مهاجرت از ایران
مهاجرت از ایران (یا کوچ کردن از ایران[1]) اشاره دارد به چرایی، پیشزمینهها و آمار مربوط به برونکوچی مردم بومی و غیر بومی از ایران. خروج از ایران، برای مردم، تحصیلکردگان و دیگر نخبگان ایرانی، میتواند دلایل گوناگونی داشته باشد. اگرچه دلایل سیاسی و اجتماعی، از چراییهای غالب هستند. مهاجرت متخصصین و نخبگان علمی، سرمایهداران، ورزشکاران و نیروی جوان از ایران، بسیار مورد بحث و گاه نگرانکننده بودهاست. در پایان سال ۲۰۲۰، گزارشی از شکلگیری موج «مهاجرت تودهای» در ایران منتشر شد. در این گزارش، اعلام شد که قشرهای گوناگون مردم این کشور، جهت دستیابی به زندگی و اقتصاد امن و با ثباتتر در فکر خروج از کشور و سرازیر شدن به کشورهای دیگر، حتی همسایه هستند. پیش از این دوران، نگرانیها بیشتر در مورد خروج استعدادها، آموزشدیدگان و نخبگان ایرانی از این کشور بود؛ اما پس از این دوران، خواهان بودن خروج و مهاجرت از ایران، در طبقههای گوناگون اجتماعی، به ویژه در دهکهای پایین اقتصادی، به سرعت گسترش یافت. تنش بسیار در نرخ ارز، نرخ تورم، رکورد شدید اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری همراه با «ناامیدی» و «استیصال اجتماعی» از چراییهای غالب این رویداد هستند.[2]
در سال ۱۳۹۹، شرایط بهگونهای بودهاست که ورزشکاران ایرانی نیز برای پناهندهنشدن در کشورهای خارجی، پیش از خروج، ضمانتهای میلیاردی میدادند.
تاریخچه
قاجاریان
در دوران حکومت قاجاریان، مهاجرت آزادیخواهان ایران به کشورهای ترکیه و پاریس، پس از بهتوپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه در دوم تیرماه ۱۲۸۷ خورشیدی انجام شد.[3]
پهلوی
شروع دورهٔ اول مهاجرت در این دوران، بهطور مستقیم با تلاشهای شاهنشاهی پهلوی برای ایجاد تغییرات اجتماعی و اقتصادی عمیق در جامعه ایران پیوند خوردهاست. عدهای از ایرانیان، با ویزای دانشجویی یا توریستی به کشورهای غربی مسافرت میکردند و قصد ماندن همیشگی نداشتند. دولت پهلوی که در این دوران، هدف سیاستهای کلان کشوری را، مدرنیزه و نوینسازی ایران قرار داد و با کمبود متخصصان کاردان، در رشتههای گوناگون روبهرو شده بود. در این دوران، رشد بیسابقهٔ طبقه میانی جامعه رخ داد و غرب برای بخشهایی از جامعه جذابیتهایی داشت. موج قابل توجهی از دانشجویان ایرانی، برای آموزش به ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی فرستاده شدند تا نیازهای داخلی کشور تأمین شود.[4]
جمهوری اسلامی
در دوران جمهوری اسلامی ایران، مهاجرت و آمار آن، به مسئلهای مهم در ایران تبدیل شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، چندین موج مهاجرتی در ایران به راه افتاد؛ موج نخست به دلایل سیاسی، بلافاصله پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و بیشتر به سوی ایالات متحده آمریکا، موج دوم به دلایل سیاسی-عقیدتی در ابتدای دههٔ ۱۳۶۰ و بیشتر به سمت اروپا، موج سوم با دلایلی چون داشتن کیفیت زندگی و رفاه بالاتر به سوی کشورهایی همانند کانادا و استرالیا و موج چهارم که به دلایل سیاسی رخ داد و از سال ۱۳۸۸ آغاز شد. بحرانهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران در ابعاد تظاهرات سراسری نمود پیدا کردهاند و با همراهی بلایای طبیعی، بر دشواری زندگی در این کشور افزودهاند؛ این شرایط، انگیزههای مردم برای مهاجرت از ایران را افزایش دادهاست. برآوردهای بسیاری از خسارت سنگین مهاجرت سرمایهداران و فرار مغزها از ایران انجام شدهاست که برخی از آنان، از طرف منابع رسمی این کشور تأیید شدهاند.[7][8]
