اشکورات

براساس تقسیمات جغرافیایی، اشکور در شش دهستان، سه شهرستان رودسر، املش و رامسر و دو استان گیلان و مازندران واقع شده‌است:

• جمعیت اشکور بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، (۴۸۷۷ خانوار) ۱۶۳۰۱ نفر است.

1. جمعیت دهستان اشکور سفلی (۱٬۴۴۸ خانوار) ۴٬۸۴۲ نفر است.[6]
2. جمعیت دهستان سیارستاق ییلاقی (۷۹۵ خانوار) ۲٬۴۷۸ نفر است.[7]
3. جمعیت دهستان شوئیل (۹۳۸ خانوار) ۳٬۱۴۶ نفر است.[8]
4. جمعیت دهستان سمام (۹۶۱ خانوار) ۳٬۳۳۲ نفر است.[9]
   
5. جمعیت دهستان کجید (۳۰۷ خانوار) ۹۰۳ نفر است.[10]
   
6. جمعیت دهستان اشکور (۴۲۸ خانوار) ۱٬۶۰۰ نفر است.[11]

• جمعیت اشکور بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، (۵۹۶۱ خانوار) ۱۶٬۱۹۶ نفر (۸۲٬۶۷ مرد و ۷٬۹۲۹ زن) است.

1. جمعیت دهستان اشکور سفلی (۱٬۸۰۱ خانوار) ۵٬۰۱۲ نفر (۲٬۵۳۰ مرد و ۲٬۴۸۲ زن) است.[12]
2. جمعیت دهستان سیارستاق ییلاقی (۱٬۰۵۸ خانوار) ۲٬۸۶۴ نفر (۱٬۴۶۵ مرد و ۱٬۳۹۹ زن) است.[13]
3. جمعیت دهستان شوئیل (۱٬۳۵۳ خانوار) ۳٬۶۵۷ نفر (۱٬۸۵۱ مرد و ۱٬۸۰۶ زن) است.[14]
4. جمعیت دهستان سمام (۱٬۰۴۹ خانوار) ۲٬۷۹۳ نفر (۱٬۴۴۶ مرد و ۱٬۳۴۷ زن) است.[15]
   
5. جمعیت دهستان کجید (۳۵۳ خانوار) ۸۷۹ نفر (۴۵۰ مرد و ۴۲۹ زن) است.[16]
   
6. جمعیت دهستان اشکور (۳۴۷ خانوار) ۹۹۱ نفر (۵۲۵ مرد و ۴۶۶ زن) است.[17]

روستاهای اشکور به تفکیک دهستان:

• دهستان اشکور سفلی:

• دهستان سیارستاق ییلاقی:

• دهستان شوئیل:

• دهستان کجید املش:

• دهستان سمام املش:

• دهستان اشکور رامسر:

سی‌پورد (سی‌پل‏)

زنده‌یاد محمدقلی صدر اشکوری
شاعر اشکور (۱۳۹۴-۱۳۲۰)

اشکور با برخورداری از طبیعت کوهستانی، دارای زمستان‌های سرد و پربرف و تابستان‌های خنک و ملایم است و این شرایط سبب گردیده تا جمعیت منطقه در پاییزِ برگریزان و زمستانِ سرد به کمترین و در بهارِ بارانی و تابستانِ سوزان به بیشترین میزان ممکن برسد. بخاطر چشمه‌سارها، دریاچه‌های طبیعی، چشمه‌های آب معدنی، رودخانه‌های زلال، غارها و هوای پاک توجه مردم را به خود جلب نموده است. هر چند راه‌های نامناسب و نبود زیرساخت‌های مورد نیاز سبب شده برخی از مردم تنها در وصف طبیعت زیبا و هوای پاک بوده و از وصل آن دور مانده‌اند.

• درويشان زادگاه دو پهلوان اسطوره ای: اشكبوس و كاموس كشانی
• كشان: کمی پایین تر از شوئیل محلی بنام کشان یا کلکاموس(قلعه کاموس) مشهور است. پیتر ویلی (متوفای ۲۳ آوریل ۲۰۰۹) خاورشناس انگلیسی در دهه ۱۳۴۰ دو محل کشان و کلکاموس را پیدا کند. گویا معبد قدیمی، سنگفرش‌ها، موزائیک‌ها و سنگ محراب آتشکده‌ای زرتشتی یافت شده بود. منوچهر ستوده نوشته است: کاموس پادشاه کشانی است که قلمرواش از سنجاب یا پسیچاب تا مرزروم گسترده بود. منوچهر ستوده جلد ۱، صص ۹۷-۳۹۶. گيلان: اصلاح عربانی، صص ۵۲۷-۵۲۸.
• كلكاموس
• لوسن (درگاه کنونی): پيتر ويلی درباره‌ لوسن‌ مي‌نويسد: نشانه‌هایی وجود دارد كه‌ در گذشته‌ لوسن‌ شهري‌ بزرگ‌ و وسيع‌ بوده‌ است‌ در گوشه‌ و كنار بازمانده‌هاي‌ برج‌ها و ديوارهاي‌ سنگي‌ ديده‌ مي‌شود كه‌ داراي‌ نقش‌ و نگار مي‌باشد و از چاهي‌ قديمي‌ كه‌ در دهكده‌ وجود دارد انواع‌ كوزه‌هاي‌ سفالي‌ منقش‌ و... درگاه در ۵۹ كیلومتری رحيم‌آباد و ۷۴ كيلومتري‌ جنوب‌ شرقی رودسر واقع‌ گرديده‌ و در گذشته‌ "لوسن‌" نام‌ داشته‌ و اميران‌ كيايي‌ اين‌ روستا را به‌ عنوان‌ قصر ييلاقي‌ و پايتخت‌ اشكورات‌ در نظر گرفته‌ بودند. اين‌ قصر بارگاه‌ تابستاني‌ سادات‌ كيايي‌ در آخرين‌ نقطه‌ شرقی ديلمان‌ قديم‌ بوده‌ است‌ و در حال‌ حاضر نيز در فصل‌ تابستان‌ شكوه‌ و عظمت‌ خاص‌ به‌ خود را دارا مي‌باشد. سيدظهيرالدين‌ از اين‌ محل‌ چندين‌ بار نام‌ برده‌ است‌ و چنين‌ نوشته‌ است‌: سيد محمد كيا در اشكور در ناحيه‌ جيركشايه‌ به‌ قريه‌ لوسن‌ هم‌ عمارتی چند را دستور به‌ ساختن‌ داد و اما با مراجعه‌ به‌ دل‌ تاريخ‌ مدون‌ مشخا مي‌شود كه‌ اشكور محل‌ تاخت‌ و تاز اشكانيان‌ بوده‌ و پايتخت‌ اشكانيان‌ نيز درگاه‌ بوده‌ است‌ و در حال‌ حاضر نيز قلعه‌ معروف‌ »پس‌باغ‌« در بالاسر درگاه‌ واقع‌ شده‌ و اين‌ قلعه‌ در چشم‌انداز طبيعي‌ قلعه‌ "بالاكوتي‌" قرار دارد. پيتر ويلي‌ درباره‌ لوسن‌ مي‌نويسد: نشانه‌هايي‌ وجود دارد كه‌ در گذشته‌ لوسن‌ شهري‌ بزرگ‌ و وسيع‌ بوده‌ است‌ در گوشه‌ و كنار بازمانده‌هاي‌ برج‌ها و ديوارهاي‌ سنگي‌ ديده‌ مي‌شود كه‌ داراي‌ نقش‌ و نگار مي‌باشد و از چاهي‌ قديمي‌ كه‌ در دهكده‌ وجود دارد انواع‌ كوزه‌هاي‌ سفالي‌ منقش‌ و دشنه‌هاي‌ برنزي‌ و جام‌هاي‌ زرين‌ پيدا شده‌ است‌ و با توجه‌ به‌ حفاري‌هاي‌ غيرمجاز افراد سودجو امروزه‌ اكثر مردم‌ از شهرهاي‌ بزرگ‌ براي‌ مشايعت‌ و خريد غيرمجاز عتيقه‌جات‌ و زيورآلات‌ قديمي‌ به‌ اين‌ روستا مي‌آيند كه‌ در اين‌ رابطه‌ مي‌بايستي‌ سازمان‌ ميراث‌ فرهنگي‌ كشور دستور به‌ كاوش‌هاي‌ مجاز به‌ افراد مجاز بدهد تا آثار گذشتگان‌ بدين‌ طريق‌ آشكارا به‌ يغما نرود زيرا هر قومي‌ با آثار تاريخي‌ بجا مانده‌ شناسنامه‌دار مي‌شود. لوسن‌ جز قصر سلطنتي‌ و خانه‌هايي‌ به‌ امر سلطان‌ محمد ساخته‌ شده‌ بود.br>

تپه:

حمام‌های قدیمی: حمام‌های قدیمی چاکان‌سر سیاکشان
خانه‌های قدیمی: خانه‌های قدیمی چاکان‌سر سیاکشان
مسجدهای قدیمی: مسجد رودبارک
غار: غار سجیران
قلعه:

گورستان:

مجموعه

محوطه

بدنبال بارش برف و باران در طول سال، رودخانه‌هایی از ارتفاعات اشکورات جریان پیدا می‌کند که در نهایت به پلرود ختم می‌شود. گویا پلرود سالیانه حدود ۲۰۵ میلیون متر مکعب آورده دارد.

شغل عمده مردم اشکور، کشاورزی و دامداری است.

منطقه اشکور دارای باغات فندق و گردو، زمین‌های مزروعی گندم، جو (گیاه)٬ عدس، لوبیا، سیب‌زمینی،سبزیجات، صیفی‌جات، بامیه، کدو حلوایی، ذرت، زعفران، سیر و پیاز است.

از حدود ۵۰ نوع گیاه دارویی آن می‌توان گل گاوزبان، باباآدم (کو لا کولا)، بنفشه، قارچ خوراکی، گزنه، گلپر، کنگر (گیاه)، گون و همیشه‌بهار را نام برد.

اشکور دارای ۴۷۰ هکتار مزرعه گل گاوزبان دارد. بطور متوسط سالیانه ۲۳۷ تن گل گاوزبان برداشت می‌شود. ۴۵۰۰ بهره بردارد در این زمینه مشغول فعالیت هستند.[20] گل گاو زبان اشکورات به دیگر کشورها از جمله چین و ویتنام صادر می‌شود. به همین مناسبت '''اشکور: پایتخت گل گاوزبان''' شهرت یافته است.

برخی از دیدنی‌ها و جاذبه‌های توریستی اشکور:
آثار ملی ثبت شده، اماکن مقدس، باغات فندوق و گردو، پیچ‌های جاده گرمابداشت به شوییل، تالاب صمدآباد، تونل یازن، دره سی پل (سی پرد) در گرمابدشت، دریاچه دریاسر (دریه‌سر) در سرده، رودخانه پلرود، طبیعت آبشار آسمانرود، طبیعت مسیر جاده اشکور به قزوین، غار واردار در دلیجان، قلعه سرخ‌تله در لیما، قله ۳۰۱۲ متری نفت‌چاک در ارتفاعات سرده، کوه عروس و داماد در زیاز، مزارع گل گاوزبان.

مردم اشکور گیلک هستند و به زبان گیلکی اشکوری سخن می‌گویند.

نوروزبل (به گیلکی: نؤرۊزبل) جشن آغاز سال نو و اولین ماه گیلانی یا جشن آغاز سال نو گاه‌شماری دیلمی است. جشن نوروزبل در نیمه مرداد هر سال یعنی وسط تابستان (قلب الاسد) بین ۱۳ تا ۱۷ مرداد برگزار می‌شود. تفاوت سال خورشیدی رسمی کشور با سال خورشیدی گیلان باستان در این است که در تقویم ملی جانب اعتدال شب و روز، گرما و سرما یا به اصطلاح اعتدال بهاری گرفته شده ولی در تقویم بومی و گیلانی ما جانب انقلاب تابستانی یعنی اوج گرما، طول روز و کوتاهی شب و آغاز فرود آن گرفته شده است، همان طور که در تقویم میلادی، جانب انقلاب زمستانی یعنی اوج سرما و بلندی شب و کوتاهی روز و فرود آن در نظر گرفته شده است.[21]
رسم است شب پیش از آغاز سال به استقبال سال نو می‌روند و تلی از آتش می‌افروزند که آن را "نوروزبل" یعنی شعله فروزان آتش نوروزی می‌گویند و ترانه‌هایی در ستایش شعله‌های بلند آتش نوروزی می‌خوانند. شعری که در گرداگرد آتش به شکل گروهی خوانده می‌شود:[22]

• گۊرۊم، گۊرۊم، گۊرۊم بل
• نؤرۊز ما نؤرۊزبل
• نؤسال بۊبۊن سالˇ سۊ
• نؤ بدی خؤنه واشۊ
• نؤزا ؤ بۊد ؤ وابۊ
• أمئه رۊزی‌ئره واشۊ

• گروم گروم - گروم بل
• نوروز ما و نوروز بل
• نوسال ببی سال سو
• نوبدی خونه واشو

معنی:

• ای شعله بلند آتش که گرگر می‌سوزی و فروزانی
• امیدوارم در این سال نو، سال نور و روشنایی باشی
• و به خانه و کاشانه ما نعمت و فراوانی ببخشی.

عبدالرحمان عمادی معتقد است که در شب نوروزبل زمین نفس سرد خود را بیرون می‌دهد. در کتاب بلوغ الارب آمده است که در زمان ساسانیان در شب اول نوروز در بغداد آتش می‌افروختند.[23]
آتش افروختن در حقیقت یک نوع اطلاع رسانی و اعلام موجودیت هست. گالشان اشکور و دیلمان در غروب اسفندارما برابر با آغازین شب "نوروزماه" که تقریباً برابر با ۱۵ مردادماه خورشیدی است، بر فراز تپه‌ای هیزم گرد می‌آورند و آن را به آتش می کشند و سپس در پیرامون "نوروزبل" شادی‌کنان، با ساز و آواز می‌خوانند و رقص و پایکوبی می‌کنند و نوروز را به همدیگر شادباش می‌گویند و تنقلاتی از جمله کشک که از فراورده‌های خودشان می باشند بهره می‌جویند. [24] نوروزبل در لغت به معنی آتش نوروزی است.[25][26]
حسن یگانه چاکلی در مورد تاریخچه برگزاری جشن "نوروزبل" در چهل سال گذشته می‌گوید:
پس از حدود سه دهه وقفه، جشن"نوروزبل" به همت نشریه فرهنگی - پژوهشی "گیله وا" به صورت خودجوش برای نخستین بار در سال ۱۳۸۵ در روستای ملکوت (روستا) شهرستان املش برگزار گردید. از سال ۱۳۸۶ برای برگزاری این جشن، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان همکاری خود را آغاز نمود. دومین و سومین "جشن نوروزبل" نیز در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ همچنان در روستای ملکوت برگزار شد. چهارمین دوره جشن " نوروزبل " در سال ۱۳۸۸ در دیلمان برگزار شد. پس از آن به صورت متناوب و جسته گریخته که با محدویت‌هایی همراه بود در چند نقطه شهرستان‌های املش، لنگرود و سیاهکل از جمله خصیل دشت، هلودشت و دیلمان در بیشتر مواقع به صورت خودجوش و مردمی و در برخی از موارد با پشتیباتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان برگزار گردید.
برای آغاز سال ۱۵۹۲ دیلمی و گیلانی در تاریخ ۱۸ مرداد ۱۳۹۷ جشن "نوروزبل" به صورت رسمی و با حضور بسیاری از مردم و فرهیختگان گیلانی و غیرگیلانی برای نخستین بار در روستای چاکل اشکور شهرستان رودسر برگزار گردید. عکاسان و خبرنگارانی از رسانه‌های گیلان، مازندران و تهران و شبکه‌های تلویزیونی سراسری و محلی از جمله شبکه پرس تی‌وی، شبکه مستند و شبکه باران آن را پوشش خبری دادند.

«نوروزبَل»
خاطر نوروز بَل، بر خاک «چاکًل» آمدیم
در جوار ِ گُلرخان ، پابوس ِ بلبل آمدیم

آن قدر سر تا قدم چون باد جلد و تیزرو
گوئیا که حیدر و راکب به دُلدُل آمدیم

گرچه مثل غنچه عمری وا نشد لبهای ما،
لاجَرم در این چمن، لبخنده چون گل آمدیم

تشنه ای بودیم و اندر حسرت ِ مستی ِ ناب
بعد عمری بر در ِ میخانه و مُل آمدیم

آنقدر بی خود ز خود از دیدن ِ یاران ِ مهر
کز حد ِ مستانگی برتر ز الکُل آمدیم!

ساقیا، ما را عطش بر ساغر ِ لبهای تو
لب بِنه بر لب، که بی صبر و تحمل آمدیم

کار ِ دنیا را به اَهلش وا نهادیم و به عشق
در پی ِ دل، جمله بی فکر و تأمُل آمدیم

روزکی گر اَرزدم از زندگی، امروز بود
مابقی را جمله در رنج و تغافُل آمدیم

مُرده یکسر رسم و آئین ِ اَهورایی ما
رو سِیه از اینهمه جهل و تعلل آمدیم

رسم ِ تازی آمد و آئین ما را در گرفت
بی نصیب و مانده در عین ِ تزلزل آمدیم

ما ز رسم غیر ِ خود بیزار و از فرهنگشان
خسته از هر تفرقه، بهر تعامل آمدیم

«اشکور»، ما را ببخش از سستی و نسیان که ما
با دلی نادِم به امّید ِ تقبُل آمدیم

«خور دِتاوه»،«شیلان»و «نوروز بَل» آیین ماست
بهر احیاءِ همین ها ، ما به «چاکل» آمدیم

بارالها ده تداوم رسم اجدادی مان
چونکه ما «گالش کوتَن»، بهر تسلسل آمدیم

گر تمام شاعران، نامی ز شعر گیلکند؛
غم مخور «مهران» که ما میر ِتغُزل آمدیم!

مهران اکبری قاضی‌چاکی
۵ نوروز ماه ۱۵۹۱ گالشی
برابر با ۲۱ اَمرداد ۱۳۹۷ خورشیدی

ریشه‌یابی افسانه‌های روستایی: بیشتر افسانه‌ها ریشه در ناشناخته‌ها دارند. وقتی انسان قدرت شناخت تمام اشکال خلقتی را ندارد که در پیرامونش وجود دارد، اقدام به ساخت قصه و‌ افسانه بر اساس سلیقه، فرهنگ بومی و دانش خود می‌نماید. افسانه‌سرایی گاه سرپوشی است بر ترس‌های درونِ ما و گاه سبب ایجاد رُعب با اَغراض گوناگون در پیرامون افراد صورت می‌گیرد. وجود غول‌، جن‌، پری، بختک، بوم‌گرد، نفت‌خیک، دوال‌پا، گیلم‌گوش و مردآزما نیز از همین دسته‌است.

در اغلب روستاهای اشکور و همچنین کوهپایه‌های گیلان، بختک با نام محلی "سرخُوس" جسم سنگینی است که روی آدم قرار می‌گیرد و راه مجاری تنفسی را مسدود می‌کند. بیشتر مردم با تکیه بر باور سنتی و عدم آگاهی از تنگی نفس به سبب مشکلات تنفسی و یا کمبود اکسیژن به هنگام تنفس که البته ریشه در علم داشته، از خوابیدن زیر درخت گردو اِبا داشتند زیرا باور داشتند مکان بختک یا سرخُوس لابلای شاخه‌های درخت گردو است ولی به بیان علمی چون برگ‌های درخت گردو جاذب قدرتمند اکسیژن بوده، در نتیجه با جذبِ تمام اکسیژنِ محدوده خود و آزادسازی گاز کربنیک، سبب ایجاد حالت خفگی در انسان خوابیده می‌شود. خانه‌های کاهگلی و کوچک مسقّف به چوب و کاهگل نیز به سبب عدم دسترسی اکسیژن برای کسانی که دچار تنگی مجاری تنفسی بودند ایجاد حالت خفگی می‌نمود و شخصی که چنین حالتی را تجربه کرده و عموماً نیز در خواب اتفاق می‌افتاد، می‌پنداشت که کسی و یا جسم سنگینی سبب مشکل در تنفس او شده‌است. البته کسانی نیز برای بختک یا سرخوش اَشکالی را متصور شده‌اند که در طول زمان در ذهن شنوندگان نهادینه شده‌است.

در سال‌های دور به سبب نبود برق در روستاها و روشنایی کافی، هر سایه و یا جنبنده‌ای به فراخور شجاعت بیننده، احساس و ادراک می‌شد. هر کس جنبنده یا جسمی را به هنگام تاریکی درپشت‌بام‌هایً کاهگلی می‌دید جهت توجیه ترس خود نامی بر آن می‌نهاده. به مرور این موجودات خیالی و ترس‌آور، در داستان‌ها وافسانه‌ها راه پیدا کرده و پرورش یافته‌اند و به فراخور تخیل گوینده یا شنونده دارای شناسنامه‌های ذهنی شده‌اند. مردم ساده زیست روستایی نیز از این نماد تخیلی برای ترساندن کودکان جهت بیرون نماندن از خانه و یا زود خوابیدن استفاده کرده‌اند. به نظر می‌رسد دلیلی براثبات وجود و قطعیٓت حضور هیچ موجود غیرزمینی درمیان مردم و دیدن آن توسط اشخاص مختلف قابل ارائه نیست ولی نمی‌توان از کنار باورهای عامیانه بی‌تفاوت داشت جون ریشه در سال‌های متمادی زیست مردم دارد زیرا هر نمادی برگرفته از واقعه‌ای هست که برای کسی از ناحیه‌ای خاص و به شکلی خاص‌تر رُخ داده است.

در اشکور به جُغد، کوربی، مرغ حق و مرغ شب می‌گویند. مرغ حق مانند جغد هست ولی با تفاوت بسیار. این پرنده شب‌ها بطور برعکس از شاخه درختان آویزان می‌شود و صدایش شبیه حق حق هست که با فاصله می‌خواند. در داستان‌های عامیانه، برخی از مردم کوهستان‌های گیلان باور دارند که کوربی به سبب از دست دادن معشوقه‌اش مرتب او را صدا می‌زند و به علت گریه زیاد، کور شده است. چشمان کوربی بصورتی با پرهای ظریف پوشانده شده است که تداعی کننده چشم نداشتن این پرنده زیبا است. با وجود باور افسانه‌ای نسبت به نابینایی جغد این حیوان از بینایی فوق‌العاده‌ای برخوردار است و به آسانی زیست بوم خود را برای یافتن شکار کنترل می‌نماید. برخی هم بر این باورند که نام مرغ حق برگرفته از صدای شب هنگام جغد (کوربی) است که مدام صدا می‌زند: هو هو هو... جغد یا کوربی در میان شاخ و بال درختان جنگلی یا ‌باغ‌های روستاییان و بیشتر در نقاط دور از دسترس انسان لانه‌ می‌سازد و از پرندگان کوچک‌تر و خزندگان تغذیه می‌نماید.

در باورها، نفت‌خیک هیولایی ترسیم می‌شود که فاقد دست و پا است، در شیب‌ها غل می‌خورد و خود را به رهگذران می‌کوبد. به ادعای راویان، در زمان برخورد، این هیولا، خنده‌ای وحشتناک می‌کند و در لابلای خنده‌اش به قربانی خود می‌گوید: آیا تاکنون چنین چیزی را دیده بودی یا نه؟ اگر قربانی در پاسخ تعلل کند و عین جمله او را بلند ادا نکند، ممکن است کُشته شود. راویان می‌گویند در پاسخ نفت‌خیک باید لگدی محکم به آن هیولا زد و گفت: آیا تاکنون چنین چیزی را دیده بودی یا نه؟ همچنین تصور می‌شود به سبب بزرگی شکمش، توانایی بلعیدن یکصد کودک را بطور همزمان داراست و این قدرت، بر ترس شنونده نوپا می‌افزاید. این موجود خیالی همانند شکم یا چیزی شبیه بشکه‌ای مدوّر و پُر از نفت، نمود عینی‌تری در روستاهای گیلان بویژه اشکور دارد. وجود مناظر خاص مانند اشکال مختلف درختان، سنگ‌ها، صخره‌ها و نیز موجودات اهلی یا وحشی سرگردان در داخل یا پیرامون روستا، که در شب به شکلی غیرواقعی دیده می‌شوند، سبب شکل‌گیری افسانه نفت‌خیک با جثّه‌ای بزرگ شده است. برخی از روستاییان مدعی هستند با این موجود روبرو شده‌ و حتی آن را لمس کرده‌اند. این موجود حاصل تخیٓل جمعی از افکار ساده روستایی هست که برای هر ناشناخته‌ای افسانه‌ای می‌ساختند و افسانه‌ها پس از زمانی رنگ و لعاب به خود گرفته و جای پای محکمی در زندگی انسان باز کرده‌اند. شاید ترسناک‌ترین موجود برای ترساندن کودکان، نفت‌خیک باشد چون عدم وجود دست و پا، گرد بودن و در شیب بودن خانه‌های روستایی، باورپذیری و احتمال برخورد با چنین هیولایی را در ذهن ساده‌اندیشانه کودکان تقویت می‌کند.

در اشکور بجز مردآزما (غیرانسانی که بیشتر در سرزمین‌های کُردنشین وارد قصه‌ها و افسانه‌ها شده) و گلیم‌گوش (که حاصل تخیلات کوچ‌نشینان عشایر است) از بقیه مظاهر به وفور، برای ترساندن کودکان استفاده می‌شده‌است. حتی در داستان‌های عامیانه روستایی، کسانی مدعی دیدن این موجودات فرازمینی یا غیرانسانی بوده‌اند. در اشکور و برخی از مناطقِ قشلاقی گیلان به دوال‌پا، یَه‌لنگ گفته می‌شود. موجودی که تنها یک پا دارد و از هیکلی چند متری برخوردار است. یه‌لنگ با همان یک پای خود در هر گام، حدود یکصد متر مسیر را می‌پیماید. برخی از چوپانان جنگل‌نشین روستاهای قشلاقی گیلان و ییلاقی اشکور مدعی روبرو شدن با یه‌لنگ شده‌اند. به گمان من بازی نور و سایه بر اثر برافروختن آتش در میان جنگل و ایجاد سایه‌های هراس‌انگیز درختان سبب پیدایش چنین موجود فراقدرتی شده‌است.

پژوهش، تدوین و نگارش: زهرا فتح‌الهی پرشه (ریسن): تیر ماه ۱۳۹۷

برخی از نویسندگان و شاعران اشکوری:

1. آغوزه چشم بدئه، تیره گوماگودی!: به گردو چشم دوختی اما تیله را گم کردی.
2. آفتاو گوئه تو درنیه، مو در بیاَم!: به آفتاب می‌گوید تو درنیا من دربیایم. (تو نتاب من بتابم.)
3. آفتاوه خرج لِحیم وَکَت!: آفتابه خرج لحیم کاری شد.
4. آو داَشته بون لاک و چوپاره خوبی تاشه!: آب داشته باشد لاک و چوپاره (ظرف چوبی) خوبی می‌تراشد.
5. ﺍﯼ ﺧَﺮ ﻧَﺒُﻮﻥ ﺧَﺮِ ﺩﯾﮕَﺮ، ﭘﺎلوﻥ ﮐُﻮنیم ﺭَﻧﮓ ﺩﯾﮕَﺮ!: ﺍﯾﻦ ﺧﺮ ﻧﺸﺪ ﺧﺮ ﺩﯾﮕﺮ، ﭘﺎﻻﻧﺶ ﺭﺍ ﻋﻮﺽ و رنگی دیگر می‌کنیم.
6. ارباب تورش دو هگیته منیس، نوکره گوت تو بشو مَره روغون و کره هگیر!: ارباب خوش نمی‌توانست از زیر دستانش دوغ تُرش بگیرد ولی به نوکرش می‌گفت تو برو برای من روغن و کره بگیر.
7. از واسر یه بونه برنج صدبونه سوروف اَم آو خوره!: بخاطر یک بوته برنج (شلتوک) صدها بوته علف هرز هم آب می‌خورند.
8. اِسّه سنگه بساوه بیتره تا بیکار بیسه!: سنگ آسیاب را بسابد بهتر است تا بیکار بماند.
9. او شَمسه (شنسه) ﺧﻠﯿﻞ ﺩاَﺭﻩ، ﻫﺮ ﺩﻭﺩَس شندر ﺯِبیل ﺩاَره!: ﺷﺎنسی که ﺧﻠﯿﻞ دارد نصیب هر دو دستش ﺯﻧﺒﯿل ﭘﺎﺭﻩ پاره شده می‌شود.
10. این اَصه آب بونی بونه مورغونه نهئه!: این آدم حتی زیر مرغی که تخم‌گذار نیست، تخم قرار می‌دهد. (آن را تخمگذار جلوه می‌دهد.)
11. این اَصه آدم به دِوره!: این اصلا از آدم به دور است.
12. این اصه گاو گورا نوشتوسه!: او اصلا صدای گاو را هم نشنیده است.
13. اینی باله هَف جا بشکنی موشت وانوبون!: این آدم اگر دستش را از هفت قسمت بشکنی بازهم مشتش باز نمی‌شود.
14. اینی شُو بوشو را روز شو نشئه!: این آدم راهی را که در شب رقته در روز هم نمی‌شود رقت.
15. بِدی گرمه سوجنه دَر شو!: وقتی دید گرمابه داغ هست فرار کرد.
16. ﺗﺎﻡ ﺑَﺰئه ﺷﺎلِکه با ﺗَﺮسِئن!: ‏ﺍﺯ ﺷﻐﺎﻝ ﺑﯽ‌ﺳﺮﻭﺻﺪﺍ (آدم ساکت) ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺮﺳﯿﺪ.
17. تَرپ بونه نیه گه چال دوکونیم!: بوته تُرب نیست که در یک محل خاک کنیم.
18. تَرسم هَم ﺍﺯ یِلاقی آﻗُﻮﺯ بَکئم، ﻫَﻢ ﺍﺯ ﮔﯿﻠﻮﻧﯽ (گیلَنی) تورشه ﮐونوس!: ﻣﯽ‌ﺗﺮﺳﻢ ﻫﻢ ﮔﺮﺩﻭﯼ ﮐﻮﻫﯽ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺑﺪﻫﻢ، ﻫﻢ ﺍﺯﮔﯿﻞِ ﺗﺮﺵ ﮔﯿﻼﻥ ﺭﺍ.
19. ﺗَﺮه بِچِئم ﯾﻪ خَربار بیجَم ﻭَﮐَﺖ ﯾﻪ غلبال بُپوتم ﻭَﮐَﺖ ﯾﻪ ﻣﺜﻘﺎﻝ!: ‏ﺳﺒﺰﯼ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﯼ ﯾﮏ ﺧﺮﻭﺍﺭ ﭼﯿﺪﻡ. ﭘﺎﮎ ﮐﺮﺩﻡ ﺷﺪ ﯾﮏ غربال، ﭘﺨﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﺪ، فقط به اندازه ﯾﮏ ﻣﺜﻘﺎﻝ درآمد.
20. تی کئخودا مردگری تی کین(کِون) پس بَنن!: کدخداگری تو را پشت سرت بگذار.
21. چارشمبه میخ سر نِئه!: چهارشنبه روی میخ آویزان است.
22. چاره نداشته بی با مارمرد گوتون بابا!: وقتی چاره‌ای نباشد، مجبوری ناپدری را بابا خطاب کنی.
23. خودی گاو زور مِئنه شوش بزئه بی!: انگار وسط پِهِن گاو را ترکه زده باشی.
24. خونخا مَنَم تو در رو!: صاحب‌خانه من هستم شما برو.
25. در پیش واش بوزه!: علف دم در خانه قابل خوردن نیست.(از بس پا خورده است.)
26. ﺩﻭته ﯾﺎﺑُﻮُ، ﯾﻪ جا بیَسّن، ﺍَخر ﻫﻢ ﺷﮑﻞ وَنکَئن ﻫَﻤﺨﻮ وَکَئن!: ﺩﻭ ﺍﺳﺐ ﺭﺍ ﺍﮔﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺪﺗﯽ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﻫﻢ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ، ﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﻤﺸﮑﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ، ﻭﻟﯽ ﺧﻠﻖ ﻭ ﺧﻮﯼ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺭﺍ پیدا می‌کنند.
27. دوز حاضیر بوزَم حاضیر!: هم دزد حضور دارد و هم بُز (مال دزدیده شده ).
28. دیگری اسبه سوار همیشک پیاده!: کسی که اسب دیگران سواره، همیشه پیاده است.
29. سک خو صَحَبه نشناسه!: ﺳﮓ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺭﺍ ﻧﻤﯽ‌ﺷﻨﺎﺳﺪ.
30. شکمِ وَشنه سیرابون اما اُسّخوان وَشنا سیرا گوده نشئه!: کسی که شکمش گرسنه است سیر می‌شود ولی کسی که استخوانش گرسنه است، سیر نمی‌شود.
31. شُوی بوگودا کار روزه ره عَینه خودی کُول داربون آغوز بیاَجی!: کاری که در شب انجام می‌گیرد در مقابل روز مثل این است که زیر درختی که بی ثمر است ، گردو پیدا کنی.
32. طرف رشک جی روغون گیره!: این آدم حتی از رشک (تخم شپش) که موجودیتش بسیار ناچیز هست و جانی ندارد، کره به دست می‌آورد.
33. ﮔل ﻟَﻘَﺪ ﺯئه ﺩِنِمه!: ‏ﮔﻞ ﮐﻪ ﻟﮕﺪ ﻧﻤﯽ‌کنم.
34. ﻣَر نَترﺱ، ﻣﯽ ﺩُﻭمبالینه ﺑَﺘﺮﺱ!: ﺍﺯ ﻣﻦ ﻧﺘﺮﺱ، ﺑﺘﺮﺱ ﺍﺯ ﺁﻧﮑﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﻦ ﻣﯽ‌ﺁﯾﺪ .
35. نِدئه دوز پادشا هیسه!: دزد پیدا نشده، پادشاه هست.
    

پژوهش، تدوین و نگارش: زهرا فتح‌الهی پرشه (ریسن): بهمن ماه ۱۳۹۷

گیلکی واجه‌ئان

حرف چ

حرف د

حرف س

پژوهش، تدوین و نگارش: زهرا فتح‌الهی پرشه (ریسن): تیر ماه ۱۳۹۷

رعنا دختر حسن و صراحی در سال ۱۲۸۵ در خانه سرک در اشکور گیلان متولد شد. او خواهری بنام طلعت و دو برادر به نام میرزا احمد و پهلوان داشت. والدین او در روستاهای خانه سرک (خونه‌سر) ییلاق و قشلاق در لوسرای یا گوسفندگویه (گوسندگو) بخش رحیم‌آباد دامداری داشت. در نوجوانی و در مسیر کوچ، برای جوانی به نام نوروز در نظر گرفته شد. رعنا، نوروز ساده‌لوح و شیرین عقل را نپسندید ولی به دستور کبلایی عشور کدخدای لشکان به عقد نوروز درآورده شد. رعنا برای رهایی از وضعی که کدخدا ایجاد کرده بود، از سرگالش هادی سورچانی کمک خواست ولی برخی به امر پدر نوروز، هادی را به شدت کتک زدند. هادی با حمایت چند نفر از جمله فردی بنام کُردآقاجان، گندمزارهای ضاربان را به آتش کشید. از سوی دیگر بستگان داماد با کمک اربابان شوییل و کلایه (رودسر) و نیز نیروی قزاق، در شهریور ۱۳۰۴ هادی را با دسیسه شخصی به نام عبدالله دستگیر و با بریدن پاشنه پاهایش، او را از کوهی نزدیک لشکان پرت کرده و کُشتند. سپس کُردآقاجان به ضرب گلوله قزاقان در حوالی کلرود کُشته شد. رعنا نیز علیرغم میلش با دلی پُر آه و چشمانی اشکبار دستگیر و به دستور کدخدا به منزل نوروز برده شد. پس از ۵ سال آنان صاحب دختری (به نام کافیه یا صغری یا معصومه) شدند. رعنا در ۲۶ سالگی در شهریور ۱۳۱۱ دق‌مرگ شد. مزار آنان در اشکور است. با همکاری جمعی از اشکوری‌ها در ۷ شهریور ۱۳۹۸ بر مزار کُردآقاجان در کلرود، هادی در کلایه و رعنا در کشایه سنگ یادبودی نصب شد.

اگرچه خفته در خاکی، هنوزم شوخ و رعنایی
که بدخواه تو منفور و تو خود محبوب دلهایی

مگر «هادی سورچانی»، نبوده یار تو «رعنا»؟!
چرا پس در «کشایه» تو، نشستی کنج تنهایی؟!

مگر تو از اساطیر و اکابر نیستی بانو؟
چرا پس سهمت از عالم، فقط گردیده رسوایی؟!

به سویت سیل تهمت ها، نود سالی سرازیرست
مگر یا رب! نباشد از پس امروز، فردایی؟

مزار بی نشان تو، چو تیری بر دلم بنشست
نمانده بر دل ِ ریشم، برای ِ آمدن پایی

دل سنگ هم به رحم آرد، غریبی ِ تو در موطن
خداوندا مخواه از من، دگر صبر و شکیبایی

پس از هشتاد و اندی سال، مزارت را بوَد سنگی
که گویی تازه بنمودند، تو را کشف و شناسایی!

نه تنها تو که هم «هادی» و هم «کُردآقجان» هستید
غریب اشکور لیکن، شهیر ِ شهر شیدایی

کشایه مدفن «رعنا»، کلایه مرقد «هادی»
کلرود «کوردآقجان» را، کنام ِ شیر صحرایی

شما قربانی عشق و وفا در اشکور هستید
ز خون«هادی» و «آقجان»، به سرخی گشته دریایی

به راه عشق نه برگردد شما را پای ِدل هرگز
جهانی گر نماید باز به صولت لشگر آرایی

نهادی حکم اربابی، به زیر پایِ دل آسان
بنازم این تهَوُر را، که سر بر عرش می سایی

تو را کنج قفس دادند، از پرواز و پر، پروا
تو پَر وا کردی و چون باز ، نبودت ترس و پروایی

بدان لبهای مِیگونت، قدِ خُم، خَم شد از مستی
زنَد «روح القدُس» زانو، بدان زلفِ چلیپایی

تو تا مرگ جهان زنده، به خاک اشکور هستی
که تا احیا کنی دل را، به انفاس ِ مسیحایی

به راه اشکور «مهران»، نشست با دیدۀ حسرت
به امیدی که «رعنا» جان، ز راه رفته بازآیی
سراینده: مهران اکبری قاضی چاک[31]