ولسوالی جاغوری

نقشه جاغوری

این ولسوالی از شمال به مالستان، از شرق به ناور و قره‌باغ، از جنوب به مُقُر و گیلان و از غرب به ولایت زابل وصل است. ساختار جاغوری به صورت کلی متشکل از سه دره است که تقریباً به موازات هم قرار گرفته و از شرق به غرب امتداد یافته‌اند. در زبان محلی به دره ناوه گفته می‌شود. سنگ‌ماشه در مرکز قرار دارد و بزرگترین منطقه جاغوری است که از کوتل لومان (لومو) در شرق و هم‌مرز تمکی قره‌باغ تا بابه و ایچه امتداد دارد. در شمال ناوه سنگماشه، ناوه المیتو قرار دارد که از خربید در شرق تا تکلغو و تاله قندی (هم‌مرز پشی) در غرب امتداد پیدا کرده‌است. در جنوب ناوه سنگماشه، ناوه گری قرار دارد که درازای آن از زیرک تا اوتقول است. از هریک از این ناوه‌ها دره‌هایی منشعب می‌شود که خانوارهایی از مردم جاغوری را دربر گرفته‌اند؛ مانند دره حیدر که از ناوه سنگماشه منشعب شده و دره علودال که از انتهای دره المیتو منشعب شده‌است.

از داخل ناوه المیتو رودخانه‌ای نیز جریان دارد. این رودخانه در خربید با رودخانه مالستان یکجا می‌شود و از پایین دره تبرغنک پیچ خورده به ناوه سنگ‌ماشه می‌ریزد که به دریای سنگ‌ماشه معروف است. این رودخانه سر انجام به رود ارغنداب می‌ریزد.

جاغوری به معنی جای غوریان یا غوری‌ها است، از زمان غوریان و مملکت غرجستان از مناطق تأثیرگذار و مهم مملکتی محسوب می‌شد و فعلاً آثارهای آن نیز موجود می‌باشد.

غالب باشندگان ولسوالی جاغوری زراعت پیشه بوده و در گذشته اکثراً با کاشتن گندم، کلول، باقلا، کچالو (سیب زمینی)، زردک، بامیه و بادمجان رومی، مواد غذایی خود را تأمین می‌کنند. البته در گذشته و در نبود تیل (نفت) شرشم هم می‌کاشتند و از روغن آن برای روشنایی در چراغ استفاده می‌کردند.

بادام، زردآلو، سیب، انگور، سیب زمینی، ناک (گلابی)، توت از دیگر منابع زراعتی و اقتصادی مردم می‌باشد. اصولاً جاغوری سرزمینی است کوهستانی و دارای آب و هوایی دلپذیر و کوه‌ها و دره‌های آن مستعد رویش درختان متنوعی چون انجیر، خنجک، تاخم، دولنه، بید، ارر(عرر) که هر ساله در فصل بهار و تابستان هزاران مشتاق طبیعت را به سوی خود می‌کشاند. در گذشته‌های نه چندان دور آنگونه که کهنسالان به خاطر دارند، کوه‌ها پوشیده از درختچه‌های نامبرده بوده‌است. اما بر اثر استفاده بی‌رویه اهالی به منظور تأمین سوخت زمستانی و کاهش بارندگی ناشی از

تغییرات جوی دهه‌های اخیر، امروزه از پوشش گیاهی مزبور فقط بوته، بیده و کوده و در بعضی نقاط درختان خنجک برجای مانده‌است.

اما امروزه مردم جاغوری برای تأمین احتیاجات شان به زراعت وابسته نمی‌باشند. خانواده‌های جاغوری اکثراً از طریق درآمدهای فرزندان شان که بعد از فراگیری تحصیل مصروف کار و شغل در ادارات دولتی و غیردولتی می‌باشند و نیز توسط مهاجرت و کار در بیرون از کشور تأمین مالی می‌شوند.

مردمان جاغوری از آداب، سنن و فرهنگ غنی برخوردارند و در صورت قرار گرفتن در محیطی‌هایی با فرهنگ متفاوت کمتر متأثر گشته و اکثراً لهجه، آداب و رسوم خود را حفظ می‌کنند. جهت مهاجرت مردم جاغوری بعد از وقوع جنگ داخلی در کشور و بخصوص بعد از قدرت‌گیری طالبان که رویکرد فرقه گرایانه داشته‌اند به سوی کشورهای اروپایی و غالباً استرالیا بوده‌است که این رویکرد بیانگر روحیه آزاد منشانه این مردم است. در آنجا نیز با تشکیل نهادها و انجمن‌ها، هویت ملی و هزارگی خود را حفظ کرده‌اند. با آنکه مردمان جاغوری جزئی از قومیت هزاره در افغانستان هستند اما در روابط با سایر اقوام هزاره رویکردی غیر مآبانه و دید از فوق دارند. که این در دید سایر مردمان هزاره غیر مطلوب می نماید.

تعداد مکتب‌ها در این ولسوالی به ۱۰۵ باب مکتب می‌رسد؛ که شامل؛ ۹۲ باب لیسه، ۲۲ باب مکتب متوسطه و ۲۱ مکتب ابتدائی می‌شود. در این مکتب‌ها، ۵۰۶۸۶ دانش آموز مصروف آموزش اند که از این میان ۲۶۶۹۶ تن آنان ذکور و به تعداد ۲۳۹۸۸ تن دیگر آنان را دانش‌آموزان اناث تشکیل می‌دهد. تعداد فارغ‌التحصیلان این مکتب‌ها همه ساله رو به افزایش بوده، در سال ۱۳۹۰ به ۱۸۰۰ تن؛ در سال ۱۳۹۱ به ۲۲۰۰ تن و در سال گذشته (۱۳۹۲) به ۲۵۰۰ تن افزایش پیدا کرده‌است.

باشندگان ولسوالی جاغوری از قوم هزاره هستند. عموماً با لهجه هزارگی زبان فارسی صحبت می‌کنند.

بر اساس آمارهای غیررسمی،[7] جمعیت ولسوالی جاغوری ۵۶۰٫۰۰۰ نفر در سال ۱۳۹۴ می‌باشد. درصد قابل توجهی از مردم جاغوری سواد کافی برای خواندن و نوشتن دارند. (این آمار به‌طور قابل ملاحظه‌ای در حال افزایش است).

درمورد وجه تسمیه این ولسوالی چندین نظریه از محققین غربی به شرح ذیل مطرح شده‌است: فوچر اصطلاح جاغوری را همان عبارت سانسکریت جاگودا می‌داند که یا نام جغرافیایی زابلستان بوده یا قبیله‌ای در این محل با همین عنوان وجود داشته‌است. بیوار قدم فراتر گذاشته و جاگودا را عبارت سانسکریت شده کلمه زابل دانسته‌است. اما نزدیکترین نظر به واقع آن است که جاغوری به‌معنای «جای غوریان» است. احتمال داده می‌شود گروهی از غوریان در این سرزمین آمده باشند یا آن که در زمان حکومت غوریان بر غزنه، سپاهی از غوریان در این سرزمین استقرار یافته باشد.

قبایل هزاره به دسته‌ها و طایفه‌های کوچکتری تقسیم می‌گردند که غالباً در ابتدای نامشان کلمهٔ «دای» دیده می‌شود. این پیشوند به عنوان یک مشخصه از هزاره بودن آن طایفه قلمداد می‌گردد. قبایل هزاره با توجه به تغییرات جمعیتی و سرزمینی ناشی از تخاصمات و تهاجمات بیرونی در طول تاریخ این قوم، دچار دگرگونی گردیده‌اند، چنانچه می‌توان طوایف این قوم را از دو زاویه طوایف موجود و طوایف تاریخی هزاره مورد مطالعه قرار داد. با توجه به این حقیقت طوایف هزاره‌های جاغوری توسط نویسندگان مختلف، متعدد و متفاوت گزارش شده‌اند و در آن با نام‌هایی نظیر قلندر ،اوقی، زرخوش، درویش، زاولی، شامل، کمال و…[8] برمی‌خوریم.

طوایف مستقر در ولسوالی جاغوری از زیر شاخه‌های طایفه اصلی«دای میر کشه» می‌باشد که سایر زیر شاخه‌ها در ولسوالی‌ها و مناطق مجاوری چون قره‌باغ، خواجه‌عمری، جغتو و ناور ساکن هستند.[9] در حال حاضر دارای چهار دسته بزرگ می‌باشد:

• محمد اسحاق فیاض
• یزدان خان
• موسی خان هزاره
• ابوذر غزنوی
• خداداد عرفانی
• سیما سمر
• شاه گل رضایی
• محمد علی علی‌زاده
• نفیسه عظیمی
• محمدعلی غزنوی
• اکرم یاری
• میرزا محسن
• رمضان علی شریفی
• آیه الله وحیدی
• محمد علی مدرس
• صافی سلطان
• علی احمد امینی