جنگ بویب

این نبرد در کنار رود بویب صورت گرفته است و از همین رو به بویب گزارش شده است. این رود از شاخه‌های رود فرات است و از نزدیکی کوفه کنونی می گذرد. از دیگر نام‌های این نبرد، نبرد مهران، نبرد نخیله و نبرد یوم الاعشار است.[1]

درباره تاریخ وقوع این جنگ، اختلافاتی وجود دارد، برخی این نبرد را در ۱۳ نوامبر ۶۳۴ میلادی گزارش کرده‌اند. این درحالیست که اکثر مورخان همچون بلاذری و یعقوبی، این نبرد را در سال ۱۴ قمری آورده‌اند.[1]

در میان منابع، سیف بن عمر تمیمی، ابن اسحاق، ابومخنف و مداینی از این نبرد گزارش‌هایی را آورده‌اند؛ اما محققان روایات سیف بن عمر را به جهت مبالغه‌آمیز بودن، دقیق و قابل اعتماد نمی‌دانند. بنابر روایت ابومخنف، پس از شکست مسلمانان در نبرد جسر، با وجود برخی دعوت‌ها به جنگ، عمر بن خطاب، اقدامی در این خصوص نکرد و پس از آن نیز وقتی دعوت به جهاد کرد، مردم از دعوتش سرباز زدند. چندی بعد و آنگاه که جریر بن عبدالله بجلی قصد جنگ با شامیان را داشت، خلیفه وی و طائفه همراهش را با وعده پاداش و غنیمت، به جنگ در عراق تشویق کرد و در نتیجه این گروه به همراه عده‌ای از اهل رده، روانه جنگ شدند. بر اساس گزارش بلاذری، فرماندهی شاهنشاهی ساسانی نیز با ۱۲ هزار سپاه روانه نبرد با اعراب شد. فرمانده این نبرد، مهران پسر مهربنداد همدانی بود. سپاهیان ایرانی از مدائن راهی حیره شدند و در ساحل فرات اردو زدند. سپاه اعراب نیز در جبهه مقابل رود قرار داشتند. در این میان گروهی از قبایل مسیحی عرب نیز به مسلمانان پیوستند. در اینکه فرمانده سپاه مسلمان جریر بن عبدالله بوده است یا مثنی بن حارثه، اختلافاتی گزارش شده است.[1]

عمر دستور داده بود تا مسلمانان پیش از پیروزه، اجازه گذشت از رود و پل را نداشته باشند. به همین جهت مسلمانان در ساحل شرقی و محل نخیله اردو زدند. مهران فرمانده ایرانیان سرانجام از رود گذشت و جنگ درگرفت. مسلمانان توانستند با پیوسند قبایل عرب مسیحی به سپاهشان، بر ایرانیان پیروز گردند. منابع این جنگ را یوم الاعشار نامیدند چرا که هر مسلمان در جنگ توانست ۱۰ ایرانی را به قتل برساند. مثنی گروهی را به تعقیب فراریان ایرانی گمارد.[1]

بر اساس این جنگ، اعراب بر منطقه سواد تا ساحل غربی دجله مسلط شدند. آنها چندین روستای اطراف ساباط را غارت کردند.[1]