ژوبین‌دار
ژوبین‌دار، نگهبان شمال یا سِماک رامِح (به انگلیسی، Arcturus) نام ستاره‌ای در صورت فلکی گاوران است. این ستاره، پنجمین ستاره از نظر قدرت درخشش در آسمان شب است.[4]
 نگهبان شمال در صورت فلکی گاوران. | |
| اطلاعات رصدی مبدا J2000 اعتدال J2000 | |
|---|---|
| صورت فلکی | گاوران |
| بعد | 14h 15 m 39.7s |
| میل | +۱۹° ۱۰' ۵۶" |
| قدر ظاهری (V) | −۰٫۰۴ |
| مشخصات | |
| رده | K1.5 IIIpe |
| راهنمای رنگ U-B | ۱٫۲۲ |
| راهنمای رنگ B-V | ۱٫۲۴ |
| اخترسنجی | |
| سرعت شعاعی (Rv) | −۵٫۲ km/s |
| حرکت مخصوص (μ) | RA: −۱۰۹۳٫۴۵ mas/yr Dec.: −۱۹۹۹٫۴۰ mas/yr |
| اختلاف منظر (π) | ۸۸٫۷۸ ± ۰٫۶۸ mas |
| جزئیات | |
| جرم | ۱–۱٫۵ M☉ |
| شعاع | ۲۵٫۷ ± 0.3[1] R☉ |
| درخشندگی | ۲۱۰ ± 10[2] L☉ |
| دما | 4,300[3] K |
| فلزات | 20–50% Sun |
| سن | > ۴٫۶ × 109 سال |
| نام‌گذاری‌های دیگر | |
| منابع | |
| سیمباد | اطلاعات |
نام عربی آن یعنی سِماک رامِح به معنای «بالابر نیزه‌دار» است و نام یونانی آن Αρκτούρος (آرکتوروس) که در بیشتر زبان‌های اروپایی نیز به کار می‌رود به معنای «نگهبان خرس» است.[5] رامح به معنای دارنده سلاح و ژوبین و اعزل به معنای بی سلاح و بی‌ژوبین است.
در عربی به ژوبین‌دار، حارس السماء (نگهبان آسمان) و حارس ألشمال (نگهبان شمال) هم گفته شده‌است.
ژوبین‌دار یک اَبَرغول سرخ و رنگ آن سرخ روشن است و از درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان شب است. برای رصد آن باید در نیمه‌شب ماه ژوئن به آسمان جنوبی نگریست. این ستاره از نظر جرم با خورشید برابری می‌کند. اگر چهار میلیارد سال آینده از فاصله ۳۷ سال نوری به خورشید نگاه شود در آسمان مشابه نگهبان شمال خواهد بود. سرعت آن بیش از ۱۲۵ کیلوتر بر ثانیه برآورد می‌شود و به علت دوری، ۸۰۰ سال طول می‌کشد تا قوسی برابر نیم‌درجه را در آسمان بپیماید. ۸۰۰ سال دیگر، نگهبان شمال به اندازه نیم‌درجه، یعنی فاصله‌ای برابر با قطر ظاهری ماه، به صورت فلکی دوشیزه نزدیک‌تر خواهد شد.[6]
تاریخ مشاهده
نگهبان شمال به عنوان یکی از درخشان‌ترین ستاره‌ها در آسمان از دوران باستان، مورد توجه ناظران بوده است.
مردم بین‌النهرین معتقد بودند که این ستاره با خدای انلیل در ارتباط است.
