شهرستان کوهدشت
کوهدَشت یکی از شهرستان‌های استان لرستان است که در غرب این استان قرار گرفته و آب و هوای معتدل کوهستانی دارد.
| شهرستان کوهدشت | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  ایران |
| استان | لرستان |
| مرکز شهرستان | کوهدشت |
| سایر شهرها | کوهدشت، گراب، کونانی، درب گنبد |
| بخش‌ها | مرکزی، درب گنبد، طرهان، کوهنانی |
| سال تأسیس | ۱۳۳۱[1] |
| نام‌های پیشین | الی پی، کوزشت، قوتل |
| اداره | |
| فرماندار | مجتبی بیرانوند[2] |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۶۶٬۶۵۸ نفر |
| مذهب | شیعه، اهل حق[3][4] |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۳۹۰۴ کیلومتر مربع[5] کیلومتر مربع |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۱۹۵ |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۶ |
| بارش سالانه | ۴۵۰تاmm۵۵۰ |
| روزهای یخبندان سالانه | ۷۰ |
| داده‌های دیگر | |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۶۶ |
مرکز آن شهر کوهدشت است و کار مردمش بیشتر کشاورزی و دامپروری است. ساکنان کوهدشت به زبان کردی گویش لکی سخن می‌گویند. این شهرستان با جمعیت ۱۶۶٬۶۵۸ نفر، چهارمین شهرستان بزرگ استان لرستان پس از خرم‌آباد، بروجرد و دورود است.
شهرها و بخش‌ها
مردم‌شناسی و زبان
مذهب مردمان این شهر اکثریت شیعه و اقلیتی نیز اهل حق هستند. از حیث طایفه و تیره‌های موجود در این شهرستان تنوع فراوانی وجود دارد که اکثراً به زبان لکی تکلم می‌کنند؛ که شامل: ۱-آدینه وند ۲- آزادبخت ۳- ایتیوند ۴- اولادقباد ۵- امرایی ۶ - بازوند ۷- پادروند ۸- چهار قلعه ۹- خوشناموند ۱۰- دراویش که خود دو گروه هستند الف: دراویش بلوران و دراویش داود رشید، میشنان و رود بار ۱۱ - رومیانی ۱۲ - ریکا ۱۳- رئیسوند ۱۴- رشنو (طایفه) ۱۵- زالی ۱۶- زیو دار ۱۷- سادات که خود ۵ گروه هستند (سادات درب گنبد – سادات کره لان – سادات ابوالوفا – سادات ضرون – سادات آتش بگی) ۱۸- سوری ۱۹- شیراوند ۲۰- شاهیوند ۲۱- ضرونی ۲۲- عبدولی ۲۳- قرعلیوند ۲۴_ کوشکی ۲۵ - کونانی ۲۶- کولیوند ۲۷ - گراوند ۲۸- گرمه‌ای ۲۹- میربگ ۳۰ - مهکی ۳۱- نورعالی ۳۲- خلیفه (جز ایتیوند می‌باشند). ۳۳-طولابی و (تعدادی آهنگر نیز در سطح منطقه پراکنده‌اند). (عده‌ای نیز از لوطی‌ها و کولی‌ها زندگی می‌کنند).[6][7][8][9][10][11][12][13]
جغرافیای کشاورزی شهرستان کوهدشت
مهمترین شاخص‌های شهرستان کوهدشت در بخش‌های مختلف اقتصادی بر اساس ارزیابی اداره کل آمار معاونت بر نامه ریزی استانداری استان لرستان در شهریور ۱۳۸۸ ماه به شرح ذیل می‌باشد. کل مساحت اراضی کشاورزی شهرستان ۱۹۱٬۵۷۲ هکتار، معادل ۲۵ درصد اراضی زراعی استان که از آن ۱۹۲۹۷ هکتار آبی و ۱۷۲۲۷۵ هکتار دیگر دیم می‌باشد که سالانه ۱۵۴۱۴۵ هکتار از آن زیر کشت محصولات کشاورزی می‌رود؛ میزان ۳۰۹۲۰۵ تن تولید یعنی ۷/۱۶د تولید محصولات زراعی استان و همچنین با ۲٬۳۹۴ هکتار سطح باغات مثمر با تولید سالانه ۲۸۰۰۰ تن یعنی معادل ۵/۱۲ درصد تولید باغات استان و با دارا بودن ۶۵۰ هزار واحد دامی با تولید ۲۵ هزار تن محصولات دامی را به خود اختصاص داده‌است. همچنین بیش از ۹۰ درصد باغات انار استان لرستان در شهرستان کوهدشت وجود دارد که عمدتاً در بخش طرهان و بخش کوهنانی به ویژه منطقهٔ زیرتنگ سیاب، چقاپیت سفلی چقاپیت علیا، گراب و رودبار قرار دارند.
اقلام زراعی که در این شهرستان کشت می‌شود، عبارتند از گندم، جو، برنج، ذرت، چغندرقند، نخود، عدس، کلزا، سبزیجات، محصولات جالیزی، میوه جات سردرختی از قبیل انار، سیب، انگور، هلو، شلیل، انجیر و زردآلو، توت است. همچنین طبق تحقیقات به دست آمده زمین‌های کشاورزی مستعد وشرایط آب وهوای مناسب، شرایط کشت زعفران و پسته را نیز داراست. دامپروری نیز به شیوه‌های صنعتی و سنتی در این شهرستان رواج کامل دارد.
از لحاظ منابع طبیعی دارای ۲۷۹۰۸۴ هکتار مرتع و جنگل است که ۱۵۹۶۰۹ هکتار آن مرتع و ۱۱۹۴۷۵ هکتار دیگر جنگل می‌باشد؛ یعنی معادل ۱۴/۵ درصد جنگل و مرتع استان را به خود اختصاص داده‌است.
آثار تاریخی و جاهای دیدنی
اوج هنر ساکنین کوهدشت را باید در قلب تاریخ و مفرغ‌های کشف شده در کوهدشت جستجو کرد. مطالعات نشان می‌دهد که ساکنان کوهدشت در فاصله عصر مس تا آغاز کشف آهن در لرستان بزرگترین صنایع دست بشر را به وجود آورده‌اند. امروزه مفرغ‌های کوهدشت اعجاب و تحسین همگان را برانگیخته است، به گونه‌ای که آن دوره را (عصر طلایی تمدن مفرغ) نام نهاده‌اند و لرستان را به عنوان مهد این اختراع (مهد مفرغ) لقب داده
این نقوش در شمال شهرستان کوهدشت واقع شده‌اند. نقاشی‌های مذکور نقش جادوی و سحر آمیزی داشتند و معمولاً افراد این نقوش رابر روی دیواره غارها ایجاد می نمودندو آرزو وآمال خویش راکه همانا شکار بود بر روی دیواره‌ها نقش می‌کردند تا شاید در عالم واقع بهتر بتوانند به آن‌ها دسترسی پیدا کنند به‌علاوه با ایجاد این نقوش که در زندگی آن‌ها مهم بودبا این عمل امید به فراوانی آن‌ها را در عالم واقع تسهیل می نمودندنقوش صخره‌ای میرملاس و هومیان ازجمله آثار بی‌نظیر در سطح کشور است که نشان از دیرنیکی و باستانی بودن این خطه دارد نقوش دره میرملاس با نقشی لنگرکشتی آغاز می‌شود پس نقشهایی از میدان‌ها شکار گوزن به صورتهای فردی و جمعی است تعداد آن‌ها در دره میرملاس ۱۸ و در هومیان ۱۰ نقش است که عمدتاً به رنگ سیاه اخرایی و زرد رنگ طراحی و اجرا شده‌اند. در هومیان (هومیون)، نقشی از گوزن و شکارچی اسب سوار با تیر و کمان به صورت زیبا و کاملی وجود داشته که گذشت زمان قسمتی از سوار و اسب شکارچی را خراب کرده‌است. این آثار مربوط به دوره پارینه سنگی می‌باشند.
این محوطه درقسمت شمالی دشت کوهدشت به فاصله ۶ کیلومتر از مرکز شهر و در دامنهٔ کوه چنگری واقع شده‌است. آثار موجود در آن نشان می‌دهد که وضعیت کوه در نحو انتخاب مکان نقش اساسی را ایفا نموده‌است. به‌طوری‌که حصار مکشوفه بنابر وضعیت کوه ساخته شده و در کنار پرتگاه‌های کوه عملکرد تدافعی آن را مشخص تر نموده‌است. این محوطه علاوه برحصار از تختگاه، شاه‌نشین و منازل مسکونی تشکیل گردیده که شاه‌نشین آن مسلط بر همه قسمت‌های حصار است. در این محوطه سنگ‌های حجاری شده با نقش شیر بالدار و درخت زندگی و همچنین قطعات سفالی از نوع سفال لعابدار با نقش کنده زیر لعاب متعلق به قرون ۷ و ۸ هـ. ق و سفالینه‌های هزاره اول بدست آمده‌است. کاوش‌های باستانشناسی در این محوطه از سال ۱۳۷۷ آغاز و تاکنون ادامه دارد. اشیاء بدست آمده علاوه بر چند قطعه سنگ با نقش شیر بالدار یک قطعه تابوت سفالی و یک هاون سنگی، دو کوزه سفالی کوچک و یک سنجاق مفرغی می‌باشند که در حفریات باستانشناسی بدست آمده‌اند. در فاصلهٔ ۳۰ کیلومتری این محوطه در دامنه کوه کر شوراب روستائی به اسم سرخ دم لری وجود دارد که در طی سال‌های قبل از انقلاب به سرپرستی آقای اشمیت مورد کاوش قرار گرفته‌است. این محوطه باستانی (احتمالا مربوط سده ۷الی۵ ق. م) است که به شماره ۳۶۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
در شرق شهر کوهدشت در روستای خوشناموند محوطه‌ای باستانی وجود داردکه به واسطه قرمز بودن خاک دامنه کوه به سرخ دم معروف است. این سایت عظیم باستانی که دکتر اشمیت اولین بار در أن حفاری نمود نتایج مهمی را پیش روی محققان گذاشت. کشف معبدی به شیوه و سبک آشوری در این نقطه دلیل برنفوذ و تأثیر هنر آشوری بر منطقه لرستان است. در این عبادتگاه اشیاء نذری که در داخل دیواره معبد کار گذاشته بودند کشف شد، همچنین آیینه‌های برنزی (مفرغی),مهره‌های استوانه‌ای و مجسمه‌های کوچکی از مرد و زن مشاهده وکشف شد. عبادتگاهی که در این مقطع زمانی وجود داشته‌است متعلق به گروه‌هایی بوده که از سراسر استان در این معبد اجتماع کرده و آداب خاص دینی خود را انجام داده‌اند. اشیا مفرغی سرخ دم لری اینک زینت بخش موزه‌های ملی و شخصی دنیاست.
