دولت پنهان در ترکیه
دولت پنهان (به ترکی استانبولی: derin devlet) اصطلاحی است که معمولاً به عنوان یک اتهام مطرح میشود و منظور از آن گروهی از ائتلافهای پرنفوذ ضد دموکراتیک در درون نظام سیاسی ترکیه است که از عناصر رده بالای سرویسهای امنیتی داخلی و خارجی از قبیل ارتش ترکیه، سازمانهای امنیتی، قوهٔ قضائیه و مافیا تشکیل شدهاست.[1][2] مفهوم دولت پنهان بسیار به مفهوم «دولت درون دولت» شباهت دارد. کسانی که به مجود دولت پنهان معتقدند، دستور کار سیاسی آن را سرسپردگی افراطی به ناسیونالیسم، مدیریت باندی و منافع دولتی میدانند. به صورت تاریخی خشونت و سایر ابزارهای فشار به روس مخفیانه برای به دست گرفتن نخبگان سیاسی و اقتصادی به کار گرفته شدهاند تا از تلاقی منافع مشخص در یک چارچوب ظاهراً دموکراتیک از منظر سیاسی اطمینان حاصل شود.[3][4] سلیمان دمیرل رئیس جمهوری سابق میگفت که ظاهر و رفتار نخبگان (عمدتاً نظامی) تشکیلدهندهٔ دولت پنهان که برای تقویت ناسیونالیسم کار میکنند به وسیلهٔ باورهای ریشهدار مربوط به زمان سقوط امپراتوری عثمانی شکل گرفته که بر اساس آن «کشور همیشه در وضعیتی مرزی قرار دارد».[5]
ایدئولوژی دولت پنهان از سوی چپگرا این به عنوان یک ایدئولوژی ناسیونالیستی افراطی یا ضد کارگری، از سوی اسلامگرایان به عنوان یک ایدئولوژی سکولاریستی و ضد اسلامی، از سوی کردها به عنوان ایدئولوژی ضد کردی و از سوی لیبرال دموکراتها به عنوان ایدئولوژی ضد دموکراتیک و ضد لیبرالی توصیف شدهاست.[6] تنوع این دیدگاهها چنانکه بولنت اجویت نخست وزیر سابق ترکیه نیز اشاره کردهاست بیش از هر چیز نشاندهندهٔ یک عدم توافق در رابطه با آن چیزی است که دولت پنهان را به وجود آوردهاست.[7] یک توضیح این است که دولت پنهان یک اتحاد نیست، بلکه از جمعِ چندین گروه تشکیل شدهاست که به صورت متضاد در پشت صحنه کار میکنند و هر یک از آنها دستور کار خودش را دنبال میکند.[8][9] توضیح دیگر تقلیل دولت پنهان به شبکهای از مافع را رد کرده و آن را به صورت گونهای سلطه میبیند که بر اساس سطوح خودمختاری عالی نظامی مبتنی شده که دستگاههای امنیتی را قادر میسازد تا به وسیلهٔ به کار بردن رپرتوار منحصر به فرد نهادهای غیررسمی (در پسزمینه)، یعنی تهدید خشونتآمیز، محافل خودکامه، مافیا در کار نهادهای دموکراتیک رسمی خلل ایجاد کرده و به سازماندهی فساد و جرم بپردازند.[10] شایعات مربوط به دولت پنهان در تکیه از زمان نخست وزیری بولنت اجویت در دههٔ ۱۹۷۰ به صورت گسترده بر سر زبانها افتاد. اجویت همتای ترکیهای واحد عملیاتی گلادیو را کشف کرده و برای توصیف آن از واژهٔ ضد گریلا استفاده کرد.[11][12] پس از این ماجرا بود که بسیاری از اهالی ترکیه و از آن جمله سیاستمداران منتخب عقیدهٔ خود مبنی بر وجود دولت پنهان را ابراز کردند.[13][14]
اخیراً اصطلاح دولت پنهان برای توصیف سیاست در کشورهای دیگر مانند مصر[15] و ایالات متحدهٔ آمریکا[16] هم به کار رفتهاست.
منابع
- یوروزین: چرا هرانت دینک را کشتند؟، نوشتهشده توسط مائورین فریلی در ۶ ژوئن ۲۰۰۷، در شاخص سانسور، شمارۀ ۳۶، صص ۲۹-۱۵؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸. «...دولت پنهان نام مختصری برای محافلی است که در درون دولت ترکیه زمام قدرت واقعی را در تمام تاریخ ۸۴ سالۀ جمهوری این کشور به دست داشتهاند. برخی افراد آن را در پیوستگی با شبکههای در سایهای میبینند که در سالهای آخر امپراتوری عثمانی بر تجارت (و به عقیدۀ برخی تجارت ارمنیها) نظارت میکردند. گفته میشود که دولت پنهن در ارتش ریشه دارد،اما با سازمان استخبارات ملی (میت)، قوۀ قضائیه و از دهۀ ۱۹۶۰ با مافیا رابطۀ نزدیکی دارد.»
- روزنامۀ حریت: بمبگذاریهایی که نورافکن به ترکیه پرتاب میکند، نوشتۀ گَرت جونز در ۲۰ نوامبر ۲۰۰۵؛ بایگانیشده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۳ توسط Archive.today بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸. «...دولت پنهان از عناصری از نیروهای نظامی، امنیتی و نهادهای قضایی تشکیل شدهاست که در صورت نیاز آمادهاند تا دولتی را که با نگرش آنان در تعارض باشد، از کار بازداشته یا کنار بزنند.»
- واشنگتون ریپورت: بمبگذاریها پاسخی به سیاستهای آنکارا در مورد کردها است، یا طرحی از طرف دولت پنهان؟، نوشتۀ جون گوروِت در نوامبر ۲۰۰۶، صص ۴۵-۴۴؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸. «...اما باز هم احتمالاتی در رابطه با این که ممکن است افرادی واقعاً پشت سر این گروه باشند شایع است.»
- تودی زمان: آزاد شدن مظنونان دولت پنهان، باعث سوءظنهای عمیق میشود، نوشتۀ اَرجان یاووز در ۱۱ ژانویۀ ۲۰۰۸؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸. «...پلیس کشف کرد که باند «سَلوی» برای حفاظت از تجارت، پول اخاذی میکردند.»
- زمان یوروملار: دولت پنهان و نیروهای ملی، نوشتۀ ممتازئر تورکونه در ۲۹ آوریل ۲۰۰۵؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸.
- تودی زمان: تا زمانی که دولت پنهان وجود دارد، پ.ک.ک هم از بین نخواهد رفت، مصاحبه عبدالملک فرات در ۱۰ مارس ۲۰۰۸؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸.
- صباح: دولت پنهان بیدلیل، نوشتۀ بالچیچک پامیر در ۱۱ آوریل ۲۰۰۵؛ بایگانیشده در ۲۲ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸.
- حریت: این باند متعلق به کیست؟، نوشتۀ محمد عاکف بکی در ۱۷ ژانویۀ ۱۹۹۷؛ بایگانیشده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸.
- بنیاد جیمستون: تأثیر تحقیقات دربارۀ ارگنکون بر روی عملیتهای ضد ترور ترکیه، نوشتۀ گَرِت جنکینز در تروریسم مونیتور، دورۀ ۶، شمارۀ ۱۹، ۳ اکتبر ۲۰۰۸؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸. «...اگرچه برخی عناصر با یکدیگر در ارتباط بودند، اما دولت پنهان همواره بیشتر از یک چتر مصونیت قضایی برای گروهها و افراد متفاوت و اغلب مستقل بودهاست که به نسبت سازمانی با کنترل مرکزگرا و ساختاری محکم، هدف مشترکی را دنبال میکردهاند.»
- سویلر، مهتاب. نهادهای غیررسمی، اشکال دولت و دموکراسی: دولت پنهان ترکیه، در دموکراتیزاسیون، دورۀ ۲۰، شمارۀ ۲، ۲۰۱۳، صص ۳۳۴-۳۱۰.
- تودی زمان: ترکیه مصصم به پاکسازی گلادیو است، نوشتهشده در ۲۴ ژانویۀ ۲۰۰۸؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸.
- ملیت: نیروهای جنگ ویژه اقتدار نیروهای مسلح ترکیه را به ستوه آوردهاند، نوشتهشده توسط دریا سازاک در ۹ ژانویۀ ۲۰۰۶؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸.
- تایم: ترکیه شبکۀ جنایتکار مورد ادعا را تار و مار میکند، نوشتهشده توسط پَلین تورگوت در ۲۸ ژانویۀ ۲۰۰۸؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸. «...بیشتر ترکها مدتهاست که ظن بردهاند که شبکهای مخفی از عناصر در درون نیروهای امنیتی و بوروکراسی دولت وجود دارند که برای حمایت از اهداف سیاسیشان خارج از قانون عمل میکنند. حتی یک نام خودمانی هم برای آن گذاشتهاند و به آن «دولت پنهان» میگویند که به دولتی در درون دولت اشاره دارد.»
- تودی زمان: اتاقهای فکر علیه دولت پنهان اعلان جنگ میکنند، نوشتهشده توسط اندرو فینکل در ۲۲ فوریۀ ۲۰۰۷؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸. «...حادثۀ رسوایی سوسورلوک در سال ۱۹۹۶، برخی از افراد عادی را به این ظن رساند که دولت پنهانی وجود دارد که بر اساس منافعاش عمل کرده و از کنترل دولتی خارج است.»
- مجلۀ آن رِلیجِن: دولت پنهان چیست؟، نوشتهشده در ۴ ژوئیۀ ۲۰۱۳؛ بایگانیشده در ۲۷ آوریل ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸.
- بیل مویرز: کالبدشناسی دولت پنهان، نوشتهشده توسط مایک لوفگرن در ۲۱ فوریۀ ۲۰۱۴؛ بازدید در ۶ آوریل ۲۰۱۸.