فهرست کلیساهای ارمنی در ایران

کلیساهای ارمنیان با سبک معماری خاصی که دارند، به راحتی از کلیساهای سایر فرقه‌های مسیحیت تمیز داده می‌شوند. مهمترین شاخص سبک معماری کلیساهای ارمنی گنبد آن است. گنبد کلیساهای ارمنی بیشتر مخروطی شکل است. این کلیساها بدون استثناء در جهت شرقی - غربی ساخته می‌شوند. محراب کلیسا‌ها در بخش شرقی آن است و از سطح صحن کلیسا مرتفع تر است. دو ردیف پلکان، که در جوار دیوارهای شمالی و جنوبی ساخته می‌شود، راه ورود به محراب است. پلان کلیساهای ارمنی بیشتر صلیبی شکل است ولی برخی از کلیساها دارای پلان بازیلیکا هستند، یعنی صحن داخلی کلیسا در طول، به وسیله چند ردیف ستون به سه ناو تقسیم می‌شود.

کلیسای سرکیس مقدس، یک کلیسای ارمنی واقع در خیابان کریم‌خان زند در تهران است. کلیسا در سال ۱۳۴۹ توسط اوژن آفتاندلیانس، معمار ارمنی‌تبار ایرانی، طراحی و بنا شد. کلیسای سرکیس مقدس، همچون دیگر کلیساهای ارمنی، در جهت شرقی-غربی ساخته شده و محراب کلیسا در بخش شرقی ساختمان واقع شده‌است.

کلیساهای ارمنیان ایران را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد:

  • کلیساهایی که پیش از سده چهاردهم میلادی ساخته شده‌اند.
  • کلیساهای روزگار صفوی
  • کلیساهای سده‌های نوزدهم و بیستم میلادی

کلیساهایی که پیش از سده چهاردهم میلادی ساخته شده‌اند بیشتر در آذربایجان هستند. این کلیساها با سنگ تراشیده شده بنا گردیده‌اند. کلیساهای دوره صفوی در اصفهان، شیراز و بوشهر ساخته شده‌اند. کلیساهای اصفهان با آجر و خشت خام بنا گردیده‌اند و گنبد آن‌ها گرد و مدور است. کلیساهای سده‌های نوزدهم و بیستم میلادی، با رعایت سبک معماری ارمنی، در اکثر شهرهایی که ارمنیان در آن‌ها سکونت دارند ساخته شده‌است.

کلیساهای تهران
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدسبازار تهران۱۸۰۸ میلادینیمه دایر
۲کلیسای میناس مقدسونک، کوچه قلعه ارامنه۱۸۵۶ میلادینیمه دایر
۳کلیسای سورپ گئورگبازارچه قوام الدوله۱۸۸۲ میلادینیمه دایر
۴کلیسای کوچک مریم مقدسگورستان ارامنه تهران۱۹۳۶ میلادیتعطیل
۵کلیسای مریم مقدسخیابان میرزا کوچک خان۱۹۴۵ میلادیدایر
۶کلیسای تارگمانچاتس مقدس یا مترجمان مقدسخیابان وحیدیه۱۹۶۸ میلادیدایر
۷کلیسای سرکیس مقدسخیابان کریمخان زند۱۹۷۰ میلادیدایر
۸کلیسای کوچک استپانوس مقدسگورستان ارامنه تهران (جاده خراسان)۱۹۷۴ میلادیدایر
۹کلیسای گریگور لوساووریچ مقدسمجیدیه۱۹۸۳ میلادیدایر
۱۰کلیسای وارتان مقدسحشمتیه۱۹۸۶ میلادیدایر
۱۱کلیسای کوچک صلیب مقدسورزشگاه آرارات۱۹۸۷ میلادیدایر

کلیساهای دیگر تهران شامل:

«کلیسای انجیلی پطروس مقدس» در خیابان جمهوری، خیابان سی تیر، سال ۱۸۹۱ میلادی توسط میسیونرهای پروتستان بنا گردیده‌است. «کلیسای حضرت توما» متعلق به آشوریان پروتستان در خیابان کارگر شمالی، خیابان خسرو، سال ۱۹۵۹ میلادی بنا گردیده‌است. «کلیسای حضرت یوسف» متعلق به آشوریان کاتولیک در خیابان انقلاب، خیابان فرصت، سال ۱۹۵۰ میلادی بنا گردیده‌است. «کلیسای آشوری مارگیورگیز»، خیابان انقلاب، خیابان کارگر جنوبی، خیابان ساعد آقابالازاده، سال ۱۹۶۱ میلادی بنا گردیده‌است.

کلیساهای اصفهان
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای بیت لحم (اصفهان)اصفهان، خیابان شرقی، میدان بزرگ جلفادوره صفویدایر
۲کلیسای سرکیساصفهان، جلفا محله ایروان، خیابان خاقانی، کوچه نمازخانه ایرواندوره صفویدایر
۳کلیسای کاتارینهاصفهان، جلفا، محله چهارسو، خیابان خاقانی، کوچه رامیندوره صفویدایر
۴کلیسای کاتولیک‌ها (اصفهان)اصفهان، محله جلفا، خیابان حکیم نظامی، کوچه کاتولیکهادوره صفویدایر
۵کلیسای گئورگخیابان حکیم نظامی جلفا۱۶۱۱ میلادیدایر
۶کلیسای گریگور (لوسارویچ مقدس)اصفهان، محله جلفا، خیابان خاقانی، کوچه میدان کوچکدوره صفویدایر
۷کلیسای مریم و هاکوپاصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، میدان بزرگدوره صفویدایر
۸کلیسای میناساصفهان، جلفا، محله تبریزیها، کوچه تبریزیها۱۶۵۹ میلادیدایر
۹کلیسای نرسساصفهان، جلفا، محله سنگتراش‌ها۱۶۶۱ میلادیدایر
۱۰کلیسای نیکاغایوساصفهان، جلفا، محله قاراکل، کوچه خواجه عابد۱۶۳۰ میلادیدایر
۱۱کلیسای وانکمحله جلفا (اصفهان)۱۶۵۵ میلادیدایر
۱۲کلیسای یوحنااصفهان، جلفا، خیابان خاقانی، کوچه چهارسودوره صفویدایر
۱۳کلیسای مریم مقدسروستای خویگان علیا۱۸۲۲ میلادینیمه دایر
۱۴کلیسای حضرت یوحنامنطقه فریدن-روستای خویگان علیادوره صفوینیمه دایر
۱۵کلیسای هُوْهانِس مقدسفریدن-روستای خویگان علیا۱۶۱۰ میلادینیمه دایر
۱۶کلیسای نرسس مقدسفریدن-روستای خویگان علیا۱۹۱۷ میلادینیمه دایر
۱۷کلیسای قوکاس مقدسفریدن-بولورانسده هجدهمنیمه دایر
۱۸کلیسای گئورک مقدسفریدن-سواران (فریدن)۱۸۶۰ میلادیتعطیل
۱۹کلیسای استپانوس مقدسفریدن۱۸۸۷ میلادیتعطیل
۲۰کلیسای نشان مقدسفریدنسده نوزدهمتعطیل
۲۱کلیسای سارگیس مقدسمحلهٔ هاکوپجان۱۶۰۹ میلادیدر طی زمان از بین رفته
۲۲کلیسای نازارِت مقدسمیدان بزرگ جلفا۱۶۱۱ میلادیدر طی زمان از بین رفته
۲۳کلیسای آنانیای مقدسمحله هاکوپجانسده هفدهم میلادیدر طی زمان از بین رفته
۲۴کلیسای هاکوپ مقدسمحله میدان بزرگ۱۶۳۲ میلادیدر طی زمان از بین رفته
۲۵کلیسای هاکوپ مقدسمحله هاکوپجان۱۶۶۶ میلادیدر طی زمان از بین رفته
۲۶کلیسای تُومای مقدسقسمت شمالی خیابان نظر، حد فاصل خیابان حکیم نظامی و پل مارون۱۶۹۵ میلادیدر طی زمان از بین رفته
۲۷کلیسای هُوهاننِس مقدسقسمت شمالی خیابان نظر، حد فاصل خیابان حکیم نظامی و پل مارون۱۶۹۷ میلادیدر طی زمان از بین رفته
۲۸کلیسای ماریام (مریم) مقدسمحله مارون و گاسکسده هفدهم میلادیدر طی زمان از بین رفته
۲۹کلیسای ماریام (مریم) مقدسمحله ایروانی‌هانیمه سده هفدهم میلادیدر طی زمان از بین رفته
۳۰کلیسای سورب هوگی (روح القدس)محله میدان بزرگ؟در طی زمان از بین رفته
۳۱کلیسای میناس مقدسمحله مارون و گاسک؟در طی زمان از بین رفته
کلیسای وانک یا آمنا پرکیج

