مهاجرت از ایران

در دوران حکومت قاجاریان، مهاجرت آزادی‌خواهان ایران به کشورهای ترکیه و پاریس، پس از به‌توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه در دوم تیرماه ۱۲۸۷ خورشیدی انجام شد.[3]

شروع دورهٔ اول مهاجرت در این دوران، به‌طور مستقیم با تلاش‌های شاهنشاهی پهلوی برای ایجاد تغییرات اجتماعی و اقتصادی عمیق در جامعه ایران پیوند خورده‌است. عده‌ای از ایرانیان، با ویزای دانشجویی یا توریستی به کشورهای غربی مسافرت می‌کردند و قصد ماندن همیشگی نداشتند. دولت پهلوی که در این دوران، هدف سیاست‌های کلان کشوری را، مدرنیزه و نوین‌سازی ایران قرار داد و با کمبود متخصصان کاردان، در رشته‌های گوناگون روبه‌رو شده بود. در این دوران، رشد بی‌سابقهٔ طبقه میانی جامعه رخ داد و غرب برای بخش‌هایی از جامعه جذابیت‌هایی داشت. موج قابل توجهی از دانشجویان ایرانی، برای آموزش به ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی فرستاده شدند تا نیازهای داخلی کشور تأمین شود.[4]

کیمیا علیزاده نخستین زن ایرانی که در بازی‌های المپیک، مدال گرفت، از این کشور مهاجرت کرد. او در پیامی خود را «یکی از میلیون‌ها زن سرکوب شده در ایران» اعلام کرد.[5][6]

در دوران جمهوری اسلامی ایران، مهاجرت و آمار آن، به مسئله‌ای مهم در ایران تبدیل شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، چندین موج مهاجرتی در ایران به راه افتاد؛ موج نخست به دلایل سیاسی، بلافاصله پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و بیشتر به سوی ایالات متحده آمریکا، موج دوم به دلایل سیاسی-عقیدتی در ابتدای دههٔ ۱۳۶۰ و بیشتر به سمت اروپا، موج سوم با دلایلی چون داشتن کیفیت زندگی و رفاه بالاتر به سوی کشورهایی همانند کانادا و استرالیا و موج چهارم که به دلایل سیاسی رخ داد و از سال ۱۳۸۸ آغاز شد. بحران‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران در ابعاد تظاهرات سراسری نمود پیدا کرده‌اند و با همراهی بلایای طبیعی، بر دشواری زندگی در این کشور افزوده‌اند؛ این شرایط، انگیزه‌های مردم برای مهاجرت از ایران را افزایش داده‌است. برآوردهای بسیاری از خسارت سنگین مهاجرت سرمایه‌داران و فرار مغزها از ایران انجام شده‌است که برخی از آنان، از طرف منابع رسمی این کشور تأیید شده‌اند.[7][8]

با انقلاب ایران ابعاد گوناگون مهاجرت در ایران، همانند شمار مهاجران، تعلقات طبقاتی، دلایل مهاجرت، گروه‌های سنی و دیگر موارد، با تغییرات عمیقی روبرو شدند. تنها میان سال‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۸۵، ده‌ها هزار ایرانی در کشورهای غربی درخواست پناهندگی دادند. مهاجرت ایرانیان به کشورهای غربی را در این دوران، می‌توان به دوره‌هایی جداگانه بخش‌بندی کرد. دورهٔ نخست از تابستان سال ۱۹۷۸ میلادی آغاز شد و تا زمستان سال ۱۹۷۹ م ادامه داشت. بیشتر افرادی که در این دوره ایران را ترک کردند، به گونه‌ای با دولت پهلوی در ارتباط بودند.[4] کمی پس از این دوران (سال ۱۹۸۲ میلادی) گروهی از روشنفکران ایرانی، که در گذشته از مخالفان حکومت شاهنشاهی بودند، با شکل‌گیری حکومت جمهوری اسلامی، ایران را ترک کردند و بیشتر به آمریکا، کانادا یا فرانسه رفتند. کمی بعد، موج بزرگی از مهاجرت در میان اقلیت‌های دینی ایران (یهودیان، ارمنیان و آسوری‌ها) شکل گرفت و اکثر آنان، به آمریکا رفتند.[4]

