حزب دموکرات کردستان ایران

حزب دموکرات کردستان ایران «حدکا» حزبی سیاسی در تاریخ کردستان ایران است که در روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ (برابر با ۱۶ آگوست ۱۹۴۵ میلادی) توسط قاضی محمد در شهر مهاباد تأسیس شد. این حزب در حال حاضر اپوزیسیون جمهوری اسلامی است و علیه این دولت فعالیت می‌کند. مرکز آن در شهر اربیل مرکز کردستان عراق واقع شده‌است. دبیرکل کنونی آن مصطفی هجری است. شعار این حزب از روز نخست «دموکراسی برای ایران و خودمختاری برای کُردستان» بود اما پس از بیش از نیم قرن از مبارزاتش، شعار استراتژیک خود را به «تامین حقوق ملی خلق کُرد در چهارچوب ایرانی دموکراتیک و فدرال» [3] تغییر داد.[4] [5][6][7]

حزب دمکرات کردستان ایران

حدکا
دبیرکلمصطفی هجری
سخنگوحسن شرفی
بنیان‌گذارعبدالرحمان قاسملو
بنیان‌گذاری۱۳۲۴
ستادکویه، کردستان عراق
روزنامهکوردستان
شاخه دانشجوییاتحادیه دانشجویان دموکرات کردستان ایران
شاخه جواناناتحادیه جوانان دموکرات کردستان ایران
شاخه زناناتحادیه زنان دموکرات کردستان ایران
شاخه مسلحعقاب‌های زاگرس[1]
مرام سیاسیملی‌گرایی کردی
سکولاریسم
سوسیال دموکراسی
وابستگی ملیکنگره ملیت‌های ایران فدرال
همبستگی برای آزادی و برابری در ایران[2]
تلویزیونتیشک تی وی

زمینه تاریخی

در سپتامبر ۱۹۴۵ قاضی محمد و عده‌ای دیگر از شخصیت‌های مهم کُرد به تبریز برای ملاقات کنسولگر شوروی دعوت شدند و سپس به باکو فرستاده شدند و با میرجعفر باقرف نخست‌وزیر جمهوری آذربایجانِ شوروی دیدار کردند. باقرف با توضیح اهمیت حزب دموکرات آذربایجان و جایگزینی آن با حزب توده، تأکید می‌کند که کُردها نیز برای بدست آوردن آزادی باید همین کار را انجام دهند. او به آنها می‌گوید که جمعیت احیای کُرد (کومله) ساخته و ابزار امپریالیسم است. آنها نیز به ایجاد یک حزب دموکراتیک ترغیب می‌شوند.[8] در بازگشت از این سفر انحلال جمعیت احیای کُرد انجام شد و بیانیه‌ای با امضای قاضی محمد و ۱۰۵ تن از سرشناسان کرد انتشار یافت. در این بیانیه تأسیس حزب دموکرات کردستان اعلام شد.[9]

تأسیس

بیانیه تأسیس این حزب شامل هشت بند بود:

  1. مردم کرد ایران باید از آزادی و خود گردانی در اداره امور خود بهره‌مند باشندو در چارچوب مرزهای ایران خود مختاری داشته باشند.
  2. حق آموزش به زبان کردی و کاربست اداری زبان کردی باید برقرار شود.
  3. انجمن ایالتی کردستان، باید بیدرنگ، موافق با قانون اساسی (مشروطه ۱۲۸۴ خورشیدی)انتخاب شود و بر تمام امور اجتماعی و دولتی (مناطق کردستان) نظارت کند.
  4. کلیه کارکنان دولت در منطقه از خود منطقه باشند.
  5. قانون واحد برای کشاورزان و مالکان وضع گردد و آینده این دو طبقه تأمین شود.
  6. حزب دموکرات کردستان برای تأمین وحدت و دوستی کامل در مبارزه با مردم آذربایجان و سایر اقوامی که در کردستان زندگی می‌کنند (آشوریها، ارمنیها وغیره) کوششی خاص مبذول خواهد داشت.
  7. حزب دموکرات کردستان ایران به خاطر پیشرفت کشاورزی و بازرگانی ورشد فرهنگ و بهداشت و همچنین باکیفیت‌ترکردن زندگانی اقتصادی و معنوی خلق کرد به برداشت از معادن طبیعی کردستان دست می‌آغازد و در این راه می‌کوشد.
  8. ما آرزومندیم مللی که در ایران زندگی می‌کنند بتواند آزادانه در راه تأمین سعادت و پیشرفت کشور خویش بکوشند.

