الشتر

برخی خاورشناسان سرزمین کهن الشتر را همان «نیسا» دانسته‌اند که داریوش در کتیبه بیستون از آن یاد کرده‌است، ولی پورداود در این نظریه تردید کرده‌است، زیرا نیسای یاد شده متعلق به دوره ماد، و از مکان‌های مهم پرورش اسب بوده‌است (ص ۲۸۸–۲۹۰). آثاری چون سفال‌های منقوش و اشیاء برنزی که در دشت الشتر کشف شده‌اند، نشانه آبادانی این سرزمین در دوره‌های کهن است (استاین، ۲۹۱–۲۷۷؛ گدار، ۲۵، ۲۶؛ واندنبرگ، ۹۵). حمدالله مستوفی به وجود آتشکده اروخش (یا اردخش، اردحش، اروحش) که قبلاً در آنجا وجود داشته، اشاره کرده‌است (ص ۱۰۷). اصطخری به موقعیت مکانی الشتر اشاره کرده، و آنجا را از شهرهای جبال دانسته که در ۱۰ فرسخی نهاوند و ۱۲ فرسخی شاپورخواست بوده‌است (ص ۱۹۷). ابن حوقل الشتر را در میان راه ری به شاپورخواست نوشته‌است (۲/۳۵۸ . در حدود سده ۶ ه‍.ق الشتر از تختگاه‌های برسقیان بوده‌است (ظهیرالدین، ۵۶؛ راوندی، ۲۲۹). در نیمه نخست همان سده در الشتر، گروهی از امیران با برسقِ الشتر ضد مسعود بن ملکشاه سلجوقی هم عهد شدند. سلطان پس از آگاهی به الشتر رفت و امیران از کرده خویش پشیمان شدند و سلطان نیز از گناه آنان درگذشت (همان‌جا)، اما طغرل پس از شکست از برادرش مسعود هنگام فرار به سوی خوزستان، وزیر خویش خواجه قوام الدین درگزینی را در الشتر به دار آویخت (ظهیرالدین، ۵۵). در دوره صفویه حکومت الشتر به امیران کرد سپرده شد (اسکندربیک، ۱۴۱). در اواخر سده ۱۳ش، دژ استواری که قلعه مظفری نام گرفت، در خاور الشتر، توسط مهدی خان امیرالعشایر و مهرعلی خان امیر منظم ساخته شد (فرهنگ جغرافیایی ایران، ۶/۲۱). مدتی مهرعلی خان در این قلعه حکمرانی کرد و موجبات ناامنی در شمال لرستان را فراهم آورد، ولی سرانجام توسط حاکم نظامی لرستان دستگیر و اعدام شد (استارک، ۲۱، ۲۲). می‌توان گفت که این ناامنی‌ها مانع آبادانی الشتر در سده‌های اخیر بوده‌است (ظل السلطان، ۶۰۸؛ استارک، ۲۲). این آبادی مدتی به نام قلعة مظفری و مرکز دهستان الشتر شناخته می‌شد (فرهنگ جغرافیایی ایران، همان‌جا؛ اسامی…، ۲۷۶، ۲۷۸؛ گزارش…، ۱۰). همچنین در آغاز سده حاضر به این نواحی «سلسله» نیز گفته می‌شده‌است و ییلاق برخی ایلات و طوایف لک مانند ترکاشوند، یوسف‌وند و حسن‌وند و کولی‌وند بوده که بیشتر آن‌ها در ۱۳۱۲ش تخته‌قاپو شدند (کریمی، ۱۶۰؛ رزم آرا، ۹۶، ۹۷، ۱۰۷، ۱۱۲. در تاریخ‌های گذشتگان از جمله تاریخ گزیده نوشته حمدالله مستوفی از شانزده ولایت به عنوان کردستان یاد شده‌است. حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری نخستین کسی بود که اسم کردستان و شانزده ولایت آن را آورده‌است: خوزستان و آن شانزده ولایت است و حدودش به ولایات عرب و خوزستان و عراق عجم و آذربایجان و دیاربکر پیوسته‌است. آلانی، الیشتر، بهار، خفتیان، دربند، تاج خاتون، دربند رنگی، دزبیل، دینور، سلطان آباد، چمچمال، شهر زور، کرمانشاه (قرمیسین) هرسین، وسطام.[4]

ساکنان الشتر به زبان لکی سخن می‌گویند.[5][6][7][8][8][9][10][11][12]

نام آن به صورت نیسا، الیشتر، لاشتر، الاشتر و اشتر در کتاب‌های قدیمی ضبط شده‌است. برای اولین بار حمداله مستوفی از الشتر نام می‌برد در کتاب نزهت القلوب در سال ۷۴۰ ه‍.ق و آن را جز نواحی کردنشین معرفی می‌کند که دارای آتشکده اروخش است نام دیگر این شهر قلعه مظفری بوده‌است. الشتر مرکز منطقهٔ سلسله می‌باشد.

در حال حاضر جز حسنوندها که در همان سلسله پراکنده هستند قسمت اعظمی از ترکاشوندها و کولیوند‌ها و یوسف وند‌ها به شهرهای کنگاور، هرسین، دره‌شهر،آبدانان، کرج، کلاردشت و رودهن مهاجرت کرده‌اند. اَلَشْتَر، شهری از شهرستان سلسله در استان لرستان است. نام الشتر در مآخذ اسلامی به صورت‌های لاشتر (اصطخری، ۱۹۷؛ ابن حوقل، ۲/۳۵۸، ۳۶۰)، لیشتر (حدود العالم، ۴۰۷؛ ابن اثیر، ۱۰/۳۹۸؛ راوندی، ۲۰۹، ۲۲۹) و اشتر (ظهیرالدین، ۵۵) آمده‌است. یاقوت آن را به دو گونه اشتر و لاشتر آورده، ولی تلفظ محلی آنجا را لیشتر دانسته‌است (۱/۲۷۶، ۳۴۱). وجه اشتقاق آن را، برخی با کلمه ایشتار (عشتر) ممکن دانسته‌اند (باستانی، ۲۸۶–۲۸۷)، ولی مبنای علمی برای این گفته وجود ندارد.

آثار تاریخی: قلعه مظفری، پل کاکارضا، پل هنام، تپه گریران، دژ شینه الشتر از شهرهای زیبای لرستان از نظر مناظر طبیعی می‌باشد. از جمله مناطق طبیعی آن می‌توان به منطقه تفریحی و سراب کهمان، کوه‌های مهاو و گرین،سراب خراسان(سراو خاسون)، تخت سلیمان ،بیَرواز، آبشار آوتاف، منطقه تفریحی و سراب کاکارضا، سراب پاپی، چشمه گولم کاو، سراب پرسک، سراب زز، سراب هنام، سراب امیر، سراب صیدعلی (دوآب)، تپه شهدا اشاره کرد. آثار تاریخی بر جای مانده در نزدیکی الشتر از این قرار است: پلی بزرگ منسوب به ابوالنجم بدربن حسنویه (حک ۳۶۹–۴۰۵ق) و نیز گورهای متعدد منسوب به خاندان برسقیان (گلزاری، ۱/۲۲۶؛ ایزدپناه، ۱/۵۸)

شهر الشتر با جاده فرعی آسفالته به طول حدود ۱۵ کیلومتر از دو سمت شمال و جنوب به راه اصلی خرم‌آباد به کرمانشاه متصل می‌شود. همچنین با جاده‌ای از سمت شرق به راه اصلی بروجرد-خرم‌آباد وصل می‌شود. از سمت غرب نیز به بخش فیروزآباد و از آنجا به نورآباد و دیگر مناطق لک نشین مرتبط است. روستاهای مؤمن آباد، فیض آباد (ورمزیار)، حق ندر (حق نیر)، دکاموند، دره تنگ، دهرحم (ده رحیم)، آهنگران، امیر، آب باریک، هنام، تملیه، سیاهپوش و جوانمرد از روستاهای مشهور این دیار می‌باشد. الشتر در ۴۸ و ۱۵ درجه طول شرقی و ۳۳ و ۵۱ درجه عرض شمالی، و در ارتفاع ۱٬۶۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته‌است. این شهر در ۴۸ کیلومتری شمال خرم‌آباد (مرکز استان) و ۱۱ کیلومتری راه خرم‌آباد به نورآباد واقع شده که ادامه این راه پس از عبور از هرسین، به کرمانشاه منتهی می‌شود (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۴؛ نقشه راه‌ها). شهر الشتر در دشتی به همین نام قرار گرفته‌است و کوه‌های گرین و خرگوشناب از رشته کوه‌های زاگرس میانی از دو سوی شمال و خاور آن را دربرگرفته‌اند. همچنین کوه بازگیران، نثار پهن و سیاهدل در فاصله کمتری در شمال خاوری، خاور و جنوب خاوری آن قرار دارند (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۳؛ نقشه عملیات). آب و هوای این ناحیه از لرستان، معتدل و نیمه خشک است و حداکثر دمای آن در تابستان به ۳۹ و حداقل آن در زمستان به ۷- سانتی‌گراد می‌رسد. رودهای فصلی متعددی از ارتفاعات شمالی و خاوری به سوی دشت الشتر جاری است که از میان آن‌ها تنها مسیر رودخانه فصلی کَهمان از مرکز بخش می‌گذرد (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۳–۳۴). دامنه‌های شمالی کوه گرین، سرچشمه آب‌های جاری به سوی نهاوند است (نقشه عملیات). بنابر افسانه‌ای کهن، این سرچشمه (کوه‌ها) طلسمی داشته (در متن: دو طلسم) به نقش گاو ماهی بر توده برف و یخ که گویا حامی و نگهبان آن بوده‌است (یاقوت، ۱/۲۷۶، به نقل از ابن فقیه)