سید مصطفی خمینی

او در ۲۱ آذر ۱۳۰۹، در قم متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه‌های باقریه و سنایی به پایان رساند. در سال ۱۳۲۵ به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و در سال ۱۳۳۰ سطح را به پایان رساند و در درس خارج میرزا حسن موسوی بجنوردی و سید حسین طباطبایی بروجردی حضور یافت.[3] مصطفی علاوه بر اجتهاد در فقه و اصول، در علوم معقول و منقول نیز مهارت داشت.

او دو فرزند داشت که حاصل ازدواجش با دختر مرتضی حائری یزدی فرزند عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم بود فرزند دختر، سیده مریم نام داشت که پزشک شد و چندی در امارات متحده عربی (دوبی) و اکنون در سوئیس زندگی می‌کند و فرزند پسر، سید حسین خمینی است که طلبه و روحانی شد و در سال‌های اول انقلاب ایران وارد عرصه سیاست شد. سید حسین خمینی از مخالفان جمهوری اسلامی است.[4][5][6]

سید روح‌الله خمینی همراه سید مصطفی خمینی

از همان روزهای نخستین فعالیت‌های سیاسی پدرش بر ضد حکومت پهلوی، در کنار او به فعالیت سیاسی پرداخت و در پیشبرد حرکت اسلامی نقش بسزایی داشت. روح‌الله خمینی در روز ۴ آبان ۱۳۴۳ علیه لایحه کاپیتولاسیون و انقلاب سفید سخنرانی کرد و چند روز بعد در ۱۳ آبان شبانه دستگیر و به ترکیه تبعید شد.

پس از این ماجراها، نیروهای امنیتی ایران، مصطفی خمینی را دستگیر و به ترکیه و سپس عراق تبعید کردند. او در نجف به مبارزه بر ضد حکومت پهلوی پرداخت و به ادعای مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مشاور برجسته‌ای برای سید روح‌الله خمینی بود.[7]

ساواک که از سابقه مبارزاتی مصطفی خبر داشت در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ دستور جلب او رابه همراه ملا علی لطفیان به شهربانی قم صادر کردند. مأموران زمانی که مصطفی در خانه مرعشی نجفی مشغول صحبت با او بود، به آن جا یورش بردند و او را دستگیر کردند و مدت ۵۷ روز در زندان قزل قلعه و در سلول انفرادی زندانی کردند.[7]

در ۸ دی ۱۳۴۳ او و علی لطفیان را از زندان آزاد کرده و در ۱۳ دی که تنها ۵ روز از آزادی اش می‌گذشت به دنبال استقبال چشمگیر مردم، مأموران حکومتی به خانه او در قم حمله کردند و بار دیگر مصطفی را دستگیر و به تهران اعزام می‌کنند.[7]

مصطفی خمینی یک سال در شهر بورسای ترکیه به حالت تبعید ماند اما باز سعی در بازگشت به ایران کرد و با رئیس سازمان امنیت بورسا در این زمینه اقدام به گفتگو کرد تا در مورد بازگشتش به ایران با نعمت‌الله نصیری گفتگو کند. نصیری شرط حضور مصطفی خمینی را ماندن در خانه‌ای روستایی و عدم ارتباط با انقلابیون اعلام کرد که با عدم موافقت مصطفی، وی به همراه پدرش در تبعید ماند.

در ۱۳ مهر ۱۳۴۴ سید مصطفی خمینی و پدرش از ترکیه به عراق برده شدند و در ۲۳ مهر در نجف ساکن شده و با هم شروع به تدریس کردند.

مصطفی در عراق نیز از مبارزه دست نکشید و به دنبال اوج‌گیری نهضت رهایی بخش فلسطین، تلاش کرد که روحانیون خارج از کشور به پایگاه‌های فلسطین بروند و در آن جا دوره ببینند، وی حتی خود تحت آموزش‌های نظامی قرار گرفت. فعالیت‌های او سبب شد که در ۲۱ خرداد ۱۳۴۸ رئیس جمهور وقت عراق، احمد حسن البکر، او را تهدید به برخورد کرد.