کلیساهای آذربایجان شرقی
تبریز و حومه
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای مریم مقدس (تبریز)محلهٔ قالا-قلعه۱۷۸۲ میلادیدایر
۲کلیسای مریم ننهمحله مارالانسدهٔ هجدهم و نوزدهم میلادیدایر
۳کلیسای سرکیس مقدس (تبریز)محله لیلاوا۱۸۲۱ میلادیدایر
۴کلیسای هوانس مقدسدروازه طاقنامشخصویران شده
۵کلیسای وار واراموجومبارسدهٔ هجدهم میلادینیمه دایر
۶کلیسای موجومبار یا سنت هریپسیمهروستای موجومبارسدهٔ دوازدهم میلادینیمه دایر
۷کلیسای سورپ انرویتموجومبارسدهٔ نوزدهم میلادیتعطیل
۸کلیسای شوغاگات مقدسگورستان ارامنهٔ تبریز در ابتدای خیابان امامیه۱۸۵۶ میلادیدایر
۹کلیسای هوانس مقدسسهرلسدهٔ نوزدهم میلادیتعطیل
۱۰کلیسای گریگورالجامکسدهٔ هجدهم میلادیتبدیل به مسجد شده‌است
۱۱کلیسای پیرمیناورنامشخصتعطیل
۱۲کلیسای سورپ سرکیسدهخوارقانسدهٔ شانزدهم میلادیویران شده
مراغه و حومه
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای هوانس مقدس-سدهٔ هجدهم میلادیتعطیل
۲کلیسای بوغوس-سدهٔ هجدهم میلادیویران شده
۳کلیسای سرکیس-سدهٔ هجدهم میلادیویران شده
۴کلیسای حضرت مریم پهراوا-سدهٔ هجدهم میلادینیمه ویران
۵کلیسای سرکیس مقدس آغاجاری-سدهٔ هجدهم میلادینیمه ویران
کلیسای استفانوس مقدس
ساحل جنوبی رود ارس منطقه دره شام-حومه جلفا
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای استفانوس مقدس-سده نهم میلادیدایر
۲کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام-سدهٔ شانزدهم میلادیتعطیل
۳کلیسای گئورگ مقدس-سدهٔ نوزدهم میلادی-
۴کلیسای سرکیس مقدس-سدهٔ شانزدهم و هفدهم میلادی-
۵کلیسای آندریاس--ویران شده
۶کلیسای چوپان-۱۸۳۶ میلادینیمه دایر
۷زیارتگاه‌های هوانس مقدس-سدهٔ هجدهم میلادی-
۸کلیسای مریم مقدس جلفای قدیمسدهٔ نوزدهم میلادیویران شده
۹وانک آمناپرگیچسدهٔ چهاردهم میلادیویران شده
منطقه ارسباران
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای کوچک روستای آغاخان-نامشخص-
۲کلیسای کوچک روستای خانقاه-سدهٔ هجدهم میلادی-
۳کلیسای کوچک روستای قشواق-سدهٔ هجدهم میلادی-
۴کلیسای کوچک روستای غولودی-سدهٔ هجدهم میلادی-
۵کلیسای کوچک روستای گرماناو-نامشخص-
۶کلیسای کوچک روستای گزمیمت-نامشخص-
۷کلیسای کوچک روستای میلکی دی-نامشخص-
۸کلیسای کوچک روستای نپشت-نامشخص-
۹کلیسای کوچک روستای کلاً لا-نامشخص-
۱۰کلیسای کوچک روستای اوغان-نامشخص-
۱۱کلیسای کوچک روستای امره دول-نامشخص-
۱۲کلیسای کوچک روستای سوا هوخ-نامشخص-
۱۳کلیسای کوچک روستای وارطاناش-نامشخص-
۱۴کلیسای کوچک روستای وینه-سدهٔ هفدهم میلادیتبدیل به مسجد شده‌است
۱۵کلیسای کوچک روستای کاراگلوخ-سدهٔ هجدهم میلادی-
۱۶کلیسای کوچک روستای قاسموشن-سدهٔ هفدهم میلادی-
۱۷کلیسای کوچک روستای تازه کند-سدهٔ هجدهم میلادی-
۱۸کلیسای کوچک روستای لوما-نامشخص-
۱۹کلیسای کوچک روستای هوژعلیا-نامشخص-
۲۰کلیسای کوچک روستای اوکوتون-نامشخص-
قره کلیسا

کلیساهای آذربایجان غربی
کلیسای قریس خوی

به‌طور کلی تشخیص و تعیین کلیساهایی که از بدو نشر مسیحیت در ایران توسط ارمنیان در این سرزمین به وجود آمده‌است بسیار مشکل و شاید غیرممکن می‌نماید. لیکن آن تعداد از کلیساها که شناسایی شده‌اند را می‌توان به‌طور خلاصه به سه دورهٔ اصلی تقسیم‌بندی نمود:

  • کلیساهایی که از اول نشر مسیحیت الی سده ۱۳–۱۴ و نیمهٔ دوم سده ۱۵ میلادی به وجود آمده‌اند.
  • کلیساهایی که در دورهٔ صفویه تا قاجاریه ساخته شده‌اند.
  • کلیساهایی که در سده ۱۹ و ۲۰ میلادی بنا شده‌اند.

«اکثر کلیساهای ذیل مربوط به حدود سده هجدهم میلادی و از طرفی اکثر آن‌ها ویران یا نیمه ویران اند و بقایای آن‌ها موجود نیست.»

«در شهرستان سلماس تاکنون بیش از ۳۹ کلیسای ارمنی شناسایی شده که عمدتاً در محدودهٔ زمانی بین سده‌های سیزدهم تا نوزدهم میلادی ساخته شده‌اند. متأسفانه بیشتر آن‌ها به مرور زمان چنان ویران شده‌اند که امروزه هیچ اثری از آن‌ها برجای نمانده‌است. از این میان تنها سه کلیسا به نام‌های گئورگ مقدس روستای هفتوان ـ (به شمارهٔ۴۸۴۲)، و کلیسای مریم مقدس روستای آفتارخانه در پنج کیلومتری جادهٔ سلماس به ارومیه (به شمارهٔ۲۰۳۷)، و کلیسای روستای قزلجه (به شمارهٔ۴۸۴۱) در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.»