ژوبین‌دار، یک ستارهٔ بیگانه
ژوبین‌دار که در فاصلهٔ ۳۷ سال نوری از ما واقع شده، ۱۰ میلیارد سال عمر دارد. ژوبین‌دار در واقع عضوی از هاله کهکشان ما بوده که به طور اتفاقی وارد صفحهٔ کهکشان شده‌است. اخترشناسان معتقد هستند که این غول بزرگ در کهکشان کوتوله‌ای با ۱۰۰ میلیون ستاره متولد شده که در حدود ۷ میلیارد سال پیش وارد کهکشان راه شیری شده و اکنون به طور کامل در کهکشان ما محو شده‌است. نگهبان شمال عضو گروهی از ستاره‌های پراکنده در آسمان است که حرکتی مشابه در فضا دارند. این گروه «ستاره‌های متحرک نگهبان شمال» نامیده می‌شوند.[7]
در فرهنگ‌ها
در بُندَهِش آمده که برای هر جهت اصلی یک سپاهبد گمارده شده و سپاهبد شمال، ستارهٔ هفت‌اورنگ (محتملاً نگهبان شمال) است.[8]
الف:
زمین (۴) > ناهید (۳) > مریخ (۲) > تیر (۱)
ب:
مشتری (۸) > زحل (۷) > اورانوس(۶) > نپتون (۵) > زمین (بدون شماره)
پ:
شباهنگ (۱۱) > خورشید (۱۰) > ولف ۳۵۹ (۹) > مشتری (بدون شماره)
ت:
دبران (۱۴) > ژوبین‌دار (۱۳) > رأس پیکر پسین (۱۲) > شباهنگ (بدون شماره)
ث:
ابط‌الجوزا (۱۷) >قلب عقرب (۱۶) > پای شکارچی (۱۵) > دبران (بدون شماره)
ج:
وی‌وای سگ بزرگ (۲۰) >وی‌وی قیفاووس (۱۹) > مو قیفاووس (۱۸) > ابط‌الجوزا (بدون شماره)
کتاب ذخیره خوارزمشاهی برآمدن این ستاره را نشانهٔ آغاز خزان دانسته.[9] در ستاره‌شناسی هندوها، ستارهٔ ژوبین‌دار با سیزدهمین منزل ماه هندوها (نکشتره) به نام سواتی متناظر است.[10]
نگهبان شمال از اندک ستاره‌هایی است که در انجیل از آن نام برده شده.
در ادبیات فارسی
از خاقانی:
- بر نیزهٔ او سماک رامح
- کمتر ز زحل سنان ندیده‌است
از نظامی:
- در مسیرش سماک آن جدول
- گاه رامح نمود و گاه اعزل
منابع
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ژوبین‌دار موجود است. |
- Angular diameters of stars from the Mark III optical interferometer., MOZURKEWICH D. ; ARMSTRONG J.T. ; HINDSLEY R.B. ; QUIRRENBACH A. ; HUMMEL C.A. ; HUTTER D.J. ; JOHNSTON K.J. ; HAJIAN A.R. ; ELIAS II N.M. ; BUSCHER D.F. ; SIMON R.S. , Astron. J., 126, 2502-2520 (2003)
- Based upon the values for temperature and radius in combination with the Stefan–Boltzmann law.
- Oxygen abundances in halo giants. V. Giants in the fairly metal-rich globular cluster M 71., SNEDEN C. ; KRAFT R.P. ; LANGER G.E. ; PROSSER C.F. ; SHETRONE M.D, Astron. J., 107, 1773-1785 (1994)
- منبع اطلاعات جدول: Bright Star Catalogue (برگرفته از ویکی‌پدیای هلندی، ۱۸ آوریل ۲۰۰۷).
- Richard Hinckley Allen, Star-names and their meanings (1936), p. 100-101.
- دگانی، مایر، نجوم به زبان ساده، جلد ۱ و ۲، ترجمه محمدرضا خواجه‌پور، تهران: سازمان جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، چاپ ششم ۱۳۷۴خ، ص۳۵
- http://www.parssky.com/view/2512.aspx
- بهار، مهرداد: پژِوهشی در اساطیر ایران، پاره نخست و دویم، چاپ سوم، نشر آگه، تهران ۱۳۷۸، صص۵۵ و ۶۴
- لغت‌نامهٔ دهخدا، سرواژهٔ سماک
- «arcturus». Higher Intellect. دریافت‌شده در ۱۸–۰۴–۲۰۰۷. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=را بررسی کنید (کمک)