ابط‌الجوزا

اِبط الجوزا یا شبان‌شانه[1] (در پارسی میانه: بَشْن[2]) (به انگلیسی: Betelgeuse) یا آلفای شکارچی (α Orionis به اختصار Alpha Ori یا α Ori) دومین ستارهٔ پرنور صورت فلکی شکارچی بعد از پای شکارچی و به‌طور میانگین دهمین ستارهٔ درخشان آسمان شب است.[3]

ابط‌الجوزا

ابط‌الجوزا واقع در صورت فلکی شکارچی (دایره قرمز)
اطلاعات رصدی مبدأ J2000.0      اعتدال J2000.0
صورت فلکی	شکارچی
آوا	‎/ˈbɛtəldʒuːz, ˈbiːtəl-, -dʒuːs/‎[4][5]
بُعد	05h 55m 10.30536s[6]
میل	‏ 25.4304″ 24′ ‎+07°[6]
مشخصات
مرحلهٔ تکامل	ابرغول سرخ
نوع طیف	M1–M2 Ia–ab[7]
قدر ظاهری (V)	+0.50[8](0.0–1.6[9])
قدر ظاهری (J)	−3.00[10]
قدر ظاهری (K)	−4.05[10]
شاخص رنگ U−B	+2.06[8]
شاخص رنگ B−V	+1.85[8]
نوع متغیر	SRc[11]
اخترسنجی
سرعت شعاعی (Rv)	+21.91[12] km/s
حرکت خاص (μ)	RA: ۷۰۰۱۲۶۴۲۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۲۶٫۴۲±۰٫۲۵[13] mas/yr Dec.: ۷۰۰۰۹۶۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۹٫۶۰±۰٫۱۲[13] mas/yr
اختلاف‌منظر (π)	4.51 ± 0.80[13] mas
فاصله	approx. ۷۰۰ ly (approx. ۲۲۰ pc)
قدر مطلق (MV)	−5.85[14]
جزئیات
جرم	۷۰۰۱۱۱۶۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۱۱٫۶+۵٫۰ −۳٫۹[15] M☉
شعاع	۷۰۰۲۸۸۷۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۸۸۷±۲۰۳,[16] ۷۰۰۲۹۵۵۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۹۵۵±۲۱۷[15] R☉
تابندگی	۷۰۰۴۹۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۹۰,۰۰۰ – ۷۰۰۵۱۵۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۱۵۰,۰۰۰[17] L☉
گرانش سطحی (log g)	−0.5[18] cgs
دما	۷۰۰۳۳۵۹۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۳,۵۹۰[15] K
فلزیگی [Fe/H]	+0.05[19] dex
چرخش	۷۰۰۱۳۶۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۳۶±۸[20] years
سرعت چرخشی (v sin i)	۷۰۰۰۵۴۷۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰♠۵٫۴۷±۰٫۲۵[20] km/s
سن	8.0–8.5[16] Myr
نامگذاری‌های دیگر
Betelgeuse, α Ori, 58 Ori, HR 2061, BD+7°1055, HD 39801, FK5 224, HIP 27989, SAO 113271, GC 7451, CCDM J05552+0724AP, AAVSO 0549+07
مراجع
SIMBAD	داده‌ها

مختصات: ۰۵^h ۵۵^m ۱۰٫۳۰۵۳^s, +۰۷° ۲۴′ ۲۵٫۴۲۶″

این ستاره، یک اَبَرغول سرخ متغیر با دوره‌ای چندصد روزه است. ابط الجوزا ستاره غول پیکری است که قطر آن در حدود یک میلیارد و شش صد میلیون کیلومتر است، یعنی تقریباً بیش از هزارو صد برابر قطر خورشید که یک میلیون و سی صد هزار کیلومتر است.[21]

ستارهٔ شبان‌شانه به قدری بزرگ است که اگر به جای خورشید در مرکز منظومه خورشیدی قرار گیرد، تا نزدیک مدار سیارک‌ها را اشغال می‌کند. ابط‌الجوزا پس از خورشید دومین قطر ظاهری بزرگ را دارد.

واژهٔ ابط‌الجوزا عربی است و معنی واژگانی آن «زیر بغل میانی» است.

مجموعه‌ای از پنج ستاره که بالاتر از ابط‌الجوزا قرار دارند، «ستارگان گرز» هستند که نمایان‌گر گرزی در دست راست شکارچی‌اند. قدر ظاهری این پنج ستاره کم‌تر از ابط‌الجوزا است.[22]

این ستاره به مرگ خود نزدیک است و در آینده با یک انفجار ابرنواختری به یک ستاره نوترونی، یا شاید یک سیاه‌چاله تبدیل خواهد شد.[23] طول عمر آن ممکن است تا حدود ۵۰ هزار سال دیگر ادامه یابد. در صورت انفجار، این ستاره از دیدگاه زمینیان به قدر (روشنایی) ۱۰- خواهد رسید یعنی ۲۵۰ بار روشن‌تر از سیاره ناهید و ۲۵۰۰ بار درخشان‌تر از ستاره شباهنگ. به عبارتی روشنی آن پس از انفجار قابل مقایسه با ماه شب چهارده خواهد بود.[24]

از زمان شروع اولین داده‌گیری‌های نجومی، برای اخترفیزیکدان‌ها مسجل شده بود که ابط الجوزا یک غول سرخ است و در حال طی کردن مراحل پایانی عمر خود می‌باشد. اما پیش‌بینی دقیق زمان انفجار آن عملاً امری غیرممکن است. شواهد اخیر اما نشان می‌دهند که ممکن است روند انفجار این ستاره از هم‌اکنون شروع شده باشد.

انفجار ابرنواختری اگر چه پایان راه بخش قابل توجهی از ستارگان می‌باشد اما از آنجا که سن انسان‌ها در مقابل زمان تحول ستارگان بسیار کوچک و ناچیز است، دیدن یک انفجار ابرنواختری اتفاقی بسیار بسیار نادر و کم احتمال به حساب می‌آید. برای مثال، قدیمی‌ترین ابرنواختر ثبت شده در تاریخ به ۱۰۵۶ میلادی برمی‌گردد که در دست‌نوشته‌های چینی آثاری از آن به چشم می‌خورد.

ستاره ابط الجوزا با فاصلهٔ ۶۲۵ سال نوری یکی از نزدیک‌ترین ستارگان به زمین به حساب می‌آید و این خود باعث می‌شود تا انفجار احتمالی آن از دید ناظر زمینی بسیار پرنور باشد. تخمین زده می‌شود ابط الجوزا در صورت انفجار به مدت چندین روز، درخشندگی ای معادل چند برابر قرص کامل ماه داشته باشد به صورتی که آن را حتی در طول روز نیز می‌توان مشاهده کرد. لازم است ذکر شود که انفجار احتمالی ابط الجوزا هیچ خطری برای حیات روی زمین به همراه ندارد؛ بنابراین فقط باید گوش به زنگ نشست و امیدوار بود که بتوانیم این پدیدهٔ هیجان‌انگیز را در طول عمر انسانی خود ببینیم![25]