کدوی قلقله‌زن
کدوی قلقله‌زن نام متلی ایرانی و به زبان فارسی به جای مانده از دوران کهن است.[1] این متل در زمره افسانه‌های زنجیری قرار دارد.[2]
تاریخچه
افسانه شاپوری ریشه داستان را به زمان اساطیری و دوران نوسنگی مربوط می‌داند. به گفته او نشانه‌های این داستان حاکی از تلاش انسان (پیرزن) برای تسلیم نشدن و خورده نشدن در برابر عوامل «بزرگ مادر هستی» است و از پایان اقتدار و تسلط نمادهای آن در برابر انسان متفکر حکایت می‌کند.[3]
خلاصه داستان
این متل داستان پیرزنی است که به قصد دیدار دختر و دامادش به سفر می‌رود و در راه با حیوانات وحشی برخورد می‌کند که قصد دریدن او را دارند. ولی آنان را مجاب می‌کند که صبر کنند و در بازگشت و وقتی او در اثر پذیرایی دخترش «چاق و چله» شد او را بخورند. حیوانات قبول می‌کنند. ولی پیرزن در بازگشت با مخفی شدن در یک کدو از میان آنان فرار می‌کند و به خانه می‌رسد.
روایت تاجیکی
این روایت که کدوی قلون نام دارد اندکی با روایت ایرانی متفاوت است. قهرمان داستان پسر بازیگوشی به نام بختیار است که برای شکار به صحرا رفته و به حیوانات درنده‌ای که قصد خوردن او را دارند می‌گوید:«من لاغرم بگذار مرغ و کبک شکار کنم با هم بخوریم» و آنان را گول می‌زند و در بازگشت در کدویی مخفی شده و به خانه می‌رسد.[4]
انتشار
ویرایشی رنگی از این کتاب که در سال ۱۳۴۳ در ایران توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شد، نخستین کتاب کودک ایرانی است که کم و بیش در آن از چاپ چهار رنگ استفاده شده‌است.[5]
در میان عناوین کتاب‌های منظومی که در سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ برای کودکان در ایران منتشر شد، سه عنوان «شنگول و منگول»، «کدوی قلقله‌زن» و «خاله سوسکه» دارای بیشترین تکرار بوده‌اند.[6]
نقش آموزشی
در افسانه کدوی قلقله‌زن کودک می‌آموزد که هنگام سختی و دشواری، از شگردها و ترفندهای زبانی و غیر زبانی، برای رهایی خود سود برد.[7] همچنین روش‌هایی که قهرمان این داستان به کار می‌برد باعث کاهش ترس در کودکان شده و آنان می‌توانند به زندگی عادی مانند سایرین ادامه دهند.[8]
برگرفته‌ها
گروه‌های نمایشی بر اساس متل کدوی قلقله‌زن نمایش‌هایی را به روی صحنه برده‌اند.
همچنین بر این اساس مجموعه پویانمایی دوبعدی تلویزیونی ساخته شده و به بخش مسابقه جشنواره فیلم کودک و نوجوان نیز راه یافته‌است.[9]
پانویس
- شاپوری، ۳۳.
- کائدی، ۵۰.
- شاپوری، ۳۳.
- کدوی قلون.
- جمال‌الدین اکرمی، کتاب ماه کودک و نوجوان، ۳۴.
- جمال‌الدین اکرمی، پژوهش نامه، ۱۰۲.
- کائدی، ۵۰.
- امجدی و پریرخ، ۵۹.
- پایگاه جامع اطلاع رسانی تلویزیون.
منابع
- شاپوری، افسانه (آبان۱۳۸۹). «آیین گذر و مرحله گذار در بز زنگوله پا و کدوی قلقله زن». ماهنامه کتاب ماه کودک و نوجوان: اطلاع رسانی و نقد و بررسی کتاب. تهران: خانه کتاب ایران (۱۵۷). تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - کائدی، شهره (آبان۱۳۸۱). «امروزی کردن افسانه‌های کهن». ماهنامه کتاب ماه کودک و نوجوان: اطلاع رسانی و نقد و بررسی کتاب. تهران: خانه کتاب ایران (۶۱). تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - اکرمی، جمال‌الدین (تابستان ۱۳۸۱). «جایگاه منظومه‌های نو در ادبیات کودکان». پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان. پژوهش نامه (۲۹).
- اکرمی، جمال‌الدین (شهریور۱۳۸۱). «جایگاه منظومه‌های نو در ادبیات کودکان». ماهنامه کتاب ماه کودک و نوجوان: اطلاع رسانی و نقد و بررسی کتاب. تهران: خانه کتاب ایران (۵۹). تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - امجدی، زهرا؛ پریرخ، مهری (بهار۱۳۸۶). «داستان هم چون ابزاری برای کمک به کودکان و نوجوانان در مقابله با مشکلات (بررسی داستان‌های کودکان با رویکرد کتاب درمانی)». پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان. تهران: پژوهش نامه (۴۸). تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - «"کدو قلقله زن" به بخش مسابقه بیست و پنجمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان راه پیدا کرد». تهران: پایگاه جامع اطلاع رسانی تلویزیون. ۱۱ آبان ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ فروردین ۱۳۹۱.
- «روایت تاجیکی کدو قلقله زن: کدوی قلون». تهران: پایگاه ایران کودکی. ۱۳۴۷. دریافت‌شده در ۲۳ فروردین ۱۳۹۱.
| معروف در سطح بین‌المللی |
|  |
|---|---|---|
| کلاسیک فارسی |
| |