دندان انسان

دندان (به سانسکریت:denta)[1] ساختارهایی سفیدرنگ در درونِ دهان بر روی آرواره بسیاری از مهره‌داران هستند که برای خوردن، جویدن و تکه‌تکه کردن خوراک به کار می‌رود. انسان دارای دندان شیری در کودکی و دندان دائمی بعداز کودکی در طول زندگی خود است.

دندان
دندان‌های یک انسان بالغ.
عکس سی.جی. آی از نمای عقب دندان‌ها از داخل دهان
شناسه‌ها
TA98A05.1.03.001
TA22818
FMA75150

همچنین در انسان‌ها، دندان نقشِ بسیار برجسته‌ای در سخن گفتن و تلفظ دارد. یک فرد برای آن‌که دندان‌های سالمی داشته باشد، باید در شبانه روز دست کم ۲ بار از مسواک و نخ دندان استفاده کند. برخلاف باور عموم، استفاده صحیح از نخ دندان نه‌تنها فاصله‌ای بین دندان‌ها نمی‌اندازد، بلکه باعث از بین رفتنِ پلاک‌هایِ میکروبی بینِ دندان می‌شود که این خود تأثیر به سزایی در کاهشِ پوسیدگی‌های بین دندانی دارد.[2]

ساختمان دندان
ساختمان دندان انساندندان‌ها از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که از خارج به داخل عبارتند از: بخش تاج (۱. مینا ۲. عاج ۳. پالپ ) ۴. لثه - بخش ریشه (۵. سمتوم)

دندان از بخش‌های گوناگونی ساخته شده‌است. ۱. تاج دندان (بخشی که روی لثه است) ۲. ریشه دندان (بخشی که در زیرِ لثه است). بخش خارجی تاج دندان (crown) از مینا (enamel) پوشیده شده‌است که از لحاظِ میزانِ سختی و معدنی بودن، شباهت بسیاری به استخوان دارد، هرچند که برخلافِ استخوان ترد و شکننده است. مینایِ دندان عمدتاً از جنس هیدروکسی آپاتیت است. رنگ مینا نسبت به بهداشت فردی می‌تواند از زرد روشن تا سفید مایل به خاکستری باشد. در زیر مینا، عاج (dentin) قرار دارد که استحکام آن کمتر از مینا است و همچنین برخلاف آن بافتی زنده است و در مقابل تحریکاتْ حساسیت از خود نشان می‌دهد. رنگِ عاج زرد روشن است و ساختار توبول مانند دارد. عاج از مغز دندان یا همان پالپ نگهداری می‌کند.

Dej که مخفف dentin enamel junction است محلِّ اتصّالِ مینا و عاج است.

پالپ دندان قسمت زنده‌ای از دندان است که در آن عصب دندان، عروق لنفاوی، عروق خونی و بافت همبندی دیده می‌شود و دارای ۲ قسمت است: ۱.پالپ تاجی (کرونال): قسمتی از پالپ که در تاج دندان قرار دارد.

  • شاخک پالپی(pulp horn): قسمتی از پالپ تاجی که زیر کاسپ‌های دندان قرار دارد و برجسته‌تر است.

۲.پالپ ریشه ای (رادیکولار): قسمتی که داخل کانال ریشه‌ها قرار دارد.

چند مورد از اصطلاحات:
طوق (cervix) یا سرویکس، به محلِّ اتصّال تاج و ریشه را به یکدیگر می‌گویند که در این ناحیه دندان باریک می‌شود.

Cej یا cemento enamel junction: محل اتصال مینا و سمان ریشه را می‌گویند.

Apex اپکس: انتهای ریشه که حالت مخروطی دارد. ومنفذ ورود اعصاب وعروق در آن قرار دارد.

سمنتوم (cementom): لایه‌ای که ریشه را می‌پوشاند.

فورکا یا فورکاشن(furcation): محل انشعاب ریشه‌ها در دندان‌های چند ریشه‌ای.