«در شهرستان ارومیه و روستاهای حومه آن تاکنون بیش از چهل کلیسای تاریخی ارمنی شناسایی شده‌است که اغلب آن‌ها را در سده‌های هفدهم تا نوزدهم میلادی ساخته‌اند. متأسفانه بیشتر کلیساهای این شهرستان نیز به مرور زمان و در اثر عدم توجه ویران شده‌اند و اثری از آن‌ها بر جای نمانده‌است. تنها کلیسای ارمنی این شهرستان که تاکنون در فهرست آثار ملی کشور (به شمارهٔ۱۶۵۰) به ثبت رسیده، کلیسای پطرس مقدس روستای قره باغ از توابع دهستان انزلی شمالی بخش انزل است.»

«در شهرستان نقده و حومهٔ آن تاکنون تنها چهار کلیسای ارمنی شناسایی شده (کلیسای حضرت مریم در محله آقابیگلو-کلیسای هُوْهانِس مقدس در محله ماماجار-کلیسای سرکیس مقدس در محله نقده (داخل شهر))، که امروزه از هیچ‌کدام اثری برجای نمانده‌است.»

«در شهرستان میاندوآب تاکنون تنها سه کلیسای ارمنی شناسایی شده‌است که هر سه به سده هجدهم میلادی تعلق دارند. (کلیسای هُوْهانِس مقدس در محله قره ویران-کلیسای گئورگ مقدس در میاندوآب (داخل شهر)-کلیسای حضرت مریم در محله تقی‌آباد)، امروزه از هیچ‌کدام اثری بر جای نمانده‌است.»

کلیساهای شناسایی و مستندسازی شده از سوی میراث فرهنگی آذربایجان غربی
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای پطرس مقدس یا قره باغحومهٔ ارومیه۱۶۵۵ میلادیسالم
۲کلیسای مردآبادحومهٔ ارومیه--
۳کلیسای محله کهنهخوی--
۴کلیسای سورپ سرکیسخویقرون چهارم و نهم میلادینیمه دایر
۵کلیسای صلیب مقدس (سورپ خاچ)حومهٔ خوی روستای ملهذان۱۶۵۶ میلادیتعطیل
۶کلیسای آواجیق یا کندیحومهٔ خوی-ویران
۷کلیسای مریم مقدس یا قریسحومهٔ خویسده ۱۶ میلادینسبتاً سالم
۸کلیسای سرکیس مقدس یا فناییحومهٔ خویقرن‌های ۱۶ و ۱۷ میلادینسبتاً سالم
۹کلیسای دیزهحومهٔ خوی-ویران
۱۰کلیسای مریم مقدس (روح القدس)شمال روستای قریسسده ۱۶ میلادیتعطیل
۱۱کلیسای چورسقره ضیاالدین--
۱۲کلیسای دره شامقره ضیاالدین--
۱۳کلیسای هفتوانحومهٔ سلماساواخر دوره صفویتعطیل
۱۴کلیسای سرنیقحومهٔ سلماس--
۱۵کلیسای سورحومهٔ سلماس--
۱۶کلیسای پکاچیکحومهٔ سلماس--
۱۷کلیسای قلعهٔ سربناحومهٔ سلماس--
۱۸کلیسای مارسرگیزحومهٔ سلماس--
۱۹کلیسای سرکیس مقدس یا درشکحومهٔ سلماس۱۴۰۰ میلادینیمه ویران
۲۰کلیسای قزلجهحومهٔ سلماس روستای قزلجهدوره قاجارنیمه ویران
۲۱کلیسای سرکیس مقدس یا گل اوزانحومهٔ سلماسسده ۱۸ میلادیویران
۲۲کلیسای مریم مقدس یا آفتارخانحومهٔ سلماسدوره صفوینسبتاً سالم
۲۳کلیسای زاویه جیکحومهٔ سلماس--
۲۴کلیسای گیلذانحومهٔ سلماس--
۲۵کلیسای تازهشهرحومهٔ سلماس--
۲۶کلیسای ننه مریم سورهحومهٔ سلماس--
۲۷کلیسای آخته خانهحومهٔ سلماس روستای آخته خانه۱۸۹۰ میلادیتعطیل
۲۸کلیسای چهریقحومهٔ سلماس--
۲۹کلیسای حضرت مریم یا شیطان آبادحومهٔ سلماس۱۷۰۸ میلادیویران
۳۰کلیسای گلشانحومهٔ سلماس--
۳۱کلیسای سنگی محلمحومهٔ سلماس۱۸۸۰ میلادینیمه ویران
۳۲کلیسای خشتی محلمحومهٔ سلماس--
۳۳کلیسای سرای ملکحومهٔ سلماس--
۳۴کلیسای مریم مقدس یا آیانحومهٔ سلماسسده ۱۸ میلادینسبتاً سالم
۳۵کلیسای کوچشمکحومهٔ سلماس--
۳۶کلیسای پته ویرحومهٔ سلماس--
۳۷کلیسای سرکیس مقدسحومهٔ سلماس۱۸۰۶ میلادینیمه ویران
۳۸کلیسای سهرقه (سهرل)شهرستان شبستر، بخش صوفیان، روستای سهرل۱۸۴۰ میلادیتعطیل
۳۹کلیسای گئورگ مقدسروستای هفتوان از شهرستان سلماس۱۶۵۲ میلادیتعطیل
۴۰کلیسای صخره‌ای صعدلچالدران--
۴۱کلیسای خرابه شرق ماکوچالدران۱۶۵۲ میلادی-
۴۲قره کلیساچالدراندوره صفویدایر
۴۳کلیسای زور زورچالدراندوره صفوینیمه دایر
کلیسای سورپ سرکیس-خوی

