مرگ یاخته

مرگ یاخته (انگلیسی: Cell death‎) پیشامدی است که در آن، یک یاخته از کارکرد خود بازمی‌ایستد. این پدیده می‌تواند بر اثر فرایند طبیعی مرگ یاخته و جایگزینی یاخته‌های نو یا به سبب بیماری، زخم یا مرگ جاندار باشد.

گونه‌های مرگ یاخته
ورارسانی پیام در خزان یاخته‌ای
  • مرگ سلول ممکن است به‌طور طبیعی رخ دهد که به آن مرگ برنامه‌ریزی شده یاخته گفته می‌شود[1] و بر چند قسم است:
    • خزان یاخته‌ای (به انگلیسی: Apoptosis)، که روندی فیزیولوژیک و زیستی برای نمو فعّال و طبیعی و همچنین حفظ هم‌ایستایی می‌باشد. در مواردی که زنده ماندن یک یاخته، موجودیّت موجود زنده را به خطر بیندازد، یاخته با مرگ برنامه‌ریزی شده، خودکشی می‌کند. زمانی که سلول تحت تأثیر عوامل مختلف محیطی یا حتی درونی همانند پرتوهای یونیزه‌کننده، داروهای سیتوتوکسیک (در درمان سرطان‌ها) هایپرترمیا، هورمون‌های گلوکوکورتیکوئیدی و .. قرار می‌گیرد درونمایهٔ آن از جمله دی‌ان‌ای، دستخوش تغییراتی می‌شوند که در صورت ادامهٔ حیات آن منجر به ناهنجاری‌هایی شدیدی از جمله سرطانی شدن سلول می‌شوند. عوامل دیگری نظیر برخی باکتری‌های بیماریزای داخل سلولی مانند سالمونلا، شیگلا، لیستریا، لژیونلا و … نیز در هنگام عفونت‌زایی خود با تغییر، در برخی مسیرهای متابولیکی و زیست‌شیمیایی داخل سلولی می‌توانند، در هدایت سلول به سمت این نوع خاص از مرگ مؤثر باشند.
    • خویش‌خواری (انگلیسی: Autophagy‎)، که در آن با یک سازوکار طبیعی، اعضای ازکارافتاده یا غیرضروری یاخته از آن جدا شده یا هضم می‌گردند.[2] مکانیسم مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلولی در یاخته‌های گیاهی نیز همین است.
    • مرگ سلولی بر اثر فعالیت القاشده ((به انگلیسی: AICD (activation-induced cell death))) که با برهم‌کنش لیگاندهای FAS و گیرنده‌های FAS به مرگ سلول منتهی می‌گردد.
  • نکروز (به انگلیسی: Necrosis) فرایند غیر فیزیولوژیک مرگ یاخته بر اثر عفونت یا ضربه است.[3]
  • رنج میتوزی (به انگلیسی: Mitotic catastrophe) نوعی مرگ یاخته‌ای است که بر اثر ورود نامناسب یا نابهنگام یاخته به تقسیم سلولی میتوز صورت می‌پذیرد. پرتودرمانی با پرتو یونیزان و برخی از دیگر روش‌های درمان سرطان، با این سازوکار مرگ یاخته‌ای، یاخته‌های سرطانی را از بین می‌برند.[4]
  • اونکوز (به انگلیسی: Oncosis) که مرگ یاخته بر اثر صدمهٔ مکانیکی، جرح یا زخم یا نرسیدن خون و مواد مغذی به یاخته است.[5]
  • مرگ یاخته‌ای ایمنی‌زاد (به انگلیسی: Immunogenic cell death)، که در آن سلول به دلیل در معرض قرار گرفتن عوامل سیتواستاتیک مانند درمان فوتودینامیک، پرتودرمانی، اگزالی‌پلاتین و ... می‌میرد.[6]

مکانیسم‌های دیگری چون انویکیز (شبیه اپوپتوز)، فساد والرین، مسمومیت سلولی و مرگ سلولی وابسته به آهن برای مرگ یاخته‌ها وجود دارند.

منابع
  1. Engelberg-Kulka H, Amitai S, Kolodkin-Gal I, Hazan R (2006). "Bacterial Programmed Cell Death and Multicellular Behavior in Bacteria". PLoS Genetics. 2 (10): e135. doi:10.1371/journal.pgen.0020135. PMC 1626106. PMID 17069462. Archived from the original on 11 July 2012. Retrieved 25 September 2019.
  2. Schwartz LM, Smith SW, Jones ME, Osborne BA (1993). "Do all programmed cell deaths occur via apoptosis?". PNAS. 90 (3): 980–4. doi:10.1073/pnas.90.3.980. PMC 45794. PMID 8430112.;and, for a more recent view, see Bursch W, Ellinger A, Gerner C, Fröhwein U, Schulte-Hermann R (2000). "Programmed cell death (PCD). Apoptosis, autophagic PCD, or others?". Annals of the New York Academy of Sciences. 926: 1–12. doi:10.1111/j.1749-6632.2000.tb05594.x. PMID 11193023.
  3. Kierszenbaum, Abraham (2012). Histology and Cell Biology - An Introduction to Pathology. Philadelphia: ELSEVIER SAUNDERS.
  4. Ianzini, Fiorenza; Mackey, Michael A (2007). Mitotic Catastrophe in Apoptosis, Senescence, and Cancer. Humana Press. pp. 73–91. ISBN 978-1-58829-527-9.
  5. "Oncosis". Retrieved 10 August 2010.
  6. Garg AD, Nowis D, Golab J, Vandenabeele P, Krysko DV, Agostinis P (2010). "Immunogenic cell death, DAMPs and anticancer therapeutics: an emerging amalgamation". Biochim Biophys Acta. 1805 (1): 53–71. doi:10.1016/j.bbcan.2009.08.003. PMID 19720113.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مرگ یاخته موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.