۶۰ روز بعد از تأسیس یعنی روز دوم بهمن ماه ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶)، این حزب با استفاده از شرایط مناسب و خواست و پشتیبانی مردم (اشغال ایران توسط متفقین) و با حمایت دولت شوروی در بخشی از خاک کردستان ایران (که در اشغال شوروی بود) حکومتی به نام دولت جمهوری کردستان تشکیل داد؛ که تاریخ‌نگاران از آن به عنوان جمهوری مهاباد نام برده‌اند. علت آن این بود که پیشروی نیروهای شوروی به علت وجود نیروهای انگلستان که از جنوب آمده بودند متوقف شد لذا سنندج و مناطق اطراف آن به عنوان مناطق حائل میان شوروی و انگلستان در نظر گرفته شدند.[10]

جمهوری کردستان تنها ۱۱ ماه دوام آورد و علت آن خروج نیروهای شوروی به علت انعقاد قراردادی از جانب دولت وقت ایران با اتحاد جماهیر شوروی و بازپس‌گیری کردستان توسط نیروهای ایران بود. ارتش در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری مهاباد را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات و رئیس‌جمهور وقت یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر (همچون حسن مازوجی) در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در سقز و سایر شهرها نیز صورت گرفت و از آن روز به بعد هم همچنان ادامه دارد. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند یا موفق شدند به خارج و به ویژه به مناطق کردنشین شمال عراق بگریزند.[11]

بعد از شکست جمهوری مهاباد دومین کنگره حزب دموکرات کردستان ایران تشکیل شد دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی عبدالرحمان قاسملو و افراد سیاسی فعاّل بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ احمد توفیق و قادر شریف و… که به پیش‌مرگ معروف بودند فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و گاه عراق، حضور فعال داشتند. کمتر از دو سال بعد از سقوط جمهوری کردستان، حزب دموکرات فعالیت سیاسی و تشکیلاتی خود را از سر گرفت و طی مدت زمان کوتاهی در بیشتر مناطق کردستان ریشه دوانید. بعد از سقوط دولت مصدق در سال ۱۹۵۳ که آزادی‌های سیاسی در سراسر ایران سرکوب گردید فعالیت حزب دموکرات کردستان نیز دچار اختلال شد. اما دو سال بعد مجدداً حزب فعالیت سیاسی و نظامی خود را به صورت مخفی از سر گرفت.[11]

دو حمله وسیع پلیسی به تشکیلات حزب دموکرات در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۴، ضربه سنگینی بر فعالیت حزب وارد کرد و موجب دستگیری حدود سیصد تن و فراری و مخفی شدن شمار بیشتری شد. با این وجود این حزب به فعالیت خود ادامه داد. فعالیت حزب چنان اوج گرفت که در سال‌های ۱۹۶۷–۶۸ شماری از کادرها و اعضا حزب به مدت ۱۸ ماه دست به مبارزات مسلحانه علیه رژیم سلطنتی زدند. بعد از شکست جمهوری کردستان، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و عراق بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان عبدالرحمان قاسملو روابط بین حزب دمکرات کردستان ایران با حزب بعث عراق با حفظ استقلال سیاسی شروع شد.[11]

پس از انقلاب

به دنبال سقوط حکومت پهلوی در پی انقلاب اسلامی ایران، در همان بهمن ماه ۱۳۵۷، پس از سرنگونی حکومت شاه و پیش از روی کار آمدن دولت موقت، حزب دموکرات کردستان به رهبری عبدالرحمان قاسملو فعالیت آشکار خود را از سر گرفت و تقریباً تمام کردستان را در کنترل داشت. حزب دموکرات کردستان ضمن برگذاری میتینگ و رژه مسلحانه در شهر مهاباد که در آن افراد مسلح حزب و افرادی از همه مناطق کردستان شرکت داشتند فعالیت مسلحانه علنی خود را آغاز نمود. همین عمل ماه بعد در سنندج تکرار شد اما پادگان ارتش در سنندج مقاومت کرد؛ ولی پس از سقوط پادگان ژاندارمری اسلحه موجود در پادگان ژاندارمری که برای سرکوب این حزب در آنجا انباشته شده بود به دست نیروهای این حزب رسید

حزب دموکرات و حزب کومه له ضمن اعلام مخالفت با جمهوری اسلامی،رفراندوم جمهوری اسلامی را تحریم کردند و خود با سلاح‌ها و نیروی خود کنترل تقریباً تمام مناطق کردنشین استان آذربایجان غربی و بخش اعظم مناطق سنی مذهب استان‌های کردستان و کرمانشاه را به دست گرفتند و این آغاز درگیری حزب دموکرات و کومه‌له با جمهوری اسلامی بود که سال‌ها به طول انجامید.

سرانجام در ماه اوت ۱۹۷۹ و در ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ به فرمان آیت الله خمینی تهاجم وسیعی توسط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی با کمک پیروان کُرد انقلاب اسلامی به نیروهای حزب دموکرات کردستان و حزب کومه له صورت گرفت که باعث شد تا حزب دموکرات کردستان به خاک کشور عراق عقب‌نشینی کند و به فعالیت مسلحانه ادامه داد.این حزب به همراه کومله در جریان جنگ ایران و عراق، از داخل با ارتش و نیروهای دفاعی ایران وارد مبارزه مسلحانه شدند.همچنین بعدها رهبری این حزب نیز مانند بقیه اپوزیسیون به خارج کشور رفت و تا امروز نیز مرکزیت این حزب در خارج از ایران است. حزب دموکرات همواره در خارج از ایران فعالیت‌هایی داشته و در تظاهرات‌های مختلف علیه جمهوری اسلامی شرکت داشته‌است.

در سال ۱۳۵۷ و با منصوب شدن سردار احمد کاظمی به فرماندهی قرارگاه حمزه سپاه،به منظور عقب راندن و عقیم کردن فعالیت های شاخهٔ نظامی حزب دموکرات،وی به همراه چند تن از دیگر فرماندهان سپاه حملاتی را به مقر های این حزب در عمق شمال خاک عراق ترتیب داد.نتیجهٔ این عملیات به پای میز مذاکره کشاندن مقامات ارشد حزب بود که طی آن مجبور به امضای قطعنامه ای شدند که در آن اعلام گردیده بود حزب دموکرات کردستان ایران دیگر حق فعالیت نظامی علیه مواضع جمهوری اسلامی و نیز تمامیت ارضی ایران را ندارد.در پی این ماجرا عملاً حزب تا مرز انحلال پیش رفت؛بدین ترتیب از سال ۷۵ به بعد،جمهوری اسلامی لفظ «حزب منحله» را برای آن به کار می بَرَد.[12]

تا به حال دو بار دبیرکل‌های این حزب در خارج کشور ترور شده‌اند. اولین بار در سیزدهم ژوئیه ۱۹۸۹ بود که عبدالرحمان قاسلمو به همراه تنی چند از سران حزب در وین ترور شد. بار دوم در هفدهم سپتامبر ۱۹۹۲ بود که صادق شرفکندی به شیوهٔ مشابهی در رستوران میکونوس در برلین به همراه تنی دیگر از سران حزب به قتل رسید. هرچند جمهوری اسلامی هیچگاه مسئولیت این ترورها را نپذیرفته اما تنی چند از عالیرتبه‌ترین مقامات شامل رفسنجانی و فلاحیان به دادگاه فراخوانده شدند ولی به دلیل عدم حضور در حال حاضر مورد تعقیب پلیس بین‌الملل هستند.

رهبری تشکیلات

رهبری حزب دموکرات کردستان را کمیته مرکزی تشکیل می‌دهد که در حال حاضر ۲۳ عضو اصلی و ۱۲ عضو علی‌البدل دارد. کمیته مرکزی در بین اعضا خویش ۷ نفر را به عنوان دفتر سیاسی بر می‌گزیند که دبیرکل حزب یکی از آنان خواهد بود.

پس از روی کار آمدن مصطفی هجری در کنگرهٔ سیزدهم، این حزب در سال ۲۰۰۴ شعار خود را از «دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان» به «ایران فدرال و دموکرات» تغییر داد.مصطفی هجری دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران، دومین دورهٔ انتخاب شدن بوش به ریاست جمهوری آمریکا را تبریک گفت که این امر انتقادهایی را برگزید.

