زندانیان کشته‌شده در زندان‌های ایران

در نظام جمهوری اسلامی ایران زندانیان عقیدتی و سیاسی به‌گونه سیستماتیک، شکنجه شده و حقوق انسانی‌شان نقض می‌شود.[1]

شمار قابل توجهی از زندانیان در دورهٔ نظام جمهوری اسلامی ایران، زیر شکنجه، کشته شده‌اند. نام‌های برخی از آنان عبارت است از: کاووس سیدامامی (۱۳۹۶)، وحید حیدری (۱۳۹۶)، سینا قنبری (۱۳۹۶)، سارو قهرمانی (۱۳۹۶)، زهرا بنی‌یعقوب (۱۳۸۶)، ابراهیم لطف‌اللهی (۱۳۸۶) و زهرا کاظمی (۱۳۸۲)...[2]

• علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، ادیب، پژوهشگر، نویسنده و فعال سیاسی اهل ایران و از منتقدان جمهوری اسلامی پس از انقلاب بود. وی در پی نگارش نامه‌هایی انتقادی به رهبر جمهوری اسلامی، آیت الله خامنه ای، در ۲۳ اسفند ۱۳۷۲، خارج از منزلش توسط مأمورین وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی بازداشت شد[3] و پس از نه ماه، بدون هیچ ملاقات یا خبری از محل زندانی بودن او، در ۴ آذرماه ۱۳۷۳ و با استعمال شیاف پتاسیم توسط سعید امامی در زندان به قتل رسید.[4][5]
• سعید امامی یا سعید اسلامی از مأمورین بلندپایه وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران و از معاونین علی فلاحیان از زمان وزارتش بود.[6] او عامل اصلی قتل‌های زنجیره‌ای دانسته می‌شود، هرچند که برخی (از جمله روح‌الله حسینیان) در صحت آن تردید کرده‌اند و قتل‌ها را منتسب به اصلاح‌طلبان می‌کنند.[7][8][9] ۳۰ خرداد ۷۸، «مرگ مبهم» سعید امامی در بیمارستان لقمان تهران توسط روزنامه کیهان منتشر شد. کیهان نوشت که او مشکوک به ارتباط با «بیگانگان» بوده‌است. روز بعد دادستان وقت مجتمع قضایی نیروهای مسلح، محمد نیازی، این خبر را تأیید و طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد سعید امامی، که بالاترین عضو و مسئول اصلی «قتل‌های خودسرانه» معرفی شده بود، در زندان اوین و با خوردن داروی نظافت خودکشی کرده‌است.[10][11] نیازی کمترین مجازات سعید امامی را اعدام اعلام کرد و گفت: «با توجه به مدارک موجود و اعتراف‌های صریح سعید امامی، وی هیچ گونه راه فراری نداشت و اگر با این اتهامات به دادگاه می‌رفت حکم او اعدام بود.»[12]
• فرشته علیزاده، فعّال دانشجویی دانشگاه الزهرا و مسئول برد انجمن این دانشگاه بود که در میان درگیری‌های پس از حمله شبه‌نظامیان انصار حزب‌الله و پلیس به خوابگاه دانشجویان در کوی دانشگاه تهران در وقایع ۱۸ تیر ۱۳۷۸ ناپدید شد. امیر فرشاد ابراهیمی (یکی از رهبران انصار حزب‌الله که از این گروه جدا و پس از ۱۸ ماه انفرادی و شکنجه و دو سال حبس ایران را ترک کرد) پیرامون قتل وی در وبلاگ خود می‌گوید که او پس از بازداشت زیر شکنجه جان سپرده و در گورستان خاوران دفن شده‌است.
• سعید زینالی، دانشجویی بود که در جریان اعتراضات دانشجویی پس از حمله به کوی دانشگاه در تیر ۱۳۷۸ توسط نیروهای امنیتی در منزل بازداشت شد و تاکنون خبری از وی به دست نیامده است. نهادهای امنیتی پس از پیگیری‌های فراوان خانواده وی حفاظت اطلاعات سپاه را عامل بازداشت وی اعلام کردند اما آن نهاد نیز پاسخی پیرامون سرنوشت وی ارائه نکرده‌است. احمد باطبی به خانواده وی گفته‌است که صدای او را در جریان بازجویی‌ها شنیده‌است.