کاسپ (cusp): برجستگی‌هایِ هرمی شکلْ رویِ دندان که به عنوان قسمت بُرّندهٔ سطح دندان‌هایِ جونده‌اند (دندان‌های عقبی که شامل آسیاب‌ها هستند).

دندان نوزاد

نوزاد حتّی قبل از به دنیا آمدن دندان‌های اولیه دارد، اما آن‌ها در زیرِ پوست لثه قرار دارند و قابل دیدن نیستند. در شش یا هفت‌ماهگی، دندان‌های نوزاد شروع به درآمدن می‌کنند. بیشتر بچه‌ها وقتی به سن ۳ سالگی می‌رسند، تمام دندان‌هایشان به‌طور کامل در می‌آید. به این دندان‌ها دندان‌های شیری می‌گویند. با بزرگ شدنِ کودکْ دندان‌هایِ شیریِ او یکی‌یکی از جایِ خود در می‌آیند. این اتفاق بیشتر در سنِ شش یا هفت سالگی می‌افتد. در عصبِ دندان، رگ‌ها و مویرگ‌های خونی هستند که دندان را تغذیه و سالم نگاهِشان می‌دارد.

انواع دندان

در داخل استخوان‌های هر فک حفره‌هایی وجود دارد که ریشه دندان‌ها درون آن قرار می‌گیرد.

نام این پنج دندانْ از خطِّ وسط به طرفِ عقب عبارت است از: دندان پیش میانی که به‌طورِ قراردادی با حرفِ A نشان داده می‌شود. دندان پیش‌طرفی یا B. دندان نیش یا C. دندان آسیاب اول یا D. دندان آسیاب دوم یا E. تعداد و نوع دندان‌ها در فکِ بالا و پائین یکسان است. در هر فک نیز تعداد و نوع دندان‌هایِ نیمهٔ راست و چپ مشابه هستند) و ۳۲ دندان دائمی‌اند.

دندان شیری
نوشتار اصلی: دندان‌های شیری

تعداد دندان‌های شیری، ۲۰ عدد (در هر آرواره ۱۰ عدد) بوده که به مرور می‌افتند و ۳۲ عدد دندانِ دائمی جای آن‌ها را می‌گیرند. تکامل این دندان‌ها از دورهٔ جنینی آغاز می‌شود و بعد از تولّد در سنینِ شش ماهگی در می‌آیند. این دندان ها نیاز به مراقبت فروانی دارند و مراقبت و رشد صحیح آنها ضامن سلامتی دندان های دائمی است.

دندان دائمی
نوشتار اصلی: دندان‌های دائمی

تعداد دندان‌های دائمی، ۳۲ عدد (در هر آرواره ۱۶ عدد) بوده که رشد آن‌ها از شش ماهگی آغاز می‌شود و تا بیست سالگی ادامه می‌یابَد که دندان‌هایِ عقل در می‌آیند. به طور کلی در افراد بالغ در هر نیمه فک دو دندان پیشین، یک دندان نیشبا نوک تیز، دو دندان آسیای کوچک و سه دندان آسیای بزرگ وجود دارد.

دندان پیش
نوشتار اصلی: دندان پیش

دندان‌هایی که در وسط و قسمت جلویی دهان هستند و به راحتی قابل دیدن‌اَند، دندان‌های پیشین نام دارند. ۴ دندان پیشین در بالا و ۴ دندانْ در پایین قرار دارند. این دندان‌ها دارای لبه تیزی بوده و سطح مقطع در این دندان‌ها عرض زیادی دارد و باریک است. با کمک این دندان‌ها می‌توان را غذا تکه تکه کرد.

دندان نیش
نوشتار اصلی: دندان نیش

چهار دندانِ نیش در مجموعْ در دهان هستند که ۲ تایِ آن‌ها در بالا و دو تایِ دیگر در پایین قرار دارند. این دندان‌هایِ نوک‌تیز برای پاره‌کردن غذا و سوراخ‌کردن استفاده می‌شود.

