|---|---|
| پیشین | احمدشاه قاجار |
| جانشین | فریدون میرزا قاجار |
| همسر(ان) | مهین‌بانو،عزیز اقدس، همایون‌السلطنهٔ قوانلوی قاجار، محترم‌السلطنه، شمس‌الملوک، انیس‌السلطنه[1] |
| همسر |
|
| فرزند(ان) | گیتی‌افروز خانم، شمس اقدس، سلطان حسین میرزا، سلطان حمید میرزا، رکن‌الدین میرزا |
| دودمان | قاجار |
| پدر | محمد علی شاه |
| مادر | ملکه جهان |
| دین و مذهب | اسلام |
با عزل احمدشاه از سلطنت در نهم آبان ۱۳۰۴ توسط مجلس مؤسسان، به دستور رضاشاه از کاخ گلستان اخراج و از طریق بغداد به اروپا رفت. او پیش از اخراج خواستار ملاقات با رضاشاه شد که این ملاقات از سوی وی رد شد. تنها به این اکتفا شد که از طلب ۴۰ هزار تومانی وی مبلغ ۵ هزار تومان به وی پرداخت شود. این مبلغ با سر و صدا و در بیست کیسه دویست و پنجاه تومانی به وی تحویل گردید.[2]
در سال ۱۳۰۸ پس از فوت احمدشاه در پاریس اعلامیه‌ای صادر کرد و در آن خود را پادشاه قانونی ایران اعلام نمود (پیش از آن احمدشاه حاضر به استعفاء نشده بود). در حوادث شهریور ۱۳۲۰ و استعفای رضاشاه بار دیگر خواستار بازگشت به ایران گردید و سرانجام در سال ۱۳۲۱ در فقر و تنگدستی در پاریس درگذشت.[3][4]
اقدسیه و سلطنت‌آباد
محمدحسن میرزا در واپسین هفته‌های ولیعهدی، مالک باغات و اراضی اقدسیه شمیران و باغ و عمارت سلطنت‌آباد شد. او از دولت ۸۸۹۹۶ تومان طلب داشت که دولت برای تسویه این بدهی، در دوازدهم اردیبهشت ۱۳۰۴ لایحه‌ای به مجلس داد که اراضی و باغات اقدسیه همراه با باغ و عمارت سلطنت‌آباد به مالکیت او درآید. بهای اقدسیه و باغ و عمارت سلطنت‌آباد ۶۸ هزارتومان تعیین و قرار شد با این واگذاری، طلب محمدحسن میرزا از دولت به بیست هزار تومان کاهش یابد. اقدسیه در آن زمان قناتی با هفت سنگ و نیم آب داشت که کم‌آب به حساب می آمد و قرار شد حقابه دولت از این قنات محفوظ بماند. عمارت سلطنت‌آباد نیز به حال مخروبه درآمده و هزینه نوسازی آن یکصد هزار تومان برآورد می شد. [5] این لایحه در ۲۲ شهریور ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید اما کمتر از دو ماه بعد، با رأی مجلس به انقراض سلطنت قاجار، محمدحسن میرزا در نهم آبان ۱۳۰۴ از ایران اخراج شد. پس از آنکه در سال ۱۳۰۸ پس از درگذشت احمدشاه، محمدحسن میرزا اعلامیه‌ای صادر و خود را پادشاه قانونی اعلام کرد، از او در ایران سلب مالکیت و اراضی و باغات اقدسیه و کاخ و باغ سلطنت‌آباد مصادره شد.
همسران و فرزندان
۱.مهین بانو مهین بانو ملک منصور دختر شاهزادهملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه پسر مظفرالدین شاه:
شاهدخت گیتی فروز قاجار (پنجمین فرزند محمدحسن میرزا)
۲. محترم السلطنه رزاقی:
سلطان حمید میرزا (دومین فرزند محمدحسن میرزا)
۳. همایون سلطان قوانلوی قاجار، از نوادگان حسینقلی خان قاجار برادر فتحعلیشاه قاجار:
سلطان حسین میرزا قاجار (اولین فرزند محمدحسن میرزا)
۴. شمس الملوک دختر یحیی‌خان مشاورالوزاره:
رکن الدین میرزا (سومین فرزند محمدحسن میرزا)
۵. عزیز اقدس:
شاهدخت شمس اقدس قاجار (چهارمین فرزند محمدحسن میرزا)
دودمان
جستارهای وابسته
- کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹
منابع
- عاقلی، باقر، «شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد دوم)»، نشر گفتار با همکاری نشر علم، ص ۱۱۷۹
- تاریخ بیست ساله ایران، حسین مکی انتشارات ایران، جلد سوم
- فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، جلد ششم، ص ۱۹۲۳
- زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه، حسین مکی، امیرکبیر، ۱۳۵۷
- «مذاکرات جلسه ۱۹۸ دوره پنجم مجلس شورای ملی ۲۲ شهریور ۱۳۰۴».