ایران و استعمار سرخ و سیاه
«ایران و استعمار سرخ و سیاه» عنوان مقاله‌ای بود که در شمارهٔ شنبه ۱۷ دی ۱۳۵۶ (۷ ژانویه ۱۹۷۸م) روزنامه اطلاعات با نام مستعار احمد رشیدی مطلق منتشر شد. در این مقاله به همکاری نیروهای مذهبی و چپ در مقابله با اهداف انقلاب سفید انتقاد شده بود و توهین‌های تندی را متوجه شخص روح‌الله خمینی کرده بود. در مورد نویسنده این مقاله اتفاق نظر وجود ندارد. بسیاری انتشار این مقاله را یکی از اصلی‌ترین دلایل اوج گرفتن اعتراضاتی می‌دانند که در کمتر از ۴۰۰ روز بعد به فروپاشی سلطنت در ایران انجامید.[1][2]
 مقاله ایران و استعمار سرخ و سیاه در ۱۷ دی ۱۳۵۶ در روزنامه اطلاعات چاپ شد | |
| نویسنده(ها) | احمد رشیدی مطلق (مستعار) |
|---|---|
| کشور | تهران |
| زبان | فارسی |
| ناشر | روزنامه اطلاعات |
تاریخ نشر | ۱۷ دی ۱۳۵۶ |
| گونه رسانه | روزنامه |
پیش زمینه
مقاله ایران و استعمار سرخ و سیاه در وزارت دربار تهیه شد و متن آن قبل از انتشار برای تأمین نظر محمدرضا شاه چند بار تغییر کرد. نخستین اطلاعات مربوط به این مقاله به ۱۴ دی ۱۳۵۶ برمی‌گردد که مقاله از طرف امیرعباس هویدا و وزارت دربار در اختیار داریوش همایون وزیر وقت اطلاعات و جهانگردی و دبیرکل حزب رستاخیز قرار می‌گیرد، با این قید که به دستور شخص شاه یا نخست‌وزیر (جمشید آموزگار) مقاله باید به سرعت در نشریات چاپ شود.[3] آن طور که هوشنگ نهاوندی یکی از رجال دوره پهلوی می‌گوید این مقاله به پیشنهاد امیرعباس هویدا و موافقت شاه در پاسخ به سخنرانی‌های آیت الله خمینی که به صورت نوار کاست در کشور منتشر می‌شد نوشته شد.[4]
انتشار
عصر ۱۶ دی ۱۳۵۶ نامه‌های لاک و مهر شده محتوی مقاله ایران و استعمار سرخ و سیاه از وزارت اطلاعات و جهانگردی به دو روزنامه اطلاعات و کیهان رسید تا در شماره روز بعد به مناسبت سالگرد کشف حجاب به چاپ برسد. وقتی که قائم مقام روزنامه اطلاعات از محتوای مقاله آگاهی می‌یابد با داریوش همایون (وزیر وقت اطلاعات) تماس گرفته و در مورد تبعات انتشار مقاله‌ای تا این حد تحریک‌کننده هشدار می‌دهد که با تهدید همایون مجبور به چاپ و انتشار این مقاله در صفحه هفتم (صفحه نظرها و اندیشه‌ها) شد. اما در مورد روزنامه کیهان وقایع مسیری متفاوت پیدا کرد. غروب روز ۱۶ دی ماه هوشنگ اسدی سردبیر شب کیهان نامه را تحویل می‌گیرد و پس از چند تماس تلفنی موفق به یافتن مصطفی مصباح زاده مدیر روزنامه می‌شود و متن مقاله را برای وی خواند و می‌گوید: انتشار این نامه خطرناک است. مصباح زاده هم با نظر سردبیر شب موافقت می‌کنند و تصمیم گرفتند به رغم فشارها از انتشار مقاله خودداری و انتشار آن را موکول به فردا کنند تا فرصت تصمیم‌گیری با حضور امیر طاهری سردبیر فراهم شود. روز بعد خبر حمله به نمایندگی روزنامه اطلاعات در تبریز و آتش زدن روزنامه‌ها رسید؛ و ملا زاده نماینده روزنامه کیهان هم خواستار عدم انتشار مقاله شد. به این ترتیب مقاله در ۱۷ دی در روزنامه کیهان چاپ نشد.[5][3]
نویسنده
مقاله با نام مستعار احمد رشیدی مطلق نوشته شده بود و از نخستین روزهای پس از انتشار در مورد نویسنده اصلی آن ابهام وجود داشت، ابهامی که تا امروز نیز ادامه دارد و از افراد مختلفی به عنوان نویسنده این مقاله اسم برده می‌شود.
- فرهاد نیکوخواه: به گفته اردشیر زاهدی، فرهاد نیکوخواه که معاون مطبوعاتی امیرعباس هویدا بود مقاله را به خواست شاه و هویدا تهیه کرده‌است.