با انقلاب ایران ابعاد گوناگون مهاجرت در ایران، همانند شمار مهاجران، تعلقات طبقاتی، دلایل مهاجرت، گروههای سنی و دیگر موارد، با تغییرات عمیقی روبرو شدند. تنها میان سالهای ۱۹۸۰ و ۱۹۸۵، دهها هزار ایرانی در کشورهای غربی درخواست پناهندگی دادند. مهاجرت ایرانیان به کشورهای غربی را در این دوران، میتوان به دورههایی جداگانه بخشبندی کرد. دورهٔ نخست از تابستان سال ۱۹۷۸ میلادی آغاز شد و تا زمستان سال ۱۹۷۹ م ادامه داشت. بیشتر افرادی که در این دوره ایران را ترک کردند، به گونهای با دولت پهلوی در ارتباط بودند.[4] کمی پس از این دوران (سال ۱۹۸۲ میلادی) گروهی از روشنفکران ایرانی، که در گذشته از مخالفان حکومت شاهنشاهی بودند، با شکلگیری حکومت جمهوری اسلامی، ایران را ترک کردند و بیشتر به آمریکا، کانادا یا فرانسه رفتند. کمی بعد، موج بزرگی از مهاجرت در میان اقلیتهای دینی ایران (یهودیان، ارمنیان و آسوریها) شکل گرفت و اکثر آنان، به آمریکا رفتند.[4]
با پدیداری جنگی میان ایران و عراق، ویژگیهای مهاجران ایرانی، تغییراتی مهم پیدا کرد. از اواسط دههٔ هشتاد، شمار بسیاری از جوانان که به طبقه میانی و نسبتاً مرفه و شهرنشین ایران تعلق داشتند، به دلایل اجتماعی و سیاسی، ایران را به قصد آمریکا و اروپا، به ویژه کشورهایی چون: انگلستان، سوئد، دانمارک، نروژ و سپس آلمان، فرانسه ترک کردند.[4] از میان مهاجران ایرانی، آنانی که به ایالات متحدهٔ آمریکا مهاجرت کردند، از دیدگاه مالی و اجتماعی، بیش از دیگران به موفقیت رسیدند. بیشتر ایرانیان ساکن آمریکا، از تحصیلات بالا برخوردار هستند و در مقایسه با ایرانیان، فقط دو اقلیت هندی و تایوانی وجود دارند که از نظر تحصیلی در آمریکا، از موقعیت بالاتری برخوردارند. میانگین متوسط درآمد ایرانیان در ایالات متحده آمریکا، ۳۶ هزار دلار، رقمی حدوداً ۲۰ درصد بیش از حد متوسط بودهاست.[4] با پایان جنگ ایران و عراق، هنوز ایرانیان در حال مهاجرت بودند و روند آن متوقف نشد. بر اساس آمار ارائه شده از سوی وزارت کشور ترکیه، شمار ایرانیان غیرقانونی در ترکیه که توسط پلیس این کشور دستگیر شدهاند، از ۲۱۲۸ تن در سال ۱۹۹۵ میلادی، به ۱۷۲۸۰ تن در سال ۲۰۰۰ میلادی افزایش یافتهاست. بسیاری از این ایرانیان به قصد ارائهدادن درخواست پناهندگی در اروپا، ایران را ترک کردهاند.[4]
در آبان ۱۳۹۹، کمال حسینپور، نماینده سردشت در مجلس با اشاره به ماجرای مرگ پنج عضو یک خانواده ایرانی که قصد پناهندگی به بریتانیا داشتند، گفت که «شرایط به گونهای شده» که مردم ایران مثل این خانواده «هرچه دارند میفروشند» تا بتوانند به صورت قاچاق خود را به اروپا برسانند. او با اشاره به وضعیت بد صنعت و کشاورزی در شهر سردشت گفت که در پنج ماه گذشته، «بیش از هزار نفر» از جوانان سردشتی «از کشور مهاجرت کردهاند». به گفته وی برخی از مهاجرتها به صورت خانوادگی صورت میگیرد و علت آن را ناتوانی افراد در «تأمین معیشت و ادامه زندگی» است.[9]
فرار مغزها
فرار مغزها از ایران به شکلی گسترده در ایران رخ میدهد و مورد توجه بودهاست. در سال ۲۰۰۵، مقامات دولتی در ایران اعلام داشتند که هر سال، میان ۱۵۰ هزار تا ۱۸۰ هزار متخصص و افراد آموزشدیده، ایران را ترک میکنند.[4]
ایالات متحده آمریکا به همراه کانادا، از مقصدهای اصلی متخصصان ایرانی محسوب میشوند. تنها از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۸ میلادی، ۱۸۰ هزار ایرانی از سفارت کانادا در ایران، ویزای کار آن کشور را خواستند. در دوران ریاست جمهوری محمود احمدینژاد، نخبهترین دانشجویان دانشگاههای ایران، برای ادامه دادن تحصیل، راهی کانادا و آمریکا میشدند. هماکنون، اقامت در کشورهای غربی، برای طبقات گوناگون و بخشهای وسیعی از جامعهٔ ایرانی، جذابیت بسیاری دارد.[4]
ورزشکاران پناهنده و مهاجر ایرانی
مهاجرت و پناهندگی ورزشکاران ایرانی نیز شامل ورزشکاران مهم و مدالآور ایرانی میشود. به عنوان نمونه، در سال ۱۳۹۸، شماری از نامدارترین نخبگان ورزشی ایران، از این کشور مهاجرت کردند. محدودیتهای سیاسی و اجتماعی از دلایل غالب این مهاجرتها بودهاند. نمونههای سال ۱۳۹۸، شامل سعید ملایی که دچار مشکل عدم امکان مسابقهدادن با حریفان اسرائیلی در ایران شد، از ایران مهاجرت کرد، به آلمان پناهنده شد و ملیت مغولستان را پذیرفت. کیمیا علیزاده که با گرفتن مدال در ریودوژانیرو، تبدیل به نخستین و تنها زن مدالآور ایران در تاریخ بازیهای المپیک شد، از ایران مهاجرت کرد و در اینستاگرام خود نوشت: "من یکی از میلیونها زن سرکوب شده در ایرانم که سالهاست هر طور خواستند بازیام دادند. هر کجا خواستند بردند. هر چه گفتند پوشیدم. هر جملهای دستور دادند تکرار کردم. هر زمان صلاح دیدند، مصادرهام کردند. مدالهایم را پای حجاب اجباری گذاشتند و به مدیریت و درایت خودشان نسبت دادند". وی همچنین بعداً اعلام داشت که قصد دارد برای تیم ملی آلمان مسابقه دهد و اعلام کرد که "من برایشان مهم نبودم. هیچکداممان برایشان مهم نیستیم، ما ابزاریم. فقط آن مدالهای فلزی اهمیت دارد تا به هر قیمتی که خودشان نرخ گذاشتند از ما بخرند و بهرهبرداری سیاسی کنند، اما همزمان برای تحقیرت، میگویند: فضیلت زن این نیست که پاهایش را دراز کند!". علیرضا فیروزجا تنها سوپر استاد بزرگ وقت شطرنج ایران، نوید زنگنه که گلوله خورد و بازداشت نیز شد، شهره بیات که از داوران برجسته زن شطرنج جهان و تنها سر داور زن از قاره آسیا است و علیرضا فغانی داور مطرح ایرانی، از ورزشکارانی هستند که در سال ۱۳۹۸ ایران را ترک کردند.[10][11]
در سال ۱۳۹۹، عاطفه احمدی ازچهرههای مطرح در اسکی ملی ایران، اعلام داشت که پیش از حضور در مسابقات اسکی ایتالیا، به عنوان ضمانت برای بازگشت به ایران و عدم پناهندهشدن در خارج از این کشور، مجبور به ارائه دادن ۲ میلیارد تومان شدهاست.[12]
آمار
کشورهای مقصد
آمریکا بزرگترین مقصد ایرانیان در مهاجرت بودهاست. پس از آن به ترتیب: ترکیه، امارات متحده عربی، کانادا، آلمان، مالزی، سوئد، بریتانیا، کویت و استرالیا بیشترین مهاجران ایرانی را میپذیرند.[13]در این میان در آمریکای شمالی، کانادا و در اروپا، آلمان و سوئد بیشترین سهم را در انتخاب کشور مقصد مهاجرین داشتهاند.[14] آلمان به دلیل شرایط ویژه مهاجرتی مانند قوانین فنی حرفه ای و ثبت شرکت و شرایط تحصیل راحت، سهم بیشتری را به خود اختصاص دادهاست.[15][16]
اندازهٔ سرمایه و درآمد
کل سرمایهٔ ایرانیان مقیم خارج در سال ۲۰۰۰ میلادی، ۱٫۳ تریلیون دلار گزارش شدهاست. در سال ۲۰۰۰ م، واحد مرکزی خبر در ایران اعلام داشت که ایرانیان در حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار در ایالات متحده آمریکا، چین و اروپا سرمایهگذاری کردند. همچنین، در سال ۲۰۰۶، کارگران مهاجر اهل ایران، در کل بیش از ۲ میلیارد دلار درآمد داشتهاند.[13] بر اساس گزارشی وابسته به BBC، ایرانیان بریتانیا از موفقیت اقتصادی بالایی برخوردار هستند و اعلام شدهاست که ۲۴٫۱۹ درصد از ایرانیان مقیم انگلیس، در پستهایی با درآمد بالا کار میکنند.[13][17]
