سرای محله

سرای محله نخستین بار شورای اسلامی شهر تهران در برنامه توسعه دوم تهران سال ۱۳۸۸ شهرداری را به ایجاد سرای محله مکلف کرد.[2] در بند یازده از برنامه توسعه دوم تهران مصوب شورای شهر چنین آماده است: «شهرداری تهران موظف است به‌منظور صیانت و توسعه میراث ارزشمند فرهنگی مبتنی بر ارزش‌های دینی و ملی، ارتقاء کیفیت فراورده‌های فرهنگی و هنری، حمایت از دستاوردها و فعالیت‌های یادشده، همچنین فرهیختگان و هنرمندان نسبت به تهیه برنامه لازم حداکثر ظرف مدت یک سال با مشارکت سایر دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در چارچوب قوانین و مقررات به شورای اسلامی شهر تهران اقدام نماید» از جمله برنامه‌ها مد نظر تأسیس سرای محله بوده‌است.[2] پیشتر از آن با راه‌اندازی شورایاری‌ها وجود مکانی که نهاد شورایاری‌ها بتوانند فعالیت‌های‌شان را در آنجا پی بگیرند احساس می‌شد؛ بر این اساس شهرداری تهران متناسب با امکان‌های هر محله با احیاء و ساخت فضاهایی به نام سرای محله و تخصیص آن به شورایارها، زمینه‌های عملی شکل‌گیری این نهاد فراهم شد.[3] لایحه تشکیل سرای محله مهرماه سال ۱۳۸۸ از سوی شهرداری تدوین برای تصویب به شورای شهر تهران ارائه شد.[4] محمد هادی ایازی، معاون وقت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری دربارهٔ این لایحه گفته بود: «با ۸ ماده دربارهٔ تعاریف، ارکان، تشکیل و فعالیت کارگروه‌های تخصصی زیر نظر شهردار محله، شرایط احراز سمت شهردار محله، انتصاب، وظایف کارگروه‌های تخصصی، بهره‌برداری از امکانات و آیین‌نامه‌های اجرایی به شورای شهر تهران ارائه شده‌است که در هر بخش نیز به تفصیل دربارهٔ وظایف صحبت شده‌است.».[4] به‌رغم مخالفت‌هایی با آن[10] سرانجام فوریت بررسی لایحه تشکیل سرای محله در مهرماه ۱۳۸۸ در دوره سوم شورای اسلامی تهران به تصویب رسید؛[11] اما از تصویب نهایی این لایحه تاکنون اطلاع دقیقی در دست نیست. فعالیت‌های سرای محله و تأسیس آن در محله‌های شهر تهران اواخر دهه هشتاد خورشیدی اوج می‌گیرد و معاون امور اجتماعی و فرهنگی وقت شهرداری تهران از احداث ۳۷۴ سرای محله خبر داده بود.[12]

بر اساس گزارش سامانه ستاد مدیریت محله وظایف متعددی از سرای محله‌ها انتظار می‌رود.همچنین ستاد مدیریت محله به عنوان نهاد بالای دستی سراهای محله دارای وظایف و ماموریت‌هایی در قبال سراهای محله هست.[13] [14]

اهداف سرای محله

• پیگیری مشکلات محله و مطالبات مردمی در حوزه فرهنگی و اجتماعی، از طریق مراجع ذی‌صلاح و مطابق ضوابط و مأموریت‌ها
• ایجاد زمینه، تسهیل و گسترش مشارکت شهروندان در مدیریت شهری در مقیاس محله
• ایجاد بستر مناسب جهت فعالیت سازمان‌های مردم نهاد
• توسعه مناسبات مشارکت محور در اداره امور شهر از طریق به کارگیری آرای آزادانه شهروندان محله
• ایجاد بستر مناسب برای گروه‌های اجتماعی مختلف برای مشارکت در اداره امور شهر و تحقق «حق بر شهر» در مقیاس محله‌ای
• کمک به شناسایی، کنترل و پیش‌گیری از آسیب‌های اجتماعی در مقیاس محله‌ای
• تقویت حس تعلق و هویت شهری و محله‌ای
• تمرکز زدایی از مدیریت شهری در حوزه‌های تصمیم‌سازی و اجرا و ایجاد امکان برای توسعه مدیریت مشارکتی
• ایجاد زمینه در جهت ارتقای حقوق شهروندی
• کمک به ارتقا سلامت شهروندان
• تبدیل فضاهای سرای محله به مکانی برای فعالیت های عام المنفعه و جمعی شهروندان و سازمان های مردم نهاد محله‌ای

همچنین مستند به تبیینی دیگر و بر اساس دیدگاه شورای اسلامی شهر تهران اهداف سرای محله به این شرح عنوان شده است.

• افزایش مشارکت مردمی در اداره شهر از طریق به‌کارگیری توانمندی و ظرفیت مادی و معنوی آنان و استفاده مثبت از امکانات محله
• ایجاد رکنی اجرایی در سطح محله متناسب با رکن مشورتی و نظارتی انجمن شورایاری
• افزایش اعتماد و ارتباط متقابل بین شهرداری و ساکنین محله
• تطابق هر چه بیشتر تصمیمات، برنامه‌ها و فعالیت‌های شهرداری با خواست و مطالبه واقعی مردم
• تلاش در جهت احیاء و برجسته کردن هویت و جایگاه محله
• افزایش همکاری میان شهروند و شهرداری برای انجام فعالیت‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و رفاهی

وظایف ستاد مدیریت محله

• شناسایی مشکلات، چالش‌ها و نارسایی‌های مدیریت محله و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در جهت حل و کاهش آنها
• تدوین و تصویب آیین نامه‌ها، شیوه نامه‌ها و دستورالعمل‌های مورد نیاز و ابلاغ به مجموعه‌های مرتبط
• تدوین ضوابط و سیاست‌گذاری در خصوص چگونگی و ساز و کار انتخاب ارکان و ساختار مدیریت محله شامل مدیران محلات، دبیرخانه ستاد راهبری در مناطق، خانه‌ها و کانون‌ها
• سیاست گذاری در رابطه با سراهای با تراز مالی منفی با رویکرد کاهش نابرابری در ارائه خدمات فرهنگی و اجتماعی در محلات شهر تهران
• برنامه‌ریزی به منظور ساخت، توسعه و تجهیز سرای محلات و سایر فضاهای واگذار شده به مدیریت محله
• دریافت، بررسی و اظهار نظر در خصوص گزارش عملکرد مناطق در حوزه ساماندهی مشارکت‌های اجتماعی
• مطالعه، بررسی و پژوهش در خصوص مسائل، مشکلات، راهکارهای ارتقاء کمی و کیفی مدیریت محله
• برنامه‌ریزی و پیگیری برای حل اختلافات و رسیدگی به شکایات، پاسخگویی به استعلامات و راهبری حقوقی و قانونی مدیریت محله
• تدوین ضوابط انضباطی و بازدارنده در جهت جلوگیری از فساد و انحراف احتمالی مالی و اداری
• نظارت و ارزیابی ساختارها، فرایندها، تعاملات، نوع عملکرد و برنامه‌های مرتبط با حوزه ساماندهی مشارکت‌های اجتماعی در محلات
• نظارت یا اعمال مدیریت بر نحوه هزینه از محل ردیف اعتبار نگهداشت ساختمان‌های سراهای محله در بودجه شهرداری‌های مناطق
• نظارت بر نحوه عملکرد دبیرخانه ستاد راهبری در منطقه
• تهیه و تدوین شاخص‌های ارزیابی و رده‌بندی سراهای محله

در سرای محله مراکزی مانند خانه سلامت، خانه فرهنگ، خانه محیط زیست، مراکز پرتو، فرآموز و... همچنین شورایاری‌ها و نیز سمن‌ها و انجمن و تشکل‌های مردم نهاد فعالیت می‌کنند. تخصیص بخشی از فعالیت‌های سرای محله به کلاس‌های آموزشی مانند کلاس های ایروبیک، پیلاتس، لاغری موضعی و بادی بالانس در سالن ورزشی سرا، کلاس زبان انگلیسی، قلاب بافی و بافتنی، انواع اردور و ، انواع ژله تزریقی تزیینی، سالاد و دسر، نقاشی با موزاییک شکسته و گلیم بافی از دیگر فعالیت‌های این مراکز است.[15]

سرای محله از آغاز فعالیت در دهه هشتاد خورشیدی تا واپسین سال‌های سده ۱۳۰۰ فراز و فرودهایی را از سر گذرانده است.

