دوره نخست مجلس شورای ملی

طبق نظامنامهٔ انتخابات یکمین مجلس شورای ملی، انتخابات نه به صورت تقسیم بندی کشور به حوزه‌های انتخابی، بلکه بر اساس جایگاه‌های اجتماعی و به صورت طبقاتی انجام می شد. ۶ گروه دارای «حق انتخاب شدن» عبارت بودند از: ۱- شاهزادگان و درباریان، ۲- روحانیان و طلبه ها، ۳- اشراف و اعیان، ۴- تاجرانی که مکان مشخصی برای کسب داشته باشند، ۵- ملاکینی که زمین هایشان حداقل ۱۰۰۰ تومان ارزش داشته باشد، و ۶- استادکاران دارای مغازه(اصناف).

همچنین همهٔ مردم هم حق رأی دادن نداشتند. گروه‌های دارای «حق انتخاب کردن» عبارت بودند از: ۱- شاهزادگان و درباریان، ۲- روحانیان و طلبه ها، ۳- اعیان و اشراف، ۴- تاجران، ۵- مالکان و فلاحان و ۶- اصناف. زنان، کارگران، شاگردان اصناف و دهقان‌های روستایی حق انتخاب کردن نداشتند.[1]

همچنین انتخابات یکمین مجلس شورای ملی به صورت حزبی نبود و در این زمان هنوز در عرصهٔ سیاست ایران حزبی شکل نگرفته بود.

۲۶ درصد نمایندگان آن را بزرگان اصناف، ۲۰ درصد را روحانیان و ۱۵ درصد را تجار تشکیل می‌دادند. جناح‌های سیاسی حاضر در مجلس اول عبارت بودند از مستبدین، معتدلین و آزادیخواهان. مستبدین، کم‌تعداد بودند و در مذاکرات مجلس مشارکت چندانی نداشتند. نمایندگان این جناح اغلب شاهزاده، زمین‌دار یا اعیان بودند. آزادیخواهان نماینده طیف روشنفکر بودند و به رهبری سید حسن تقی‌زاده و یحیی میرزا اسکندری، از اصلاحات گستردهٴ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حمایت می‌کردند. آنها در مجلس اقلیت بودند، اما شخصیت‌های تاثیرگذاری در آن عضویت داشتند که بسیاری از آنان اعضای کمیته انقلابی، مجمع آدمیت و گنج فنون بودند. اکثریت مجلس با معتدلین با رهبری محمدعلی شالفروش و امین‌الضرب بودند که از سوی سید محمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی پشتیبانی می‌شدند.[2]

مصوبات مجلس قانون‌گذاری در مدت زمان کوتاه فعالیت خود از قرار زیر است.[3]

1. نظام‌نامه داخلی دارالشورای ایران در ۹۰ ماده (۲۹ شعبان ۱۳۲۴)
2. نظام‌نامه اساسی مشتمل بر ۵۱ ماده (۱۴ ذیقعده ۱۳۲۴)
3. متمم قانون اساسی در ۱۰۷ ماده (۲۹ شعبان ۱۳۲۵)
4. قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در ۱۲۲ ماده (ربیع‌الثانی ۱۳۲۵)
5. قانون بلدیه در ۱۰۸ ماده (۱۳۲۵)
6. قانون مطبوعات در ۵۲ ماده (۵ محرم ۱۳۲۶)
7. قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام که به قوانین وزارت داخله معروف است. شامل ۴۳۲ ماده و ۲۶ ماده ضمیمه (۴ ذیقعده ۱۳۲۵)
8. قانون وظایف یا مستمریات شامل ۱۰ ماده (۱۹ ربیع‌الاول ۱۳۲۶)
9. قانون ممیزی علمی و اجرای آن (۱۳۲۵)
10. قانون انجمن‌های تجارتی (۱۳۲۶)
11. قانون رشوه و مجازات آن
12. قانون تعیین مقرری دربار سلطنتی
13. قانون عدلیه که ناتمام ماند
14. ترتیب بودجه و تعیین مخارج ادارات

• آبراهامیان، یرواند (۱۳۷۷). ایران بین دو انقلاب. ترجمهٔ احمد گل‌محمدی؛ محمدابراهیم فتاحی ولیلایی. تهران: نشر نی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۱۲-۳۶۳-۵.
• بهار، محمدتقی (۱۳۵۷)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی