حزب سوسیالیست (ایران)

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، رهبران و فعالان سازمان‌های سیاسی هوادار دولت مصدق در خطر دستگیری بوده یا دستگیر دشه بودند. در این میان خلیل ملکی رهبر حزب نیروی سوم در شهریور ۱۳۳۲ دستگیر و در خرم‌آباد زندانی شد.[1] اما پیش از آن در میان اعضای حزب نیروی شوم پرسش‌ها و انتقاداتی زا شیوه مدیریت او به میان آمد این پرسش‌ها در خصوص موضوعاتی مانند دریافت پول از شاه، ملاقات مخفی ملکی با شاه در چند ماه قبل از کودتا و اعلامیه ای مبنی بر تأیید کودتا در روز ۲۹ مرداد بود.[2]

در برابر این اعتراضات ملکی موارد یاد شده را به عنوان تشخیص خود در شیوه مدیریت حزب یاد کرده و بر راه نیروی سوم تأکید کرد. همین موضوع باعث شد که برخی از اعضای حزب مانند:محمدعلی خنجی، مسعود حجازی و غلامرضا تختی یوسف جلالی، غلامرضا تختی، حسن خرمشاهی، ترابعلی براتعلی، ایرج وامقی، عبدالله خنجی، حسین سکاکی، مهدی غضنفری، احمد سپهری و عباس سنگانی از این مجموعه جدا شوند.

با جدا شدن این اعضا و فعالان از نیروی سوم مجموعه انشعابیون به رهبری خنجی اقدام به ایجاد حزب سوسیالیست کرده و فعالیت سیاسی خود را در جهت مقابله با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در نهضت مقاومت ملی ادامه دادند. در همان دوران تلاشی به رهبری آیت الله زنجانی از رهبران نهضت مقاومت ملی برای رفع اختلافات پیش آمده بین گروه ملکی و خنجی صورت می‌گیرد که در نهایت به جایی نرسیده و گروه خنجی در نهضت مقاومت ملی پذیرفته یم شود اگرچه در نهضت از نظرات و نوشتار ملکی برای مباحث مختلف استفاده می‌گردد.

در سال ۱۳۳۹ رهبران حزب سوسیالیست در تأسیس جبهه ملی ایران (دوم) شرکت داشتند و در برابر این نیروی سوم بود که برا دیگر از مجموعه کنار گذاشته شد. د[3] و خنجی به عنوان دبیرکل این حزب و غلامرضا تختی قائم مقام اوانتخاب شد.[4]