دندان آسیای کوچک
نوشتار اصلی: دندان‌های آسیای کوچک

به هشت دندان کوچکی که دوبه‌دو کنارِ دندان‌هایِ نیش قرارمی گیرند، دندان‌هایِ آسیایِ کوچک یا پِرمولر گفته می‌شود. به کمک برآمدگی‌هایی که بر روی آنها وجود دارد برای خرد کردن و بریدن مواد غذایی استفاده می‌شوند.

دندان آسیای بزرگ
نوشتار اصلی: دندان‌های آسیای بزرگ

به دوازده دندان که در چهار بخش انتهاییِ طرفینِ فک‌های بالا و پایین قرار می‌گیرند، دندان‌های آسیای بزرگ یا مولار گفته می‌شود. آن‌ها را دندان‌های آسیای اول، دوم، سوم (دندان عقل) نیز می‌نامند. این دندا نها برای له کردن، جویدن و ساییدن مواد غذایی استفاده میشوند.

دندان عقل
نوشتار اصلی: دندان عقل

آخرین دندان آسیای بزرگ دندان عقل یا آسیای سوم نامیده می‌شود. وقتی فرد به سن ۱۸ سالگی می‌رسد، ۴ دندان آسیایِ بزرگِ (آسیای بزرگ سوم) وی در انتهای دهان شروع به رشد می‌کنند که با نامِ دندانِ عقل شناخته می‌شود. این دندان‌ها در جویدن غذا نیز تأثیر به‌سزایی ندارند، اما بعضی افراد معتقدند که این دندان‌ها در انسان‌های اولیه برای جویدن و خُرد کردن غذا به کار می‌رفته‌است.

پوسیدگی دندان
نوشتار اصلی: پوسیدگی دندان

برای ایجاد پوسیدگی دندان چند عامل باید وچود داشته باشند و این عوامل به هم کمک کنند تا دندانی پوسیده شود.

باکتری ایجاد کننده پوسیدگی دندان

چندین نوع باکتری در دهان وجود دارند که در تولید پوسیدگی دندان‌ها نقش دارند. عمده ترین این باکتری‌ها که اکثراً آن باعث ایجاد پوسیدگی در دندان‌ها می گردد استرپتوکوک میوتانس است. دهان انسان خانه اصلی این باکتری می باشد. این باکتری در دهان همه انسان‌ها وجود دارد اما مقدار آن از یک دهان تا دهان دیگر متفاوت است. هرچه مقدار این باکتری در دهانی بیشتر باشد آن دهان نسبت به پوسیدگیهای دندان مستعد تر است.

این باکتری دارای خاصیتی است که کمتر در موجود زنده دیگری یافت می شود و آن توانایی موتاسیون یا جهش ژنتیکی سریع این باکتری است. این باکتری دائماً در حال تغییر کدهای ژنتیکی خود می باشد. همین خاصیت باکتری استرپتوکوک میوتانس مانع از تولید واکسن علیه آن شده است. بنابراین پوسیدگیهای دندان را با واکسن یا دارو نمی توان درمان یا پیشگیری کرد.

از خواص دیگر این باکتری بی هوازی بودن آن است. اکثریت موجودات زنده برای بقا اکسیژن مصرف نموده و دی اکسید کربن پس می دهند. استرپتوکوک میوتانس بر عکس عمل می کند یعنی اینکه دی اکسید کربن مصرف کرده و تولید گاز H2S می کند. این گاز H2S عامل بوی بد دهان است. بنابراین در شب هنگام که دهان ما بسته است و میزان CO2 دهان بالا می رود بهترین زمان برای فعالیت و تولید مثل این باکتری می باشد.[3]

فراورده‌های قندی
نوشتار اصلی: فراورده‌های قندی

هر موجود زنده ای برای حیاتش نیاز به مواد غذایی دارد. استرپتوکوک میوتانس نیز از این قاعده مستثنی نیست. این باکتری مواد قندی موجود در مواد غذایی که مصرف می کنیم و بر روی دندان‌های تمیز نشده باقی مانده است را مصرف می کند. این مواد قندی بعد از بیست دقیقه از خوردن غذا با کمک بزاق ماده چسبناکی را ایجاد می کند که به سطح دندان‌ها با قدرت زیادی می چسبد. به این لایه پلاک میکروبی گفته می شود. علت اسم گذاری آن این است که در این پلاک علاوه بر مواد قندی باکتری ایجاد کننده پوسیدگی دندان نیز وجود دارد.

هدف اصلی از مسواک زدن برداشتن این لایه چسبناک از روی سطوح دندانی است. پلاک میکروبی به قدری سخت به سطح دندان چسبده است که تنها با برسی بنام مسواک از روی آن کنده و پاک می شود. دهان شویه‌ها به هیچ وجه نقشی در کاهش پلاک میکروبی نداشته و تنها تعداد باکتری‌ها در دهان را کاهش می دهند.

زمان

داخل پلاک میکروبی قند مواد غذایی و باکتری وجود دارد اما این کافی نیست. این باکتری‌ها بایستی زمان کافی برای تجزیه و مصرف قند داخل پلاک میکروبی را داشته باشند. در نتیجه تجزیه قند باکتری استرپتوکوک میوتانس تولید اسید می کند. این اسید باعث حل کردن مواد معدنی ساختار دندانی شده و پوسیدگی دندان ایجاد می شود.

هرچه ما این زمان را کاهش دهیم و سریعاً بعد از خوردن غذا و مواد قندی دندان‌ها را مسواک بزنیم و اجازه تاثیر اسید تولید شده را به روی دندان ندهیم جلوی روند پوسیدگی دندان را گرفته ایم. باکتری استرپتوکوک میوتانس تنها ۴ دقیقه بعد از تماس با مواد قندی تولید اسید می کند. پس وقت زیادی نداریم.

درد دندان
نوشتار اصلی: دندان‌درد
مجسمه‌ای که مردی در حال کشیدن درد دندان است.

درد دندان یکی از مشکلاتی است که معمولاً به دلیل کوتاهی و غفلت در بهداشتِ دهان و دندان ایجاد می‌شود، دندان درد و فسادِ دندان است. وجود درد در یک یا چند دندان، معمولاً علامت وجود مشکل، در دندان‌ها یا لثه‌ها است؛ البته باید به این نکته توجه داشته باشید که درد دندان، گاهی بسیار خفیف و کم است و گاهی بسیار شدید بوده که برای نوجوانان تحمل‌پذیر نیست. یکی از راه‌هایِ بسیار مؤثر در تسکینِ دندان درد استفاده از گل میخک است.

راه دیگر آمپول دگزامتازون می باشد .

دندان درد معمولاً زمانی ایجاد می شود که لایه داخلی دندان (پالپ دندان) دچار التهاب شود. ناحیه پالپ در برگیرنده اعصاب حساس و رگ‌های خونی است.[4] التهاب ناحیه پالپ دندان می تواند در نتیجه شرایط زیر اتفاق افتد:

  • پوسیدگی دندان: پوسیدگی دندان کودکان و بزرگسالان که باعث ایجاد سوراخ (کرم خوردگی) در پوسته سخت دندان می شود.
  • ترک خوردگی دندان: این ترک خوردگی در اغلب مواقع کم است و امکان مشاهده آن با چشم غیر مسلح وجود ندارد.
  • شل شدن یا شکستن پر کردگی دندان :بعد از پر کردن دندان ممکن است این اتفاق بیفتد
  • تحلیل لثه (عقب رفتن لثه‌ها): که در این حالت لثه‌ها عقب کشیده و جمع می شوند و به این ترتیب بافت نرم و بخش‌های حساس تر دندان همچون ریشه در محیط خارج از لثه قرار می گیرند.
  • آبسه پری اپیکال: یک کیسه تشکیل شده از چرک است که در انتهای دندان در نتیجه عفونت باکتریایی تشکیل می شود.

علاوه بر این در این رابطه برخی شرایط دیگر نیز وجود دارند که می توانند باعث ایجاد دردی مشابه درد دندان شوند و این موضوع در شرایطی مشاهده می شود که حتی ناحیه پالپ دندان نیز آسیب ندیده است.

برخی از این عوامل به شرح زیر هستند
  • آبسه پریودنتال: یک کیسه تشکیل شده از چرک در لثه‌ها است که در نتیجه عفونت باکتریایی ایجاد می شود.
  • آفت دهان یا زخم‌های ایجاد شده بر روی لثه‌ها : یک علت آفت دهان می تواند زمینه ارثی باشد
  • زخم شدن یا ورم کردن لثه‌های اطراف دندانی که در حال رشد است: برای مثال این حالت در شرایطی مشاهده می شود که دندان‌های عقل رشد خود را آغاز می کنند، و می توانند باعث دندان دردشوند.
  • سینوزیت: که گاهی اوقات باعث ایجاد دندان درد در ناحیه فک بالا می شود.
  • آسیب دیدگی مفصل متصل کننده فک به جمجمه(مفصل گیجگاهی)
  • رشد دندان‌های کودک: کودکان نیز ممکن است با ناراحتی و درد هنگام شروع رشد دندان‌های خود مواجه شوند. در اصطلاح به این شرایط «دندان در آوردن» گفته می شود.
  • بارداری: مادران باردار ممکن است با مقداری تغییر در شرایط سلامتی دهان خود در طول دوره حاملگی مواجه شوند. تغییرات اولیه در این حالت به خاطر تغییرات هورمونی و بطور خاص افزایش هورمون استروژن و پروژسترون است که می تواند باعث نشان دادن واکنش غیر عادی بافت لثه به پلاک شود و باعث دندان درد در بارداری شود. موارد استثنائی نیز وجود دارد که نوزاد حین تولد دندان داشته و دندان هایش از زیر لثه سر بیرون آورده اند.

گفتار
نوشتار اصلی: گفتار

دندان‌ها نقش بسیار موثر در کیفیت گفتار و اعتماد به نفس افراد دارند. برای صحبت کردن یک سری تماس‌ها شامل لب و دندان، لب و لب، زبان با کام و زبان با دندان‌ها ضرورت دارد تا ادای حروف مختلف با این تماس‌ها بر قرار شود. برای اینکه تلفظ هر یک از حروف در داخل دهان مفهوم پیدا کند یکی از این تماس‌ها باید برقرار شود. همچنین ارتودنسی تأثیراتی بر روی گفتار دارد.

بیماری‌ها

دیاستم

فضای خالی بین دو یا چند دندان معمولاً در دندان‌های پیش است.[5]

ناهنجاری دندانی
نوشتار اصلی: ناهنجاری دندانی

یا مال‌اکلوژن (به انگلیسی: malocclusion) به مواردی گفته می‌شود که در آن دندانها از دیدگاه زیبایی، سلامتی و کارایی در وضعیت مطلوب نیستند. این اشکال به دلیل رابطه غلط دندان‌های یک قوس با یکدیگر یا با قوس مقابل ایجاد می‌شود.

هایپردونتیا

هایپردونتیا (Hyperdontia) اختلال روش اضافی یک یا چند دندان دیگر روی قوس دندانی پدیدار می‌شوند.[6]

جستارهای وابسته

منابع
معنای دندان را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ دندان انسان موجود است.
  1. دندان در ریشه‌شناسی برخط
  2. دندان در دانشنامه رشد
  3. «پوسیدگی دندان : علت و درمان».
  4. «12درمان دندان درد شدید بعلت آسیب دندان ، خوردن مواد قندی و عفونت».
  5. سایت، مدیر (۲۰۲۰-۰۶-۲۵). «دیاستم یا فاصله بین دندان ها چیست؟ - دندانپزشکی شبانه روزی رایا دیاستم یا فاصله بین دندانی». دندانپزشکی شبانه روزی رایا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
  6. «هایپردونتیا: تعریف، انواع، و درمان». دکتر امیر محمدی. ۲۰۲۱-۰۳-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۵.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.