خرانق

خرانق که در گذشته خورانق یا خورنق نامیده می‌شده را به معنای محل برآمدن خورشید یا محل تولد خور می‌دانند. در واقع این نام تغییر یافته هورنه که پارسی کهن یا میانه است می‌باشد که همانند دیگر نام‌های پارسی دچار تغییرات عربی شده و هور (خورشید) به خور و نه (از مصدر نهیدن یا نهادن یا هشتن که از مصدرهای پارسی کهن است و در شاهنامه فردوسی از ان بار هااستفاده شده‌است) به نق تشکیل شده‌است.

بخش قدیمی خرانق

• قلعه خرانق

قلعه خرانق یکی از بزرگترین قلعه‌های مسکونی روستایی استان یزد و یکی از چندین قلعه‌های دارای خانه‌های دو سه و چند طبقه در جهان است و همانند نمایشگاهی است که غرفه‌های آن از خشت و گل ساخته شده‌است.[1]

• حمام خرانق

حمام تاریخی خرانق در کاروانسراو در نزدیکی کشتزار و برای سهولت دستیابی به آب قنات در محلی گود واقع شده‌است. این حمام از سطح مجموعه قلعه پایین‌تر و از سطح متوسط خود روستا بالاتر است و بنابر این، فاضلاب آن را می‌توان به زمین‌های اطراف قلعه هدایت کرد. البته بعد از تخلیه تدریجی قلعه و ورود اهالی به بخش‌های جدید روستا حمام دیگری ساخته شد

• کاروانسرای خرانق

از دیگر آثار تاریخی شهر خرانق کاروانسرای شهر است که قدمت آن به دوره ساسانی بر می‌گردد. کاروانسرای خرانق از نوع کاروانسراهای دشتی که عموماً یک طبقه‌اند ساخته شده و به سبک بنای شاه عباسی نوشته‌اند. این رباط ۴ تیمچه دارد که سه تای آن‌ها مسقف و یکی بدون سقف است. سقف اغلب صفه‌ها نوک تیز و شیبدار است بامها مسطح و کم شیبند و سقف فضاها و اتاقهای بزرگ کاملاً قوسی‌اند. سقف تیمچه‌ها با اجر پویده شده و اگر کسی در وسط تیمچه پایش را بر زمین بکوبد صدای آن در سقف گنبدی شکل تیمچه تا چند لحظه به نحو جالبی تکرار می‌شود. این کاروانسرا به شکل حیاط مرکزی است که اتاق‌ها و صفه‌هایی با طاقهای هلالی دور انرا گرفته‌اند. کاروانسرای خرانق در تاریخ سوم اسفند ماه ۷۷ به ثبت آثار ملی رسیده‌است.

• آب‌انبار خرانق

'این بنا در روستای ساغند – از توابع خرانق – و در مسیر خراسان و نیم فرسخی رباط زیر زیرآب واقع گردیده و منسوب به شاه عباس اول صفوی است.[2]

• پل خرانق

این پل هیچ‌گاه محل عبور و مرور فرد یا احشام نبوده‌است. هدف از ساخت این پل تنها انتقال آب از یک ساحل به ساحل دیگر رودخانهٔ کال می‌باشد. با توجّه به سازهٔ پل، شما با یک پایه سنگی ساروجی در امتداد پل روبرو می‌شوید که احتمال بند یا سیل شکن بودن پل را نیز می‌دهد. سازه آبی خرانق به روایت تاریخ در یک سیل ویرانگر، طاق‌های دهانه‌ها و نیز بخش عمده‌ای از سیل بند خود را ازدست داده و در ادوار بعد با افزودن یک سیستم انتقال آب جدید و کمی مهندسی تر از قبل به کار خود ادامه داده‌است. در ضمن در بعضی اسناد نشان دهنده این هستند که این پل مربوط به دوران اشکانیان است[3]

• مسجد جامع و حسینیه خرانق

مسجد و حسینیه متصل به آن در وسط شهر و خارج ازقلعه قرار دارد ودارای معماری منحصربه‌فردی است. در جلوی در ورودی قلعه مسجدی کوچک بنا شده‌است و داخل قلعه مسجد جامع وجود دارد که که سابقه آن به دوران اسلامی و حداقل قاجار بر می‌گردد و با توجه به مرمت صورت گرفته همچنان پابرجا است. مسجد جامع مسجدی است کوچک که شبستانی مربع و غرفه‌هایی گرداگرد ان دارد. صحن این مسجد چند ضلعی است که از جنوب شرقی به حسینیه متصل است. شبستان در حال حاضر مورد استفاده ساکنان روستاست. پشت منبر مسجد سنگ قبر رسوبی (به ابعاد۳۰*۵۰) سانتیمتر به تاریخ ۴۹۹ه‍.ق موجود بوده‌است که فعلاً در اداره میراث فرهنگی استان یزد نگهداری می‌شود. بر این سنگ نام علی بن محمد اسحاق نوشته شده‌است.

• منارجنبان خرانق

یکی از سه منارجنبان قابل تکان خوردن در ایران در درون قلعه وکنار مسجد، منارجنبان قرار دارد و آنچه باعث شگفتی همگان می‌شود جنبیدن آن است که به وضوح مشاهده می‌شود. البته این منار جنبان کاربرد دفاعی نیز داشته‌است. مناره بلند مسجد در ضلع شمالی صحن برپا شده و قدمت آن از خود مسجد بیشتر است. (معروفیت این بنا جنبیدن آن است) از این مناره که مرتفع‌ترین بنای منطقه است و از چند کیلومتری دیده می‌شود در قدیم به عنوان فانوس خانه یا برج دیده‌بانی استفاده می‌شده‌است.

• بقعه مشهدک

این بقعه در گورستان شهر قرار دارد و از گل و خشت ساخته شده‌است این بقعه را محل نماز رضا (امام هشتم شیعیان) در راه رسیدن به مرو می‌دانند.[4]

• 

  تصویر هوایی خرانق

روستای تاریخی خرانق در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی یزد و در ۵۰ کیلومتری شهرستان اردکان و در مسیر جادهٔ مشهد قرار گرفته‌است.[5]

• پروژه برداشت حمام خرانق از مسعود شریفی دیرین و احمد باقری خلیلی.
• پروژه طرح مرمت و استحکام بخشی آب باره و شترگلو خرانق «علی محمد انصاری صدرآبادی»