فیگور باس

فیگور باس (انگلیسی: Figured bass‎)، یک نوع نت‌نویسی است با اعداد و علائمی (گاهی دارای علامت عرضی)، که نشانگرِ فواصل زمانی، آکورد و نت‌هایی غیرزینت هستند. این نمادها توسط سازهایی مانند پیانو، هارپسیکورد، ارگ، عود، لوت، گیتار یا هر ساز دیگری که قادر به اجرای آکورد باشد، نواخته می‌شود و علایم در پایین یا بالای پنج خط حامل قرار می‌گیرد. فیگور باس به شیوهٔ باسو کونتینو ‏(en)‏[persian-alpha 1] هم نزدیک است که یک همراهی با بداهه است و از دوران باروک تا دورهٔ کلاسیک (حدود ۱۶۰۰ تا ۱۷۵۰م) مورد استفاده قرار می‌گرفت. اگرچه در موسیقی مدرن، به ندرت از این اعداد در بخش باس یافت می‌شود.

یک ملودی از هنری پورسل با استفاده از فیگور باس (۱۶۸۹)

بشنوید (بدون اجرای فیگور باس).

بشنوید (با اجرای فیگور باس).

سیستم‌های دیگری که برای علامت‌گذاری یا نشان‌دادنِ آکورد در موسیقی کلاسیک وجود داشت، استفاده از اعداد رومی برای آنالیز هارمونی بود. سیستم جدیدتر استفاده از «حروف آکورد»[persian-alpha 2] است که گاهی اوقات در موسیقی‌شناسی مدرن با نام «سیستم شماره نشویل»[persian-alpha 3] از آن نام برده می‌شود و از حروفی است که در موسیقی جاز و پاپ از آن بهره می‌گیرند. به‌عنوان مثال: آکورد دو ماژور با مخفف «C»، آکورد دو مینور «Cm»، آکورد هفت نمایان «G⁷» و غیره است.

نت‌نویسی فیگور باس

بخشی که فیگور باس در آن قرار می‌گیرد، بخشی متشکل از یک خط باس است که نت‌نویسی روی پنج خط حامل و در زیر آن همراه با نمادی از اعداد است که احتمال دارد با علامت عرضی و در بعضی موارد با بک اسلش همراه باشد. این اعداد مشخص می‌کند کدام نت و با چه فاصله‌ای در بالای نت باس و بنا بر کدام وارونگی باید اجرا شود.

در این بخش گاهی عبارت «تاستو سولو»[persian-alpha 4] قرار می‌گیرد و به معنی آن است که خط باس بدون هیچ آکورد یا همراهی، فقط نت نوشته‌شده را اجرا کند و از هر گونه بداهه‌نوازی پرهیز شود، تا وقتی که، نماد یا عدد جدیدی به خط باس اضافه شود. دلیل آن هم این است که طبق یک قاعده‌ای که وجود داشت و پذیرفته شده بود، هرگاه علامتی در زیر یک نت وجود نداشت، نوازنده آن نت را به‌عنوان نت پایه یک آکورد سه‌صدایی فرض می‌کرد و ممکن است حرکت بعدی نت را ادامهٔ فیگور هارمونیک قطعه بداند. به‌عنوان مثال اگر نت دو وجود داشته باشد و در ادامه نت سی بیاید که نیم‌پرده پایین‌تر است، نوازنده آن را معکوس اول آکورد نمایان (سی، ر، سل) تصور می‌کند.

کاربرد و شرح فیگور باس در میان آهنگسازان، به‌خصوص قرن هفدهم متناقص است. مثلاً هنگامی که آهنگساز احساس می‌کرد آکورد در قطعهٔ موسیقی واضح و روشن است، نماد یا عدد را حذف می‌کرد. همچنین آهنگسازان اولیه مانند کلودیو مونته‌وردی، فاصله‌های بیشتر از اکتاو را با اعدادی مانند ۱۰، ۱۱ و ۱۲ مشخص می‌کردند.

شماره‌ها

نمادهای متعارف و معمول برای فیگور باس
سه‌صدایی
مثال	نماد	فاصله‌ها با نت باس	معکوس
	-	5 3	حالت پایگی
	6	6 3	معکوس اول
	6 4	6 4	معکوس دوم
آکوردهای هفت
مثال	نماد	فاصله‌ها با نت باس	معکوس
	7	75 3	حالت پایگی
	6 5	65 3	معکوس اول
	4 3	64 3	معکوس دوم
	4 2 یا 2	64 2	معکوس سوم

اختصارات فیگور باس برای آکورد سه‌صدایی و آکورد هفت، در جدول سمت چپ نشان داده می‌شود.

در مثال زیر، اعداد فاصله‌های بالاتر از نت نوشته‌شده را نشان می‌دهد که باید اجرا شود:[2]

در مثال بالا، نت باس، نت دو است و اعداد ۴ و ۶، نشان می‌دهد که این فاصله باید بالاتر از نت دو اجرا شود که حاصل آن، یک نت فا و لا است. به عبارتی دیگر معکوس دوم آکورد فا ماژور است.

در مواردی که اعداد ۳ یا ۵ به ترتیب از پایین به بالا قرار دارند، این شماره‌ها معمولاً حذف می‌شوند:

و مثال بالا بدین معنی است:

و بدین صورت درک و اجرا می‌شود:

در اجرای فیگور باس نوازنده ممکن است تفسیر متفاوتی از مثال‌های بالا داشته باشد و آن را نوع دیگری اجرا کند. مثلاً آکورد را همراه با آرپژ به جای «آکورد بسته» بنوازد، یا در اکتاو دیگری اجرا شود یا شاملِ افزودن آرایه به آکورد باشد، که این امر بستگی به نوعِ تمپو و بافت موسیقی دارد.

گاهی اوقات بعضی اعداد دیگر نیز حذف می‌شوند، عدد «2» به تنهایی یا اعداد (4
2)، نشانگر وضعیت (64
2 ) است. از دیدگاه نویسندهٔ فیگور باس خلاصهٔ این اعداد به وضوح معکوس سوم آکورد هفت را نشان می‌دهد. بنابر این نوازنده نتیجه می‌گیرد که به‌طور واضح فاصلهٔ بعدی باید عدد «6» قرار داشته باشد. در بسیاری از موارد می‌توان از نماد فیگور باس چشم‌پوشی کرد و این هنگامی است که حرکت و توالی آکورد و ملودی کاملاً مشخص است.

در برخی دیگر از نمونه‌های نت‌نویسی برای فیگور باس، آکورد در بخش بالایی تغییر می‌کند اما نت باس نگه داشته می‌شود، در این مواقع اعداد مربوط به آکورد جدید در هر جایی که قرار است تغییر کند، نوشته می‌شود. در مثال زیر آکورد لا مینور به آکورد دو ماژور تغییر می‌کند. مثال: