انتقال آب الیگودرز به قم

انتقال آب از الیگودرز به قم نام طرحی است که پس از اجرای آن آب مورد نیاز بخشی از مناطق مرکزی ایران به خصوص شهر قم از شهرستان الیگودرز تأمین می‌شود.

مختصات: ۳۳°۱۴′۱۵٫۱۴″ شمالی ۴۹°۴۰′۵۷٫۲۸″ شرقی

البته رسانه‌های ایران از آن با عنوان کلی و مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» نام برده‌اند. شهرستان الیگودرز اکنون تأمین‌کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورز) شهرهای گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان، ساوه و قم است.[1][2][3] به گفته پرویز فتاح، وزیر نیروی وقت، این آب یکی از بهترین آب‌های دنیا است.[4] این طرح با تأکید و پیگیری سید حسین طباطبایی بروجردی، سید روح‌الله خمینی، حجت‌الله رحمانی نماینده وقت الیگودرز، علی خامنه‌ای رهبر و محمود احمدی‌نژادریاست جمهوراجرا شده‌است.[5][6] این طرح بزرگترین پروژه انتقال آب در طول تاریخ ایران می‌باشد.[7]

نام شهرستان الیگودرز و استان لرستان همواره دراخبار مربوط به این پروژه در رسانه‌های داخلی ایران سانسور شده[8] و باعث واکنش‌های بسیاری در میان مردم لرستان شده‌است.

ایراد شرعی طرح

فتوای ناصر مکارم شیرازی در این مورد که از طریق استفتاء کسب شده‌است، این است: «باید با اجازه مالکان اصلی از آن آب استفاده شود».[9]

ضرورت طرح

قم به علت قرار گرفتن در حاشیه کویر از گذشته با مسئله کم‌آبی روبرو بوده‌است. قسمت زیادی از آبهای زیرزمینی قم به علت گذشتن از سفره‌های نمکی، شور شده و در بسیاری از موارد غیرقابل استفاده شده و به مشکلات کم‌آبی این شهر دامن زده‌است.[10] به دلیل کمبود ذخایر آبی مناسب در ایران مرکزی لزوم مطالعات طرح‌های انتقال آب بین حوزه‌ای مطرح شد. طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به شهرهای مرکزی ایران یکی از این طرح‌ها بود که ابتدا برای قم مطرح شد، اما به دلیل به دلیل کمبود آب شرب در سایر شهرهای ایران مرکزی مطالعات یادشده توسعه یافت.[11][12] در سال ۱۳۳۰ خورشیدی مطالعاتی توسط محققین فرانسوی و ایرانی برای تأمین آب قم در مسیر رودخانه قم‌رود و دشت علی‌آباد انجام شد. در سال ۱۳۶۲ با حفره ۱۱ حلقه چاه در دشت علی‌آباد آب شیرین به قم انتقال یافت. اما استفاده از این آب به دلیل حجم کم‌آب و افزایش جمعیت قم مدت زیادی طول نکشید؛ بنابراین در همان زمان ایده ساخت سد پانزده خرداد ارائه شد که در سال ۱۳۷۳ به بهره‌برداری رسید. اما به دلیل زیر پوشش قرار دادن بخشی از جمعیت استان‌های اصفهان و مرکزی و قم، آب سد جوابگوی این جمعیت نبود؛ بنابراین چاره‌ای جز انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم به نظر نرسید.[13][14]

به دلیل شور بودن و تلخی آب قم،[15][16] مردم قم سال‌ها آب خود را از طریق تانکرهای انتقال آب و دستگاه‌های کارتی فروش آب و اخیراً با نصب دستگاه‌های آب شیرین‌کن در منازل تأمین می‌کردند.[17]

آغاز طرح

مراحل اولیه بررسی انتقال از سرشاخه‌های دز به قم و برخی شهرهای مرکزی ایران از سال ۱۳۶۰ آغاز شد و دور نخست این مطالعات تا سال ۱۳۶۴ پایان یافت. پس از این مرحله در سال‌های ۱۳۶۷ و ۱۳۷۸ باردیگر مطالعاتی در خصوص چگونگی اجرای پروژه صورت گرفت.[11][12] اجرای رسمی طرح انتقال آب الیگودرز از شرق استان لرستان به برخی شهرهای مرکزی ایران و قم به‌طور رسمی از سال ۱۳۸۲ آغاز شد که اجرای آن موجب انتقال سالانه ۱۸۱ میلیون متر مکعب آب از رودخانه‌های الیگودرز را به سد کوچری گلپایگان و تصفیه خانه آن شد.[18]

سید حسن رضوی مدیر آب منطقه استان قم در پاسخ به علت اجرای تأمین آب مصرفی به غیر از سد پانزده خرداد گفته‌است: «در دهه ۷۰ فناوری حفر تونل به طول ۵۰ کیلومتر وجود نداشت بنابراین ابتدا سد را احداث کردند، بدین صورت که از انتهای پروژه طرح آغاز شد و از سال ۷۳ تا ۸۹، ۷۰درصد آب شرب قم را تأمین می‌کرد».[13]

مبدأ

مبدأ اصلی تأمین آب پروژه رودخانه چشمه سرداب است که در ۶۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان الیگودرز واقع شده[19] و تنها راه دسترسی به آن از طریق جاده شول‌آباد (جنوب الیگودرز) است. رودخانه چشمه سرداب از سرشاخه‌های حوزه آبریز رودخانه بختیاری می‌باشد که با توجه به قرار گرفتن حوزه آبریز در میان ارتفاعات نسبتاً بلند رشته کوه‌های زاگرس، نواحی مختلف این حوزه در طبقه‌بندی‌های گوناگون اقلیمی، عمدتاً بین نیمه مرطوب یا مرطوب سرد در نواحی غربی، تا نیمه خشک سرد نواحی شرقی متغیر است. در این پروژه، با حفر تونل و بندهای انحرافی، آب چهار رودخانه دره لکو، دره دزدان، دره دایی و انوج به سوی سد کوچری هدایت شده و از آنجا به قمرود می‌ریزد. این چهار رودخانه در دامنه‌های شرقی اشترانکوه در استان لرستان قرار دارند.[20]

هدف

هدف از اجرای این طرح، انتقال آب برای تأمین، آب شرب و مصارف صنعتی ۱۰ شهر و ۳۰ روستا ازجمله خمین، گلپایگان، محلات، نیمور، سلفچگان، ساوه و قم و جبران کمبود آب شهرهای مرکزی که رشد جمعیت دارند، اعلام شده‌است.[21][22][23] افق این طرح سال ۱۴۲۵ می‌باشد.[24]

ویژگی‌های فنی

در اجرای این طرح انواع سازه‌های آبی بکار گرفته شده و شامل چهار سد انحرافی است که نقش آن‌ها جمع‌آوری آب از دره‌های شهرستان الیگودرز و سرشاخه‌های دز است. میزان آب خارج شده از این چهار دره جهت تأمین آب شرب شهرهای هدف سالیانه حدود ۱۸۱ میلیون متر مکعب[25] خواهد بود. علاوه بر چهار سد انحرافی، سه تونل به ترتیب به طول‌های یک‌هزار و ۲۰۰، دو هزار و دو هزار و ۵۰۰ متر با قطر تقریبی چهار متر اجرا شده که نقش آن‌ها جمع‌آوری و انتقال آب به ابتدای سامانه انتقال آب است. طرح شامل سامانه جمع‌آوری آب (شامل چهار سد انحرافی و سه تونل) و سامانه‌های انتقال (شامل یک تونل به طول ۹ کیلومتر و قطر چهار متر که آب را از دره دایی به رودخانه انوج منتقل می‌کند که پس از آن یک کانل آب بتونی به طول هفت کیلومتر احداث شده و آب به رودخانه انوج می‌رسد)، است. پس از آن تونل بلند ۳۶ کیلومتری آغاز می‌شود که آب را از شهرستان الیگودرز به گلپایگان منتقل می‌کند و بر این اساس سامانه انتقال آب این طرح شامل تونل ۹ کیلومتری، کانل بتونی هفت کیلومتری و تونل بلند ۳۶ کیلومتری است.[26] این تونل بلندترین تونل انتقال آب در خاورمیانه است.[27]

در مجموع ظرفیت انتقال و جمع‌آوری آب در این طرح ۲۳ متر مکعب بر ثانیه است در حالی که بیشترین میزان آبی که از سد کرج به تهران می‌آید ۱۱ متر مکعب بر ثانیه بوده و ظرفیت سامانه یادشده بیش از دو برابر آب انتقالی از سد کرج به تهران است. این سامانه سالیانه ۱۸۳ میلیون متر مکعب آب به پشت سد کوچری منتقل می‌کند. ظرفیت نهایی انتقال آب در این پروژه ۵۰۰۰ لیتر در ثانیه است.[11][28] مقدار انتقال آب برای افق سال ۱۴۱۰ به ۲۴۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که مطالعات آن در حال انجام است.[11][12]

از ویژگی‌های این طرح احداث ۵۶ کیلومتر تونل با قطرهای بزرگ شامل چهار کیلومتر تونل دسترسی و ۵۲ کیلومتر تونل اصلی است. کار در پروژه قمرود در دمای ۳۵ درجه زیر صفر و در طول شبانه‌روز ادامه داشته و از سویی حفاری در تونل‌های بلند طرح با دستگاه‌های حفاری تی بی ام صورت گرفته‌است.[29][30]

اجرای طرح

هزینه‌ها

هزینه اجرای طرح قمرود بیش از یک‌هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان می‌باشد و این در حالی است که ۲۳۰ میلیون یورو هزینه ارزی طرح با دستور مستقیم سید علی خامنه‌ای برای سرعت اجرای کار اختصاص یافته‌است.[31] تا ابتدای سال ۱۳۹۰ مبلغ ۸۵۰ میلیارد تومان برای پروژه آبرسانی به قم هزینه شده و پیش‌بینی می‌شود برای اتمام طرح به ۱۲۰۰ میلیارد تومان دیگر نیاز باشد.[11]

کارفرما

کارفرمای اصلی این طرح شرکت آب منطقه‌ای استان تهران می‌باشد.[32]

مجری طرح

قرارگاه سازندگی قائم وابسته به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا به عنوان یکی از شرکت‌های زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بعد از وارد کردن اولین دستگاه تی بی ام در مدت کمتر از شش سال توانست اجرای چهار قطعه از طرح ساخت تونل انتقال آب سرشاخه‌های دز به قمرود به طول ۳۳ هزار و۶۷۵ متر از کل تونل‌های پروژه که ۹۴ هزار متر می‌باشد را به اتمام برساند.[33][34]

افتتاح
  • طرح انتقال آب الیگودرز به قم در تاریخ ۵ خرداد ۱۳۹۰ با حضور رییس جمهور وقت محمود احمدی‌نژاد در قم افتتاح شد.[35][36][37][38] پس از افتتاح طرح از سوی استاندار و نماینده علی خامنه‌ای در استان قم یک لوح تقدیر به محمود احمدی‌نژاد اهدا و از تمبر یادبود افتتاح طرح انتقال آب به قم توسط وی رونمایی شد.[39] مراسم پایان حفر تونل ۳۶ کیلومتری انتقال آب از الیگودرز به قم با حضور مجید نامجو وزیر نیرو و جمعی دیگر از مسئولان استان قم در ۱۳۹۱/۰۶/۱۸ در منطقه مغانک الیگودرز برگزار شد.[40]
  • فاز دوم این طرح در ۱۳۹۲/۰۲/۰۳ با حضور احمدی‌نژاد در قم افتتاح شد.[41][42][43] وی در هنگام افتتاح این طرح گفت: «حق است شهر قم به لحاظ عمرانی و آبادانی و تأمین نیازهای اساسی، بهترین و برترین باشد».[44] وی همچنین از جانب خداوند قول داد که روزی مردم قم می‌رسد.[45][46]

اعتراض‌ها و خسارت‌ها

انتقال آب از شهرستان الیگودرز به شهرهای گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم باعث پایین رفتن شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت خشک شدن چاه‌های آب این منطقه شده‌است. بیش از ۶۰ حلقه چاه خشک شده و ۱۷۱ حلقه از چاه‌های منطقه نیز در آستانه خشکیدن قرار دارند، اما تاکنون حقابه‌ای برای این روستاها در نظر گرفته نشده‌است.[47] از سوی دیگر نام‌گذاری این طرح به عنوان مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» و همچنین نام‌گذاری پروژه ساخت و اجرای این طرح با نام پروژه قمرود باعث واکنش‌هایی در میان مردم استان لرستان شد تا جایی که رحمانی نماینده مجلس هشتم شهرستان الیگودرز هم نسبت به نام‌گذاری این طرح اعتراض کرد و آن را مجعول خواند. حسینی نماینده اهواز: معتقدیم اولویت باید شهرهای کناری رودخانه باشند، از این روبا این طرح مخالفیم. ابراهیمی نماینده شوشتر: نمایندگان خوزستان نگران تبعات پروژه قمرود هستند.[48]
خشک شدن چاه‌ها و چشمه‌های شهرستان الیگودرز علاوه بر خسارات بسیاری که به بخش کشاورزی وارد کرده‌است باعث از بین رفتن مجتمع‌های پرورش ماهی در این شهرستان شده‌است.[49] پروژه قمرود تنها پروژه ایران است که کلنگ آن برای آنکه باعث مطالبه‌ای از سوی مردم لرستان نشود به جای مبدأ در مقصد طرح به زمین زده شده‌است.[50]
پروژه قمرود تنها پروژه ایران است که کلنگ شروع، اجرای طرح و افتتاح آن برای آنکه باعث مطالبه‌ای از سوی مردم لرستان نشود به جای مبدأ در مقصد طرح به زمین زده شده‌است.[50][51]

در زمان کلنگ زنی این پروژه استاندار، فرماندار و نمایندگان مجلس دعوت نشدند و استاندار قم محسنی ثانی در دولت نهم به عنوان استاندار لرستان منصوب شد تا کسی معترض نباشد. [52]
علی‌محمد احمدی نماینده مجلس ششم الیگودرز اعلام کرده بود: هدف این طرح آب آشامیدن مردم قم نیست و هدف آن کشاورزی منطقه گلپایگان می‌باشد.[53]

حجت‌الله رحمانی نماینده مجلس هشتم الیگودرز با افشاگری در مورد اهداف پشت پرده درنطق میان دستور ۵ تیرماه ۱۳۹۰ گفت:

«این حجم آب اانتقالی برای استفاده قریب به ۱۴ میلیون نفر است در حالی که قم حدود ۱ میلیون نفر جمعیت دارد و بنابراین با راه‌اندازی و انتقال کامل آب به قم، تنها ۵ تا ۸ درصد آب انتقالی صرفاً به منظور شرب به قم منتقل شده و مابقی آن به مصرف امور کشاورزی، صنعتی، سیاحتی و گردشگری خواهد رسید[54] و این فریبی بیش نبوده‌است. هدف اصلی انتقال آب الیگودرز به قمرود جهت مصارف کشاورزی و باغات پسته در قم می‌باشد.»[55]

رحمانی با نکبت خواندن وعده‌های وزارت نیرو عملکرد آن‌ها را مصداق چپاول سرمایه مردم دانست. او خشم مردم منطقه را به مثابه آتش زیر خاکستر دانست که روزی با خشم انقلابی جوانانش فوران خواهد کرد.[56]
محمد تقی توکلی نماینده الیگودرز در نطق میان دستور ۶ شهریور ۱۳۹۲ با اشاره به وارد شدن خسارات جبران ناپذیر به منابع استراتژیک آب زیرزمینی به برآورده نشدن وعده‌های وزارت نیرو در جهت تأمین حقابه اعتراض کرد.[57][58] همچنین وی در ۴ خرداد ۱۳۹۲ در صحن علنی مجلس به وزیر نیرو در مورد طرح‌های جایگزینی خسارت وارده به منابع آب شرب و کشاورزی کشاورزان منطقه الیگودرز ناشی از طرح انتقال آب از شرق الیگودرز به استان‌های مرکزی، قم و اصفهان تذکر داد.[59]

خسارت‌ها

این طرح درحالی برای استان‌های دیگر هدف گذاری شده‌است که ۸۹۲ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند و ۶۸ هزار جمعیت روستایی این استان به وسیله تانکر آب رسانی می‌شوند.[50][60][61] خشک شدن چاه‌ها و چشمه‌های شهرستان الیگودرز علاوه بر خسارات بسیاری که به بخش کشاورزی وارد کرده‌است باعث از بین رفتن مجتمع‌های پرورش ماهی در این شهرستان شده‌است. پرویز فتاح، وزیر نیروی پیشین دولت نهم مدعی شد که وی مدافع حقوق مردم الیگودرز است.[49] اجرای این طرح باعث وارد آمدن خسارت‌های جبران ناپذیری به محیط زیست استان لرستان به خصوص زیستگاه‌ها و مراتع طبیعی شرق این استان شده‌است مجریان پروژه قمرود بدون دریافت مجوزهای زیست‌محیطی اقدام به شروع کار کرده و پس از گذشت پنج سال از آغاز اجرای طرح اقدام به دریافت مجوزهای زیست‌محیطی کرده‌اند. محمد تقی توکلی نماینده الیگودرز گفت:بسیاری از روستاهای شهرستان الیگودرز به دلیل پایین رفتن شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و خشک شدن چشمه‌ها، چاه‌ها و رودخانه در حال خالی از سکنه شدن است و باغ‌ها و مزارع این روستاها به دلیل کمبود آب در حال از بین رفتن است و این در حالی است که تاکنون هیچ حق‌آبه‌ای به این روستاها داده نشده‌است. همچنین ۱۶ روستای الیگودرز پس از اجرای این طرح علاوه بر خشک شدن منابع آب کشاورزی در تأمین آب شرب با مشکل مواجه شدند.[62]

رضا رحیمی‌نسب نماینده خرم‌آباد در مجلس شورای اسلامی در خصوص این طرح گفت:

«وزیر نیرو (پرویز فتاح) هنگام ورود به لرستان بر محرومیت مردم اشک ریخت اما در پروژه انتقال آب این مسئله را نادیده گرفت. ایجاد تونلهای آب در الیگودرز موجب تغییرات زیست‌محیطی شده و در منطقه عسگران و الیگودرز چشمه‌ها در حال خشک شدن هستند و مردم مجبورند از این مناطق کوچ کنند زیرا مسوولان، منابع زیست‌محیطی را نادیده گرفته و برای مردم چاره‌ای نیندیشیدند.»[63]

پس از به وجود آمدن خسارت‌های مختلف به روستاهای شهرستان الیگودرز و همچنین ایجاد مشکل کمبود آب آشامیدنی در این روستاها، علی لاریجانی از اختصاص بودجه برای حل مشکل آب روستاهای این شهرستان خبر داد.[64]

نام گذاری جنجالی

این پروژه شاید در نگاه اول از سوی مسئولان وزارت نیرو به نام «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قمرود» نام نهاده شده باشد، ولی در واقع این پروژه از روستاهای الیگودرز در استان لرستان آغاز می‌شود. بارها مردم لرستان به این نام‌گذاری مبهم اعتراض کرده‌اند ولی هیچگاه مسولان حکومت جمهوری اسلامی توجهی نکرده‌اند.

حجت‌الله رحمانی نماینده مردم الیگودرز در هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی با جعلی خواندن نام پروژه آب قمرود، اظهار داشت:

«در سال‌های اجرای پروژه آبرسانی به قم، مردم الیگودرز مورد اذیت و آزار قرار گرفتند، اما مسئولان نام «قمرود» را برای این پروژه انتخاب کرده‌اند.»[65][66]

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون

منابع
  1. «نماینده قم:طرح انتقال آب'دز'، رؤیای مردم این استان را محقق می‌کند». خبرگزاری ایرنا. ۲۷ فروردین ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  2. «آب رودخانه دز به قم رسید». وب‌سایت جام‌جم آنلاین. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  3. «آب شیرین به قم رسید». واحد مرکزی خبر جمهوری اسلامی ایران. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  4. «طرح انتقال آب به ۴۰ شهر و روستای قم». جام جم آنلاین. ۱۶ آبان ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  5. «۲۳۰حق آبه مردم لرستان چه شد؟ / آیا آب قمرود ایراد شرعی ندارد؟». خبرگزاری یافته. ۲۱ تیر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۳۹۳.
  6. «۲۳۰ میلیون یورو برای انتقال آب به قمرود تخصیص یافت». روزنامه دنیای اقتصاد. ۳ تیر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  7. «به دستور رئیس‌جمهور تونل بلند آبرسانی به قم باز شد». ایسنا. ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  8. «ابعاد مختلف پروژه آبرسانی به قم برای مردم تبیین شود». خبرگزاری برنا. ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  9. «۲۳۰حق آبه مردم لرستان چه شد؟ / آیا آب قمرود ایراد شرعی ندارد؟». خبرگزاری یافته. ۲۱ تیر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۳۹۳.
  10. «منابع آب استان قم». سازمان مدیریت تبلیغات اسلامی استان قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۱۶.
  11. روزنامه جام‌جم، صفحه ۱۵، دوشنبه ۲۳ خرداد ۱۳۹۰، سال دوازدهم، شماره ۳۱۵۲
  12. «با اجرای طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دزهفت شهر کم‌آب ایران مرکزی سیراب می‌شود». معاونت برنامه‌ریزی ونظارت راهبردی رئیس‌جمهور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  13. روحانی، طیبه سادات؛ معتقدی، زهرا؛ خلیلی، زهرا (۱۳۹۰). «بدون عنوان». ماهنامه نسیما. قم (۹): ۱۰.
  14. «هزار و یک قصه آب در کویر قم/ لزوم اهتمام در صرفه جویی مصرف آب». خبرگزاری مهر. ۱۵ شهریور ۱۳۹۲.
  15. «کاهش شدید انتقال آب از دز به قم». صراط نیوز. ۱۰ مهر ۱۳۹۰.
  16. «تحقق رؤیای آب شیرین قم؛ سال آینده». جام جم. ۱۳ شهریور ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژانویه ۲۰۱۴.
  17. «آب قم همچنان شور و مردم چشم انتظار…!». پایگاه خبری قم فردا. ۲۷ مرداد ۱۳۹۲. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  18. «مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران:آب شرب قم از الیگودرز تأمین می‌شود». روزنامه رسالت ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  19. «واکاوی عملیات اجرایی انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم». واحد مرکزی خبر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  20. «طرح آبرسانی به قم رکورددار فناوری، سرعت و کیفیت است». فردو نیوز ۲۰ فروردین ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  21. «تونل انتقال آب دز به قمرود ۸۳ درصد پیشرفت دارد». خبرگزاری فارس. ۶ مهر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  22. «آب قمرود به خوانسار منتقل می‌شود». روزنامه کیهان. ۴ تیر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  23. «۲۶۰ مصوبه هیئت دولت در سومین سفر به استان مرکزی». روزنامه کیهان. ۱۸ آذر ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  24. «افق طرح آبرسانی به قم سال ۱۴۲۵ است/ مردم الگوی مصرف خود را اصلاح کنند». خبرگزاری فارس. ۲ اردی بهشت ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  25. «مدیر عامل آب منطقه‌ای تهران: طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز، شاهکار مهندسی کشور است». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۳۹۲/۰۲/۰۳. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  26. «آبرسانی از سرشاخه‌های دز به قمرود ضربتی انجام می‌شود». روزنامه رسالت ۲۷ تیر ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  27. «پروژه انتقال آب به قم ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۱۳۹۱/۰۶/۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  28. «مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران». ایرنا. ۴ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  29. «به همت استاندار و فرماندار لرستانی قم بدون ذکر نام لرستان آب قم شیرین می‌شود». لرنیوز. دریافت‌شده در ۱۳۹۲/۰۲/۰۳. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  30. «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قمرود دانشگاهی از طرح‌های آب کشور است». شبکه خبری آب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۱ خرداد ۱۳۹۲.
  31. «احمدی‌نژاد برای دومین بار طرح انتقال آب به قم را افتتاح کرد». خبرگزاری مهر. ۲ اردی بهشت ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  32. «طرح آبرسانی به قم رکورددار فناوری، سرعت و کیفیت است». فردو نیوز. ۲۰ فروردین ۱۳۹۰.
  33. «ماموریت سپاه در انتقال آب به قمرود پایان یافت». روزنامه صبح صادق. ۷ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۶ آوریل ۲۰۱۱.