• اکبر محمدی، یکی از فعالان دانشجویی بود که از سال ۱۳۷۸ و در پی اعتراضات دانشجویی تیرماه ۱۳۷۸ تهران دستگیر، شکنجه[13][14] و زندانی شد. او در ۸ مرداد ۱۳۸۵ پس از چند روز اعتصاب غذای خشک در زندان اوین به صورت مشکوکی درگذشت.
• مهرداد سپهری؛ جوانی بود که در زمان بازداشت در اثر آزار و شکنجه توسط نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران کشته شد. در فیلم‌ها و تصاویری در اینترنت منتشر شده‌است، دیده می‌شود که مأموران نیروی انتظامی سپهری را که با دست‌بند به تیرکی در شهرک حجت مشهد بسته شده‌است، با شوکر و اسپری فلفل مورد شکنجه قرار می‌دهند.[15][16]

• امیرحسین حشمت ساران دبیرکل «جبهه اتحاد ملی ایران» بود. وی در سال ۱۳۸۲ به اتهام تشکیل این حزب دستگیر و به هشت سال حبس محکوم شد، وی در دوران حبس مجدداً محاکمه و به هشت سال حبس دیگر محکوم گردید.[17][18] وی به دلیل شدت ضربات وارده در بازداشت به سر و تزریق داروهای مشکوک، پس از ۴۸ ساعت کما، در ۱۶ اسفند ۱۳۸۷ در بیمارستان رجایی کرج درگذشت.
• زهرا کاظمی، خبرنگار کانادایی - ایرانی‌تبار بود که در مسافرتی به قصد تهیه گزارش در ایران، هنگام ناآرامی‌ها و اعتراضات دانشجویی، به جرم عکس‌برداری حین تجمع برخی از خانواده‌های زندانیان در مقابل زندان اوین، بازداشت و در ۲۰ تیر ۱۳۸۲ در زندان درگذشت. او به اصرار سعید مرتضوی دادستان وقت تهران بازداشت شد، این بازداشت برخلاف نظر وزارت اطلاعات که وی را جاسوس نمی‌دانست انجام‌شده بود.[19]
• زهرا بنی یعقوب، پزشک ایرانی، دانش‌آموخته دبیرستان فرزانگان تهران (وابسته به سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) و دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و نفر ششم کنکور سراسری بود که در بازداشتگاه ستاد امر به معروف و نهی از منکر شهر همدان (زیر نظر بسیج) درگذشت. او در ۲۰ مهر ۱۳۸۶ در حین صحبت با نامزدش در یکی از پارک‌های همدان توسط نیروهای بسیج دستگیر و به بازداشتگاه ستاد امر به معروف و نهی از منکر شهر همدان فرستاده شده بود. پس از ۴۸ ساعت، خانواده‌اش که برای آگاهی از وضعیتش به نیروی انتظامی همدان مراجعه کرده بودند با خبر مرگ وی روبرو شدند.[20] بر طبق گزارش‌های حکومتی، خانم زهرا بنی یعقوب در زندان در شب بازداشت خودکشی کرده‌است. در صورتیکه خانواده وی و برخی از رسانه‌های خارجی قتل توسط ضرب و شتم در بازداشت را عامل مرگش دانسته‌اند.[21]
• ابراهیم لطف‌اللهی، دانشجوی دانشگاه پیام نور در شهر سنندج بود که در بازداشتگاه نیروی انتظامی در ۲۵ دی ماه ۱۳۸۶ درگذشت. وی دانشجوی سال چهارم رشته حقوق دانشگاه پیام نور سنندج بود، که پس از دستگیری در جلوی دانشگاه به بازداشتگاه فرستاده شده بود و در همان بازداشتگاه جان باخته بود. به گفته مسئولان وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی در سنندج، علت مرگ او «خودکشی» اعلام شده‌است.[22] مرگ او که توسط رسانه‌های خارج از ایران پوشش خبری یافته به مرگ زهرا کاظمی[23] و زهرا بنی یعقوب تشبیه گردیده‌است.