سید مصطفی خمینی در ۱ آبان ۱۳۵۶ در ۴۷ سالگی طی حادثه‌ای که جزئیات آن همچنان مورد بحث است، در شهر نجف درگذشت.[8] روح‌الله خمینی در تشییع جنازه فرزندش همانند تشییع جنازه‌های دیگر فقط پنج دقیقه مانده به آغاز تشییع جنازه در محل حضور یافت و پس از حرکت دادن جنازه تا محل مشخصی جمع را همراهی کرد و سپس بازگشت.[9]

بعضی براین باورند که مرگ مصطفی، سنگین‌ترین ضربه برای روح‌الله خمینی بود. این اتفاق به جهت پیامدهای آن در داخل ایران نیز قابل تأمل است چرا که مراسمی که در عزای وی برگزار می‌شد، در تشدید مخالفت‌ها و فعالیت‌های ضد حکومت پهلوی مؤثر بود.[8] از سویی عده‌ای معتقدند که با مرگ مصطفی، نهضت خمینی شتاب بیشتری یافت و خمینی مبارزه را جدی تر دنبال کرد، بنظر می‌رسد از این جهت خمینی در سخنرانی‌اش به همین مناسبت مرگ مصطفی را از «الطاف خفیهٔ الهی» نامید.

در پی مرگ مصطفی، سید روح‌الله خمینی در پیامی کوتاه چنین نوشت:[10]

انا لله و انا الیه راجعون

در روز یکشنبه نهم ذی القعده الحرام ۱۳۹۷ مصطفی خمینی، نور بصرم و مهجه قلبم دار فانی را وداع کرد و به جوار رحمت حق تعالی رهسپار شد
اللهم ارحمه واغفر له واسکنه الجنه بحق اولیائک الطاهرین علیهم الصلوه والسلام.

نماز را سید ابوالقاسم خویی بر جسد مصطفی خمینی اقامه کرد و پس از تشییع، وی را در حرم علی ابن ابی‌طالب و در کنار قبر محمدحسین غروی اصفهانی (کمپانی) دفن کردند.

مصطفی خمینی بعد از شش سال تحصیل در ۲۲ سالگی حدود سال ۱۳۳۰ خورشیدی به دوره تخصصی (خارج حوزه) خارج اصول و فقه وارد شده و در فقه و اصول از اساتیدی بهره برد که عبارتند از:

1. سید حسین طباطبایی بروجردی
2. محقق داماد
3. سید روح‌الله خمینی (پدرش)
4. محمد صادقی تهرانی[11]
5. سید محمد حسینی شاهرودی
6. سید ابوالقاسم خویی
7. محمد باقر زنجانی
8. سید محسن حکیم

مصطفی خمینی علاوه بر اجتهاد در فقه و اصول، در علوم معقول و منقول نیز دارای تبحر بوده است و دانش حکمت و فلسفه و عرفان را از:

• سید رضا بهاءالدینی
• فکور یزدی
• والد محقق
• سید محمدحسین طباطبایی
• سید ابوالحسن رفیعی قزوینی
• سید هاشم حداد

فراگرفته و به سن ۳۰ سالگی نرسیده بود که جامع معقول و منقول شد.[12]

مصطفی خمینی علاوه بر تدریس علوم اسلامی دارای آثار و تالیفات زیادی نیز می‌باشد.

• ۱. القواعد الحکمیه (حاشیه بر اسفار)
• ۲. کتاب البیع (دوره کامل مباحث استدلالی بیع در سه جلد)
• ۳. مکاسبه محرمه (در دو جلد)
• ۴. مبحث اجاره
• ۵. مستند تحریرالوسیله
• ۶. تعلیقه‌ای بر عروة الوثقی
• ۷. تفسیر القرآن الکریم (در چهار جلد که ناتمام می‌باشد)
• ۸. تحریرات فی الاصول (از اول اصول تا استصحاب تعلیقی)
• ۹. شرح زندگانی ائمه معصومین علیه السلام (تا زندگانی امام حسین علیه السلام)
• ۱۰. کتاب الاصول
• ۱۱. القواعد الرجالیه
• ۱۲. کتابی در مبحث نکاح
• ۱۳. حاشیه بر شرح هدایه، ملاصدرا
• ۱۴. حاشیه بر مبدأ و معاد ملاصدرا
• ۱۵. حواشی بر وسیله النجاه آقا سید ابوالحسن اصفهانی
• ۱۶. تطبیق هیئت جدید بر هیئت نجوم اسلامی
• ۱۷. حاشیه بر خاتمه مستدرک[13]

مجله حوزه در شمارهٔ ۸۲–۸۱، تعداد ۴۰ عنوان از آثار مصطفی خمینی را فهرست کرده‌است.

• سید روح‌الله خمینی
• سید احمد خمینی
• سید حسین خمینی