با پدیداری جنگی میان ایران و عراق، ویژگی‌های مهاجران ایرانی، تغییراتی مهم پیدا کرد. از اواسط دههٔ هشتاد، شمار بسیاری از جوانان که به طبقه میانی و نسبتاً مرفه و شهرنشین ایران تعلق داشتند، به دلایل اجتماعی و سیاسی، ایران را به قصد آمریکا و اروپا، به ویژه کشورهایی چون: انگلستان، سوئد، دانمارک، نروژ و سپس آلمان، فرانسه ترک کردند.[4] از میان مهاجران ایرانی، آنانی که به ایالات متحدهٔ آمریکا مهاجرت کردند، از دیدگاه مالی و اجتماعی، بیش از دیگران به موفقیت رسیدند. بیشتر ایرانیان ساکن آمریکا، از تحصیلات بالا برخوردار هستند و در مقایسه با ایرانیان، فقط دو اقلیت هندی و تایوانی وجود دارند که از نظر تحصیلی در آمریکا، از موقعیت بالاتری برخوردارند. میانگین متوسط درآمد ایرانیان در ایالات متحده آمریکا، ۳۶ هزار دلار، رقمی حدوداً ۲۰ درصد بیش از حد متوسط بوده‌است.[4] با پایان جنگ ایران و عراق، هنوز ایرانیان در حال مهاجرت بودند و روند آن متوقف نشد. بر اساس آمار ارائه شده از سوی وزارت کشور ترکیه، شمار ایرانیان غیرقانونی در ترکیه که توسط پلیس این کشور دستگیر شده‌اند، از ۲۱۲۸ تن در سال ۱۹۹۵ میلادی، به ۱۷۲۸۰ تن در سال ۲۰۰۰ میلادی افزایش یافته‌است. بسیاری از این ایرانیان به قصد ارائه‌دادن درخواست پناهندگی در اروپا، ایران را ترک کرده‌اند.[4]

در آبان ۱۳۹۹، کمال حسین‌پور، نماینده سردشت در مجلس با اشاره به ماجرای مرگ پنج عضو یک خانواده ایرانی که قصد پناهندگی به بریتانیا داشتند، گفت که «شرایط به گونه‌ای شده» که مردم ایران مثل این خانواده «هرچه دارند می‌فروشند» تا بتوانند به صورت قاچاق خود را به اروپا برسانند. او با اشاره به وضعیت بد صنعت و کشاورزی در شهر سردشت گفت که در پنج ماه گذشته، «بیش از هزار نفر» از جوانان سردشتی «از کشور مهاجرت کرده‌اند». به گفته وی برخی از مهاجرت‌ها به صورت خانوادگی صورت می‌گیرد و علت آن را ناتوانی افراد در «تأمین معیشت و ادامه زندگی» است.[9]

آمریکا بزرگ‌ترین مقصد ایرانیان در مهاجرت بوده‌است. پس از آن به ترتیب: ترکیه، امارات متحده عربی، کانادا، آلمان، مالزی، سوئد، بریتانیا، کویت و استرالیا بیشترین مهاجران ایرانی را می‌پذیرند.[13]در این میان در آمریکای شمالی، کانادا و در اروپا، آلمان و سوئد بیشترین سهم را در انتخاب کشور مقصد مهاجرین داشته‌اند.[14] آلمان به دلیل شرایط ویژه مهاجرتی مانند قوانین فنی حرفه ای و ثبت شرکت و شرایط تحصیل راحت، سهم بیشتری را به خود اختصاص داده‌است.[15][16]

کل سرمایهٔ ایرانیان مقیم خارج در سال ۲۰۰۰ میلادی، ۱٫۳ تریلیون دلار گزارش شده‌است. در سال ۲۰۰۰ م، واحد مرکزی خبر در ایران اعلام داشت که ایرانیان در حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار در ایالات متحده آمریکا، چین و اروپا سرمایه‌گذاری کردند. همچنین، در سال ۲۰۰۶، کارگران مهاجر اهل ایران، در کل بیش از ۲ میلیارد دلار درآمد داشته‌اند.[13] بر اساس گزارشی وابسته به BBC، ایرانیان بریتانیا از موفقیت اقتصادی بالایی برخوردار هستند و اعلام شده‌است که ۲۴٫۱۹ درصد از ایرانیان مقیم انگلیس، در پست‌هایی با درآمد بالا کار می‌کنند.[13][17]

در سال ۱۳۹۹ گزارشی منتشر شد که در طول ۱۰ ماه، بیش از ۳ هزار پزشک از این کشور مهاجرت کرده‌اند.[18]