بر پایه پیشه
کارکنان بخش بهداشت و درمان
در سال ۱۳۹۹ گزارشی منتشر شد که در طول ۱۰ ماه، بیش از ۳ هزار پزشک از این کشور مهاجرت کردهاند.[18]
جستارهای وابسته
منابع
- «کوچ نیمی از کارگران افغان از ایران». خبرآنلاین. ۲۰۱۹-۰۶-۲۹. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۲.
- «موج مهاجرت تودهای در ایران در پی وخیم شدن شرایط اقتصادی و اجتماعی». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۱۲-۲۸. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۲-۲۹.
- شناس، نادر وهابی جامعه. «همه مهاجران پناهنده سیاسی هستند؟». BBC News فارسی. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- «نگاه آماری به پدیده مهاجرت در ایران». رادیو فردا. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۷ مه ۲۰۲۰. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- «سه دهه مهاجرت ایرانیان، بلیطهای یک طرفه و چمدانهای باز نشده». BBC News فارسی. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- «ماجرای مهاجرت کیمیا علیزاده به هلند». مشرق نیوز. ۲۰۲۰-۰۱-۰۹. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- «سه دهه مهاجرت ایرانیان، بلیطهای یک طرفه و چمدانهای باز نشده». BBC News فارسی. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- «آیندهای نامعلوم در انتظار جامعه ایرانی، سونامی مهاجرت». BBC News فارسی. ۲۰۱۸-۰۲-۲۸. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- رادیو فردا (۱۰ آبان ۱۳۹۹). «نماینده سردشت: مردم هرچه دارند میفروشند تا قاچاقی خودشان را به اروپا برسانند».
- «سال کوچ؛ نگاهی به چهرههای برجسته ورزش ایران که مهاجرت کردند». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۳-۱۶. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- «سعید ملایی، جودوکار ایرانی، تبعه مغولستان شد». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- Welle (www.dw.com)، Deutsche. «ضمانت ۲ میلیارد تومانی برای جلوگیری از پناهندگی ورزشکاران | DW | 11.03.2021». DW.COM. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۵.
- «ایرانیها به این 10 کشور مهاجرت میکنند». تجارتنیوز. ۲۰۱۸-۰۳-۲۶. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۷.
- "Working, studying, living in Germany". www.make-it-in-germany.com. Retrieved 2020-07-25.
- 1027 (۲۰۲۰-۰۶-۲۷). «افزایش ۱۱ درصدی موج مهاجرت به اروپا». ایرنا. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۵.
- «معرفی انواع راههای مهاجرت به آلمان در سال 2020». ۲۰۲۰-۰۵-۱۹. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۵.
- «سرمایه ایرانیان خارج از کشور چند هزار میلیارد دلار است؟». مشرق نیوز. ۲۰۱۸-۰۸-۰۲. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۶.
- «مهاجرت 3 هزار پزشک از ایران». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۱.
پیوند به بیرون
- سه دهه مهاجرت ایرانیان، بلیطهای یک طرفه و چمدانهای باز نشده (مهاجرت مردم بومی به خارج)