نقد

سرای محله از آغاز شکل‌گیری محل مناقشه و نقد گروه‌های مختلف اعم از کارشناسان و برخی اعضاء شورای شهر تهران بوده است. از جمله نقدهای وارده شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• عدم تناسب فعالیت‌های سرای محله با اهداف تعریف شده و همچین موازی‌کاری با خانه‌های فرهنگ و فرهنگسراها و ... عنوان شده است. [16]

• عدم سازماندهی مناسب سرای محله [17]

واگذاری به بخش خصوصی

اواخر دهه نود خورشیدی مدیریت شهری به صرافت واگذاری مدیریت سرای محله‌ها به بخش خصوصی افتاد. طرح و ایده‌ای که با موافقت‌ها و مخالفت‌های متعددی همراه بوده است.ایده‌ای که برخی آن را باعث نابودی مدیریت محلی می‌دانند و برخی دیگر می‌گویند می‌تواند به کارآمدتر شدن سرای محلات کمک کند.[18]

فروش سرای محله به پیمانکاران طلبکار

بر اساس گزارش‌های منتشر شده در دوره مدیریت محمدباقر قالیباف بر شهرداری تهران برخی از سرای‌های محل به عنوان بدهی به پیمانکاران طلبکار داده شده است. بر اساس روایت به دست آمده از «گزارش نظارتی عملکرد سرمایه یی شهرداری تهران» تدوین شده از سوی کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر در سال ۱۳۹۳ برخی از سراهای محله به طلبکاران به جای بدهی شهرداری ارائه شده است. در این گزارش آمده است:«پروژه سرای محله آشتیانی در منطقه ۱۳، به عنوان بدهی به پیمانکار آن واگذار شده است، یعنی شهرداری تهران به دلیل نداشتن بودجه سرای محله یی که متعلق به مردم بوده را به فردی حقیقی به عنوان پیمانکار طلبکار داده است. در این بند از گزارش درباره این واگذاری غیرقانونی عنوان شده بود فروش پروژه به پیمانکاران برای پرداخت بدهی آنان فاقد توجیه کارشناسی است. سرای محله آشتیانی منطقه ۱۳ که در سال ۹۱ به صورت نیمه تمام رها شده بود و در سال ۹۲ هم اعتباری نداشته، از اعتبار پروژه کودکان بهمن تکمیل و به عنوان بدهی به پیمانکار واگذار شده است.» [19]

بهره‌برداری سیاسی

بر اساس گزارش در دوره‌هایی افراد فعال در نهادهای محلی مانند سرای محله و شورایاری‌ها در مقاصد سیاسی بسیج شدند. او در این باره می‌گوید:«در خیلی از زمان‌ها، به ویژه در زمان انتخابات، به مجموعه مدیریت محله و شورایاری، کسانی به چشم سازمان رای، برخی به عنوان سازماندهی سیاسی و برخی به عنوان سیاهی لشکر و جمعیت های اتوبوسی نگاه می کردند.» [17]

تهران

تقریباً تمام محله‌های شهر تهران سرای محله دارند. شهرداری تهران وب‌گاهی را به نام محله من به آدرس https://mahalle.tehran.ir/ می‌گرداند که در آن جزئیات مربوط به سرای محله همه محله‌های شهر به تفکیک محله ارائه شده‌است.

رشت

اهواز

• انجمن شورایاری شورای شهر تهران
• شورای اسلامی شهر تهران و ری و تجریش