تاریخ بخارا (کتاب)
تاریخ بخارا (نام دیگر: مزارات بخارا) مهم‌ترین و قدیمی‌ترین تاریخ محلی بر جای مانده دربارهٔ بخارا به زبان فارسی است.
این کتاب را ابوبکر محمدبن جعفر نرشخی به عربی به نام نوح‌بن نصر سامانی نوشته و در ابتدای سدهٔ ۶ قمری «ابو نصر احمدبن محمد نصر القباوی» به خواهش برخی از دوستانش به فارسی ترجمه کرده است. در تاریخ ۵۷۴ قمری «محمدبن زفربن عمر» ترجمهٔ قباوی را تلخیص کرد و آن را به نام برهان‌الدین عبدالعزیزبن عمربن عبدالعزیز بن مازه از صدور آل مازه بخارا درآورد.[1]
به سبب ترجمه و تلخیص و اضافاتی که در متن اصلی تاریخ بخارا راه یافته، اختلاف‌هایی از لحاظ تاریخ و محتوای حوادث در روایات مکرر کتاب دیده می‌شود. تاریخ بخارا از حیث محتوا بر اطلاعات منحصر به فرد از اوضاع پایتخت و تاریخ سامانیان، اهمیت ویژه دارد. این اثر همچین شامل اطلاعات گران‌بهایی است که از نظر زبان‌شناسی، سکه‌شناسی، باستان‌شناسی و تاریخی مورد استفاده محققان نو قرار گرفته است.[2]
نمونه‌ای از متن کتاب
ذکر بنای مسجد جامع
قتیبة بن مسلم، مسجد جامع بنا کرد اندر حصار بخارا به سال نود و چهار [قمری] و آن موضع بتخانه بود مر اهل بخارا را فرمود تا هر آدینه در آنجا جمع شدندی چنان‌که هر آدینه منادی فرمودی: هر که به نماز آدینه حاضر شود دو درم بدهم؛ و مردمان بخارا به اول اسلام در نماز، قرآن به پارسی خواندندی و عربی نتوانتستندی آموختن و چون وقت رکوع شدی، مردی بود که در پس ایشان بانگ زدی «بکنیتانکنیت» و چون وقت سجده خواستندی کردن بانگ کردی «نگونبانگونی».[3]
منابع
- اسماعیل حاکمی (آبان ۱۳۷۲)، متون تاریخی، موسسهٔ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ص. ۱۰۲
- دانشنامهٔ جهان اسلام، "تاریخ بخارا"
- نوایی، عبدالحسین، متون تاریخی به زبان فارسی، سمت، ۱۳۷۵. (صص ۵–۳۴)
| شهرهای مهم خراسان |   ا  | |
|---|---|---|
| رَبع‌های خراسان | ||
| پیشینه |
| |
| در تقسیمات سیاسی معاصر | ||
| زبان | ||
| هنر |
| |
| مردمان خراسان برپایهٔ زبان | ||
درگاه خراسان | ||