- داریوش همایون: وی شخصاً این مسئله را تکذیب کرده و عنوان داشته بدون اطلاع از محتویات صرفاً پاکت نامه را در اختیار دو روزنامه کیهان و اطلاعات قرار داده‌است.[6]
- محمدرضا شاه: بعضی رسانه‌ها هم از شخص شاه به عنوان نویسنده مقاله یاد کردند، هر چند منابع معتبری این ادعا را تأیید نمی‌کنند ولی اتفاق نظر بر سر اطلاع شاه از محتوای مقاله و دستور مستقیم دربار وجود دارد.[3][7]
- علی شعبانی: پرویز ثابتی، داریوش همایون و فیروز گوران روزنامه‌نگاری به نام علی شعبانی را نویسنده اصلی این مقاله معرفی کرده‌اند.[4][8]
محتوا
| ” | مالکان که برای ادامه تسلط خود همواره از ژاندارم تا وزیر و از روضه‌خوان تا چاقوکش را در اختیار داشتند، وقتی با عدم توجه عالم روحانیت و در نتیجه مشکل ایجاد هرج و مرج علیه انقلاب روبرو شدند و روحانیون برجسته حاضر به همکاری با آن‌ها نشدند، در صدد یافتن یک «روحانی» برآمدند که مردی ماجراجو و بی‌اعتقاد و وابسته و سرسپرده به مراکز استعماری و بخصوص جاه‌طلب باشد و بتواند مقصود آن‌ها را تأمین نماید و چنین مردی را آسان یافتند. | “ |
—متن مقاله ایران و استعمار سرخ و سیاه | ||
نویسنده با یادآوری رویدادهای ۱۵ و ۱۶ خرداد ۱۳۴۲ آن را تلاش مشترک عناصر فئودال (استعمار سیاه) و چپ (استعمار سرخ) برای مقابله با طرح‌های انقلاب سفید معرفی می‌کند، در این مقاله‌ها عناصر حزب توده ورشکستگان سیاسی نامیده شدند که توسط فئودالها تأمین مالی می‌شوند و تلاش دارند نظر علمای برجسته مذهبی را به خود جلب کنند که با ناکام ماندن در این امر به سراغ یک روحانی ماجراجو، بی‌اعتقاد، سرسپرده به مراکز استعماری و جاه‌طلب یعنی روح‌الله خمینی می‌روند و او را با اهداف خود ضدانقلاب سفید همراه می‌کنند.
در ادامه خمینی با عنوان «سید هندی» فردی معرفی می‌شود که با وجود حمایت‌های خاص در سلسله‌مراتب مذهبی جایگاهی به دست نیاورده و در نتیجه در پی شهرت تلاش دارد خود را وارد سیاست کند، در این مقاله ادعا شد خمینی مدتی در هندوستان به سر برده و با مراکز استعماری انگلیس ارتباطاتی داشته و حمایت مادی و معنوی هم دریافت می‌کرده‌است.
پیامدها
فردای انتشار مقاله جو غالب حوزه‌های علمیه در قم متشنج بود و کلاس‌های درس به تعطیلی کشیده شد در روز نوزده دی بازار قم هم به حوزه پیوست هواداران خمینی به دفتر حزب رستاخیز، دفتر روزنامه اطلاعات و روزنامه فروشی‌ها حمله کردند، با دخالت نیروهای دولتی خشونت بالا گرفت و در تیراندازی نیروهای نظامی بر اساس گزارش ساواک ۶ نفر[9][10] کشته شدند. اعتراضات و درگیری‌ها در روز ۲۰ دی هم در شهرهای تبریز، اصفهان و مشهد با شدت کمتری ادامه یافت.[11][3] از نظر بسیاری اعتراضات به انتشار این مقاله نخستین جرقه برای شعله‌ور شدن انقلابی بود که در بهمن ۱۳۵۷ به فروپاشی رژیم پهلوی و انقراض سلطنت در ایران انجامید.[12]
جستارهای وابسته
پانویس
- «انتشار مقاله ایران و استعمار سرخ و سیاه و پیامدهای آن». Aftabir.com. ۵ تیر ۱۳۸۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۰.
- «پیامدهای مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه»». جام جم (به IR). ۲۴ دی ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۰.
- مظفر شاهدی روزنامه ایران (۱۳۹۲-۱۰-۲۳). «مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» چگونه تهیه شد؟». cgie.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۰.
- امید ایران‌مهر (۱۸ بهمن ۱۳۹۲). «معمای رشیدی مطلق؛ نویسنده واقعی مقاله جنجالی کیست؟». تاریخ ایرانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۰.
- «شاه هم وقتی می‌خواست امام را تخریب کند، مدعی گرفتن چمدان دلار از شیخ عرب می‌شد!». www.entekhab.ir. ۲۱ بهمن ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۰.
- «احمد رشیدی مطلق کیست؟». www.asriran.com. ۷ اسفند ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۰.
- علی ایمن دوست روزنامه شرق شماره ۶۹۴ (۱۸ بهمن ۱۳۸۴). «پشت پرده چاپ یک مقاله». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۰.
- مستند سقوط یک شاه ساخته مازیار بهاری، مصاحبه با داریوش همایون(دقیقه ششم از قسمت دوم)
- محمدرضا انصاری، حیدر رضایی، مرتضی شریفی، علی‌اصغر خمسه‌ای، علی‌اصغر ناصری و غلامرضا همراهی
- «جنایت رژیم پهلوی در 19 دی 56». ایرنا. ۱۹ دی ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۰.
- «'مارهای افسرده'؛ مخاطب هشدار هاشمی رفسنجانی کیست؟». BBC News فارسی. ۱۹ دی ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۰.
- «مقاله‌ای از جنس حماقت». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۸-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۰.
منابع
- شاهدی، مظفر (۲۳ دی ۱۳۹۲). «مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» چگونه تهیه شد؟». روزنامه ایران. سال نوزدهم (۵۵۵۷): ۱۰.
- رشیدی مطلق، احمد (۲۳ دی ۱۳۹۲). «ایران و استعمار سرخ و سیاه». روزنامه اطلاعات: ۷.