• کاوه عزیزپور، یک زندانی سیاسی کرد در ایران بود که ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۷ در سن ۲۵ سالگی در زندان مهاباد درگذشت. وی دو سال قبل به اتهام عضویت در یکی از احزاب کرد مخالف دولت ایران محاکمه و به ۳ سال حبس محکوم گردید. به گفته خانواده وی، او تحت شکنجه در زندان دچار ضربه مغزی شده و به کما رفته و تحت عمل جراحی قرار گرفته‌است اما اندکی بعد به زندان منتقل و در حین بازجویی توسط عوامل اطلاعاتی درگذشته است.[24][25]
• امیدرضا میرصیافی، فعال فرهنگی و وبلاگ‌نویس ایرانی بود که توسط دادگاه انقلاب ایران به اتهام توهین به روح‌الله خمینی و علی خامنه‌ای به دو سال حبس محکوم گردید.[26] وی در ۲۸ اسفند ۱۳۸۷ (در سن ۲۸ سالگی) در زندان اوین درگذشت. سازمان گزارشگران بدون مرز یک هفته پس از درگذشت وی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که گزارش‌هایی که حاکی از قتل وی در زندان است. به گفته گزارشگران بدون مرز همچنین مقامات زندان درخواست کالبد شکافی را که از سوی وکیل او مطرح شده بود را رد کرده و جسدش را بلافاصله دفن کردند.[27]
• محسن دکمه‌چی، یکی از بازاریان شناخته شده بازار تهران بود که به دلیل کمک به خانواده زندانیان سیاسی توسط وزارت اطلاعات در شهریور ۱۳۸۸ دستگیر و به بند ۲۰۹ زندان اوین و سپس زندان رجایی‌شهر کرج انتقال یافت. بعضی از منابع خبری غیررسمی خبر از مرگ او در ۸ فروردین ۱۳۹۰ داده‌اند. دکمه‌چی به بیماری سرطان پانکراس مبتلا بود. وی پیش از این نیز به دلیل کمک به خانواده زندانیان سیاسی تحت فشار قرار گرفته بود.[28]

• هدی صابر؛ پژوهشگر، روزنامه‌نگار، فعّال ملی مذهبی، زندانی سیاسی و از گردانندگان مجله توقیف شده «ایران فردا» بود.[33] وی در ۱۲ خرداد ۱۳۹۰ در حالی‌که در اوین زندانی بود در اعتراض به مرگ مشکوک هاله سحابی در مراسم تشییع جنازه پدرش عزت‌الله سحابی اعتصاب غذای خود را آغاز کرد و در ۲۱ خرداد، پس از انتقال از زندان به بیمارستان مدرس بر اثر نارسایی قلبی درگذشت.[34] منابع نزدیک به مخالفان حکومت ایران، علت مرگ هدی صابر را ضرب و شتم از سوی مأموران امنیتی زندان اوین، عنوان کردند.[35][36][37]
• ستار بهشتی؛ کارگر و وبلاگ‌نویس ایرانی بود که در تاریخ ۹ آبان ماه ۱۳۹۱ توسط پلیس فتا دستگیر شد. او به اتّهام «اقدام علیه امنیت ملی از طریق فعالیت در شبکهٔ اجتماعی و فیس بوک» بازداشت و به مکانی نامعلوم منتقل شده بود.[38] در مدّت بازجویی به شدت از سوی پلیس فتا شکنجه شد[39] و در همین جریان درگذشت و در گورستان رباط کریم (محل زندگی‌اش) به خاک سپرده شد.
• کاووس سیدامامی؛ فعال محیط زیست و دکترای جامعه‌شناسی، عضو هیئت علمی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق،[40] استاد ارتباطات و مدیرعامل مؤسسه «حیات وحش میراث پارسیان» بود که در ۱۹ بهمن ۱۳۹۶ در زندان اوین درگذشت.[41]
• محمد راجی؛ یکی از دراویش نعمت‌الهی گنابادی بود که در اعتراضات دراویش گنابادی طی حوادث و درگیری‌های اول اسفند ماه ۱۳۹۶ در خیابان پاسداران تهران بازداشت و در اثر ضربات بازجویی کشته شد.[42][43][44][45][46] راجی از فرماندهان سابق سپاه پاسداران بود که در زمان جنگ ایران و عراق فرماندهی چند گردان سپاه را به عهده داشت و در جنگ مجروح شیمیایی شده بود و دچار معلولیت و ناراحتی ریه بود. او در سال ۱۳۸۳ از سپاه جدا شد و در زادگاهش روستای مزرعه‌آباد الیگودرز به کار کشاورزی مشغول شده بود.[42][43]
• وحید صیادی نصیری؛ زندانی سیاسی که بر اثر صدمات حاصل از اعتصاب غذا در ۲۱ آذر ۱۳۹۷ زندان قم درگذشت. وی نخستین بار در سال ۱۳۹۴ بابت توهین به مقدسات، توهین به رهبری و تبلیغ علیه نظام دستگیر و به ترتیب به تحمل ۵ و ۲ و ۱ در مجموع به ۸ سال حبس محکوم شد و پس از یازده ماه بلاتکلیفی و پس از دوبار اعتصاب غذا با اعمال ماده ۱۳۴ که مربوط به تجمیع احکام می‌شود، در حال گذراندن ۵ سال از این محکومیت بود که با اعمال عفو نوروزی با تقلیل حکم روبه‌رو شد و پس از دو سال و نیم زندان در ۲۵ اسفند ۹۶ از زندان آزاد شد. پس از دستگیری مجدد در ۲۱ مهرماه ۱۳۹۷ در اعتراض به وضعیت حقوقی خود و عدم رعایت اصل تفکیک جرایم اعتصاب غذا کرد و پس از ۶۰ روز از آغاز اعتصاب غذا در زندان لنگرود قم، در ساعت ۸ صبح روز ۲۱ آذر ۱۳۹۷ به خانواده وی اعلام شد که برای تحویل جنازه وی به سردخانه بهشت معصومه قم مراجعه کنند.[47][48]
• علیرضا شیرمحمدعلی؛ زندانی سیاسی ۲۱ ساله، به‌دلیل فعالیت در فضای مجازی بازداشت شده بود و در دادگاه بدوی به اتهام اهانت به رهبری، تبلیغ علیه نظام و توهین به مقدسات به ۶ سال حبس محکوم شده بود. او که دوران حبسش را در زندان فشافویه می‌گذراند، روز دوشنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ هدف حملهٔ دو نفر از زندانیان «بزهکار» قرار گرفت و جان خود را از دست داد. شیرمحمدعلی به‌همراه یک زندانی دیگر به‌نام برزان محمدی در اسفند ۱۳۹۷ به‌دلیل فقدان امنیت جانی، عدم اجرای اصل تفکیک جرایم و مخالفت با انتقال به زندان اوین دست به اعتصاب غذا زده‌بودند.[49][50][51][52][53]
• زهرا بنی‌یعقوب؛ وی پس از بازداشت در یکی از پارک‌های همدان توسّط بسیج بازداشت شد و پس از انتقال به بازداشتگاه ستاد امر به معروف درگذشت. جسدش پیش از رسیدن خانواده وی دفن گردید و با کالبد شکافی آن نیز مخالفت شد. تلاش خانواده وی برای پیگیری پرونده به نتیجه نرسید و دادگاه همدان برای همه متّهمان قرار منع تعقیب صادر کرده و پرونده را بست.[54][55]
• فرهاد وثوقی در آبان ۱۳۹۹، زیر شکنجه کشته شد. وی را شکنجه کردند تا مسئولیت قتل حسین جوزی را که یکی از سازمان‌دهندگان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران در نورآباد بود، به گردن بگیرد؛ در حالی که جوزی به دست نیروهای اطلاعات سپاه بازداشت شده و به قتل رسیده بود.[56][57][58][59]
• روز جمعه ۱۵ فروردین ۱۳۹۹ کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در ژنو از مرگ دانیال زین‌العابدین که در زیر شکنجه و ضرب و شتم مأموران زندان میاندوآب درگذشت اظهار انزجار کرد و خواهان تحقیق فوری و بی‌طرفانه دربارهٔ مرگ وی و مجازات عاملان آن شد. وی در سن ۱۷ سالگی به جرم قتل فردی به نام صادق برمکی دستگیر و محکوم به اعدام شده بود.[60][61]
• مهرداد سپهری، جوانی بود که در زمان بازداشت در اثر آزار و شکنجه توسط نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران کشته شد. در فیلم‌ها و تصاویری در اینترنت منتشر شده‌است، دیده می‌شود که مأموران نیروی انتظامی سپهری را که با دست‌بند به تیرکی در شهرک حجت مشهد بسته شده‌است، با شوکر و اسپری فلفل مورد شکنجه قرار می‌دهند.[62][63]
• ساسان نیک‌نفس، پدر دو دختر کوچک که علی‌رغم هشدار فراوان وکیل و هم‌بندانش به بیماری وی و عدم توانایی تحمل زندان، حبس شد و با قصور زندان‌بانان و ممانعت از ارسال وی به بیمارستان، جان خود را از دست داد.[64]

زندانیان سیاسی که در دههٔ اخیر در زندان‌های ایران جان باختند