  34. «باحضور وزیر نیرو و فرمانده کل سپاه پاسداران:بهره‌برداری از طولانی‌ترین تونل انتقال آب خاورمیانه». روزنامه رسالت. ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  35. «با حضور دکتر احمدی‌نژاد، پس از انتظار طولانی ذائقه مردم قم شیرین شد». پایگاه اطلاع‌رسانی استانداری قم. ۵ خرداد ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۳۹۰.
  36. «امروز، بهره‌برداری رسمی از طرح آبرسانی به قم». واحد مرکزی خبر جمهوری اسلامی ایران. ۵ خرداد ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۳۹۰.
  37. «پروژه انتقال آب به قم رسماً به بهره‌برداری رسید». خبرگزاری مهر. ۵ خرداد ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۳۹۰.
  38. «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم با حضور دکتر احمدی‌نژاد افتتاح شد». وب‌سایت شرکت سهامی مدیریت منابع آب ایران. ۵ خرداد ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۳۹۰.
  39. «اهداء لوح تقدیر مردم قم به رئیس‌جمهور». وب‌سایت اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری اسلامی ایران. ۵ خرداد ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۳۹۰.
  40. «با حضور وزیر نیرو؛ جشن!! پایان حفر تونل طرح انتقال آب به قم برگزار شد». خبرگزاری مهر. ۱۸ شهریور ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱۳۹۱/۰۶/۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  41. «بهره‌برداری از چند طرح عمرانی در قم باحضور رئیس‌جمهور». واحد مرکزی خبر. ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ آوریل ۲۰۱۳.
  42. «احمدی‌نژاد: قم باید اندیشه مهدویت را در طراز جهانی عرضه کند/آب گوارا هدیه به مردم قم». خبرگزاری فارس. ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  43. «طرح‌های بزرگ انتقال و تصفیه آب قم با حضور رئیس‌جمهوری به بهره‌برداری رسید». خبرگزاری ایرنا. ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  44. «احمدی‌نژاد در قم: حرف‌هایی هست که بعداً خواهم گفت». خبرگزاری ایسنا. ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  45. «احمدی‌نژاد: حرف‌هایی هست که بعداً خواهم گفت». خبرآنلاین. ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  46. «دوزار در جیب مردم می‌گذاریم عده‌ای جیغ می‌کشند». خبرگزاری مهر. ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  47. «اینجا روزی رودخانه بود». روزنامه اعتماد ۲۹ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ آوریل ۲۰۱۱.
  48. «اتحاد خوزستان با لرستان علیه پروژه قمرود». لر نیوز ۱۹ آذر ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۱.
  49. «الیگودرز قربانی طرح انتقال آب به قمرود». آبنمانیوز۲ اردیبهشت ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  50. «۶۸ هزار روستایی چشم به آب تانکر دارند / زاگرس نشینان تشنه‌اند!». خبرگزاری مهر ۲۳ خرداد ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  51. «تمبر یادبود انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم رونمایی شد». خبرگزاری ایرنا. ۵ خرداد ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۱۵ خرداد ۱۳۹۰.
  52. «دولت خسارتهای ناشی از انتقال آب الیگودرز به قم را جبران کند». خبرگزاری ایسنا ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲ خرداد ۱۳۹۰.
  53. «طومار دراعتراض به نوع انتقال آب الیگودرز به قم». ۲۶ بهمن ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۱.
  54. «مشکل کم‌آبی در قم باقی نخواهد ماند». خبرگزاری آب نیوز ۱۳۸۸/۰۶/۰۱.
  55. «آتش زیر خاکستر». خبرگزاری خانه ملت ۵ تیر ۱۳۹۰.
  56. «عملکرد مسئولان وزارت نیرو با داعیه عدالت‌خواهانه‌شان همخوانی ندارد». لرنا ۱۹ تیر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۱.
  57. "استان لرستان در مقام اول بیکاری کشور قرار دارد". خبرگزاری خانه ملت. 92/6/6. Retrieved 3 سپتامبر 2013. Check date values in: |date= (help)
  58. «نطق میان دستور محمدتقی توکلی نماینده مردم شریف الیگودرز». تارنمای محمد تقی توکلی. ۶/۶/۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۳. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  59. «طرح‌های جایگزین برای منابع آب شرب الیگودرز پیگیری شود». خانه ملت. ۴ خرداد ۱۳۹۲.
  60. «۸۹۲ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند». روزنامه مردم سالاری. ۱۹ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  61. «۸۸۸ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند». خبرگزاری مهر ۲۲دی ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  62. «طرح انتقال آبی که 16 روستا را خشک کرد/استمداد الیگودرزیها از وزیر نیرو». خبرگزاری مهر. ۲۶ تیر ۱۳۹۱.
  63. مریم نظری (۲۹ اردیبهشت ۱۳۸۸). «اینجا روزی رودخانه بود». روزنامه اعتماد. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  64. «اختصاص بودجه برای حل مشکل آب روستاهای الیگودرز». جام جم آنلاین. ۱۳ شهریور ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۲.
  65. «الیگودرز قربانی طرح انتقال آب به قمرود». آب نمانیوز. ۲ اردیبهشت ۱۳۸۹.
  66. شاعلی (۶ مهر ۱۳۸۸). «الیگودرز و مشکلات دیرینه آن». روزنامه کیهان.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.