- پل سی پله (کر و دت)
این بنا در منطقه طرهان شهرستان کوهدشت بر روی رودخانه سیمره در حد فاصل استان لرستان و ایلام واقع شده‌است. پل در تنگترین بستر رودخانه سیمره، در محلی به نام سی پله Sipela واقع شده‌است این پل در مسیر یکی از راه‌های باستانی قرار داشته که سبب ارتباط کرمانشاهان، ایلام و لرستان (سرطرهان) بوده‌است. پل یاد شده دارای ۴ چشمه طاق بوده که اکنون تنها دو چشمه طاق آن باقی است. پن‌های هر پا یه آن ۵/۶ متر و طول آن ۱۷ متر است. اندازه سنگهایی که در پایه به کار رفته ۶۰×۶۰×۱۰۰ سانتیمتر و بعضی نیز بزرگترند. روی هریک از این سنگ‌ها علامت مشخصی کنده شده‌است. مصالح بنا از گچ و سنگ است. در آثار مورخان دوره اسلامی اشاره‌ای به این پل نشده‌است. این پل سترگ از آثار منحصر به فرد دوره ساسانی بوده و به شماره ۳۵۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
- میل خسروآباد (خسروآ) صیدصفربگ
این بنا در بخش کوهنانی شهرستان کوهدشت واقع شده‌است. میل خسروآباد یا خسروأ که به نام میل صید صفربگ نیز معروف است. در گورستان قدیمی روستای خسروآباد واقع شده‌است. بلندای این میل حدود ۶متر و ۶۰ سانتیمتر می‌باشد قطر پایه آن حدود ۲ متر می‌باشد نمای ظاهری آن دارای انحنا بوده و به شکل هرمی ۶ وجهی می‌باشد در ساخت آن از مصالح قلوه سنگ، گچ و… استفاده شده‌است. این میل یکی از قدیمی‌ترین و منحصرترین میل‌های یادبود در لرستان بوده که برای نشان گور بکار برده شده‌است. براساس شواهد این بنا احتمالاً مربوط به دوره زندیه می‌باشد.
- مقبره داود رشید، یا سیله که مربوط به دوره اشکانیان است.
- امامزاده محمد
امامزاده محمد در ۶۰ کیلومتری شمال شرقی کوهدشت واقع شده‌است. آرامگاه این امامزاده یکی از مهمترین جاذبه‌های زیارتی، تفریحی شهرستان کوهدشت به‌شمار می‌رود. امام زاده محمد در شهری به نام درب گنبد واقع شده‌است.
- امامزاده ابوالوفاء
امامزاده ابوالوفاء که در ۲۵ کیلومتری شمال شهر کوهدشت واقع شده‌است. سید محمدابوالوفاء فرزند زید و زید نیز فرزند علی بن حسین می‌باشد.
چشم‌اندازهای زیبای طبیعی شهرستان کوهدشت تنگه‌شیرز که به لحاظ زیبایی‌های طبیعی از آن به عنوان نگین سبز لرستان نام می‌برند. این تنگه بکر و دست نخورده در ۴۰کیلومتری شمال غربی کوهدشت و در کنار رودخانه سیمره واقع است.
بوستان‌ها
| ردیف | مهمترین‌ها |
|---|---|
| ۱ | پارک کشاورزی |
| ۲ | پارک شهرداری (دلیجانی) |
| ۳ | پارک شهید بهشتی |
| ۴ | پارک فدک |
نگارخانه
طبیعت کوهدشت
درختی زیبا در طبیعت کوهدشت
اطراف کوهدشت
پانویس
- «کوهدشت».
- «سرپرست فرمانداری کوهدشت منصوب شد». ایرنا. ۴ بهمن ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
- ایران‌شناسی
- «:: استان لرستان-آشنایی با موقعیت و ویژگی‌های طبیعی استان لرستان ::». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۲.
- «شهرستان کوهدشت». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۲.
- Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000,.
- Rüdiger Schmitt (Hg.): Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden (Reichert) 1989,
- ethnologue: Laki
- Britannica Online Encyclopedia: Kurdish language
- آیت محمدی. سیری در تاریخ سیاسی کرد. انتشارات پرسمان. ۱۳۸۲
- ناتل خانلری
- فرهنگ کردی کرمانشاهی، علی اشرف
- [htt://www.lakpress.com/News/print/195/ پایگاه خبری، تحلیلی لک پرس - آثار تاریخی و جاهای دیدنی کوهدشت]
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳.
- ruralsportfed.sport.ir
| مرکز |  موقعیت استان لرستان در ایران.  بروجرد  الیگودرز | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| شهرستانها | |||||
| شهرها | |||||
| جاذبه‌های گردشگری |
| ||||
| |||||
رده | |||||