اظهارات پی در پی مسئولان حزب دموکرات کردستان ایران مبنی بر اینکه ارومیه و ماکو و نقده وخوی… جزو سرزمین کردستان محسوب می‌شوند، و از جمله مصاحبه رامبد لطفی پوری از مسئولان حزب با نشریه کردستان، که شهرهای نقده، سلماس و میاندوآب و ارومیه را ضمیمه کردستان کرده‌اند و باکرکوک مقایسه کرده و ترک‌ها را نیز مهمانان آن شهرها خوانده‌اند موجب بروز انتقادات شدیدی از این حزب شده‌است.

هجری در سخنرانی خود در کنفرانس استقلال کرد، رسماً اعلام کرد که:

«حزب دموکرات کردستان ایران هیچگاه استقلال کردستان را به عنوان یکی از اشکال حق تعیین سرنوشت نه تنها رد نکرده بلکه از آن به عنوان حق مسلم و مشروع مردم کرد در همه بخش‌های کردستان یاد کرده‌است». دو ماه پس از سخنرانی دبیرکل، رامبد لطفی پور یکی از کادرهای بلندپایه آن حزب در کردستان و نیز وب‌گاه آن حزب از پاکسازی آذربایجان غربی و ترک بودن آن دیار سخن گفت: «چنان‌که می‌دانیم شهر ماکو همچون برخی از دیگر شهرهای آذربایجان غربی مانند ارومیه - نقده - میاندوآب - سلماس و… بافت جمعیتی آن از ترکیب دو قوم کرد و ترک به وجود آمده‌است. همچنانکه جمعیت کرکوک در کردستان را کرد و ترک و عرب تشکیل می‌دهند. اما واقعیت این است که کرکوک شهری کردی است به همین صورت ماکو - ارومیه - نقده - میاندوآب - سلماس هم شهرهای کردستان بزرگ هستند این واقعیت مناقشه بردار نیست. این شهرها ساکنان کرد زبان هستند و ترک‌ها در آنجا مهمانند و قابل احترام و باید با آن‌ها محترمانه رفتار نمود. همچون اقلیتی ساکن این سرزمین‌اند. در سرزمین کردها به سر می‌برند. براین مسئله هیچ ایرادی نیست».[13]

انشعاب در حزب دمکرات کردستان ایران

عبدالله حسن‌زاده[14] دبیرکل قبلی حزب دمکرات کردستان ایران همراه با چندین تن از اعضای با سابقه و رهبری حزب در تاریخ ۱۶٫۱۲٫۲۰۰۶اعلام کردند که به اعتراض از عملکردهای جناح تمامیت‌خواه به رهبری مصطفی هجری، راه خود را از راه اکثریت کمیته مرکزی منتخب کنگره سیزدهم حزب جدا و از این تاریخ به بعد با نام حزب دموکرات کردستان که نام سابق حزب نیز هست، فعالیت خواهند کرد. عبدالله حسن‌زاده،[14] روز پنج شنبه هفتم دسامبر ۲۰۰۶ به خبرگزاری فرانسه گفته‌است که انشعاب او و هم حزبی‌هایش صلح‌آمیز و بدون هرگونه درگیری انجام شده‌است. آقای حسن‌زاده که در کوی کردستان به سر می‌برد می‌گوید در دو سال گذشته بحث اصلی در درون حزب، پیرامون اصلاح ساختار رهبری جمعی حزب بود و به دلیل عدم رسیدگی به خواست‌هایمان، به این نتیجه رسیدیم که این تصمیم را بگیریم. حزب دمکرات کردستان می‌گوید علت انشعاب، اختلاف بر سر مسئله رهبری حزب بود. در همین زمینه، کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان در اطلاعیه‌ای گفته‌است میانجی گری‌های حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان عراق در ترغیب اکثریت کمیته مرکزی به اجرای قوانین حزب بی‌نتیجه بوده‌است.

رابطه با سایر جریان‌ها

حزب دموکرات کردستان ایران در تاریخ خود با جریانات مختلفی رابطه‌های مختلفی داشته‌است. در زمان جمهوری مهاباد این حزب رابطهٔ حسنه‌ای با فرقه دموکرات آذربایجان داشت. پس از جمهوری مهاباد میان حزب دمکرات کردستان و حزب توده ایران تا کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ وحدت تشکیلاتی وجود داشت.

بعد از شکست جمهوری مهاباد، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و عراق بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان عبدالرحمان قاسملو روابط بین حزب دمکرات کردستان با حزب بعث عراق به سطح همکاری رسید و طبق اسناد ویکی لیکس قاسملو چندین بار با شخص صدام حسین ملاقات داشته است.

در دورهٔ جنگ مشترک علیه ایران این حزب گاهی با کومه‌له مشارکت‌هایی داشت اما نهایتاً به درگیری‌هایی نظامی با این سازمان کشیده شد جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران (دهه ۶۰) که اوج آن جنگ این دو نیرو با هم در اواسط دههٔ ۶۰ بود. (بعداً هر دو نیرو از ایجاد درگیری بین همدیگر «احساس تاسف» کرده‌اند).

کنگره‌های حزب دموکرات کردستان

حزب دموکرات کردستان ایران تاکنون پانزده بار کنگره حزبی برگزار نموده‌است:

  1. کنگره اول ۱۹۴۵
  2. کنگره دوم ۱۹۴۶
  3. کنگره سوم ۱۹۷۳
  4. کنگره چهارم ۱۹۸۰
  5. کنگره پنجم ۱۹۸۱
  6. کنگره ششم ۱۹۸۴
  7. کنگره هفتم ۱۹۸۵
  8. کنگره هشتم ۱۹۸۸
  9. کنگره نهم ۱۹۹۲
  10. کنگره دهم ۱۹۹۵
  11. کنگره یازدهم ۱۹۹۷
  12. کنگره دوازدهم ۲۰۰۰
  13. کنگره سیزدهم ۲۰۰۴
  14. کنگره چهاردهم ۲۰۰۸
  15. کنگره پانزدهم ۲۰۱۲

در کنگره بیستم انترناسیونال سوسیالیست که طی روزهای ۹ تا ۱۱ سپتامبر ۱۹۹۶ در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد، حزب دموکرات کردستان ایران به عنوان یکی از سه حزب ایران در انترناسیونال سوسیالیست پذیرفته شد.[15]

رهبران حزب دموکرات کردستان ایران (به ترتیب زمانی)

جستارهای وابسته

منابع
  1. پایگاه اینترنتی کردستان‌مدیا: «عقاب‌های زاگرس» به هلاکت رساندن ٧ تن از نیروهای رژیم در سقز بر عهده گرفتند، نوشته‌شده در ۶ تیر ۱۳۹۵؛ بازدید در ۱۹ بهمن ۱۳۹۷.
  2. دویچه‌وله: اعلام موجودیت ائتلاف «همبستگی برای آزادی و برابری در ایران»، نوشته‌شده در ۴ اسفند ١٣۹۷؛ بازدید در ۵ شهریور ۱۳۹۹.
  3. https://kurdistanmedia.com/content/upload/1/newsletter/farsi-779.pdf
  4. https://www.newsecularism.com/2012/10/17.Wednesday/101712.Two-reports-on-EJA-gathering.htm
  5. http://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/1838/
  6. https://iranintl.com/%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85%D9%84%D9%88%D8%9B-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%AD%D8%B0%D9%81-%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%86%D8%B1%D9%81%D8%AA
  7. http://www.mediya.net/siyaset/kongreye13-pdkiran.htm
  8. McDowall, David. A Modern History of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2000. p.240: In September 1945, Qazi Muhammad, Sayf Qazi and the leading chiefs were summoned to Tabriz to meet the Soviet consul who sent them straight to Baku, where they were received by the president of Soviet Azarbaijan. He explained how the Tudeh Party had been ineffective in Iranian Azarbaijan and was being replaced by the Democratic Party, and how in order to achieve their freedom the Kurds should do the same. Komala, he told them, was the creation and instrument of British imperialism. They were exhorted to form their own democratic party.
  9. McDowall, David. A Modern History of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2000. p.240.
  10. داریوش قمری، تحول ناسیونالیسم در ایران. انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.
  11. حمید صادقی، معصومه حسینی. «واکاوی نقش شوروی و انگلستان در ظهور و سقوط جمهوری مهاباد». پرتال جامع علوم انسانی.
  12. نیازمند منبع
  13. Iranian Futurist
  14. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۱ ژانویه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۰۷.
  15. انترناسیونال سوسیالیست: احزاب عضو در انترناسیونال سوسیالیست؛ بازدید در ۸ فوریۀ ۲۰۱۹.
  • چهل سال مبارزه در راه آزادی. چاپ دوم. ۱۳۶۷

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.