کلیساهای قزوین و روستاهای اطراف آن
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای هریپسیمه مقدسقزوین۱۹۳۶ میلادینیمه دایر
۲کلیسای صلیب مقدسخرقان، ینگی قلعهسده هجدهم میلادینیمه دایر
۳کلیسای سیمون مقدسخرقان، لارسده هجدهم میلادینیمه دایر
۴کلیسای مریم مقدسخرقان، چناقچی پائینسده هجدهم میلادینیمه دایر
۵کلیسای سرکیس مقدسخرقان، چناقچی بالا۱۷۳۵ میلادینیمه دایر

کلیساها در مناطق دیگر
ردیفنام کلیسانام محلتاریخ ساختوضعیت کنونی
۱کلیسای مریم مقدس (شیراز)شیراز۱۶۶۲ میلادیتعطیل
۲کلیسای استپانوس مقدسهمدان۱۶۷۶ میلادینیمه دایر
۳کلیسای گئورگ مقدس (بوشهر)بوشهر۱۸۱۹ میلادینیمه ویران (در حال بازسازی)
۴کلیسای مریم مقدس (بندرانزلی)بندرانزلی۱۸۵۵ میلادینیمه دایر
۵کلیسای مسروپ مقدس (مشهد)مشهد۱۹۴۱ میلادیتعطیل
۶کلیسای مسروپ مقدس (اراک)اراک۱۹۱۴ میلادینیمه دایر
۷کلیسای مسروپ مقدس (اهواز)اهواز۱۹۶۸ میلادیدایر
۸کلیسای گاراپت مقدس (آبادان)آبادان۱۹۵۸ میلادینیمه دایر
۹کلیسای قلب مقدس مسیحکرمانشاه۱۹۱۴ میلادیتعطیل
۱۰کلیسای آنتوان مقدساستان مازندران-شهرک ساحلی "هایکاشن" واقع در فاصله بین شهرهای نور و علمده۱۹۷۴ میلادینیمه دایر
۱۱کلیسای ارامنه معمورهشهرستان بروجن، روستای معمورهدوران قاجاریهتعطیل
۱۲کلیسای سنندجضلع غربی خیابان نمکی و در محله قدیمی (آغه زمان)اواخر صفویهنیمه دایر
۱۳کلیسای شمعون غیورشیراز-خیابان زند، کوچه نوبهار، نزدیک مسجد مشیر و در کنار بازارچه ارمنی هادوره پهلوی اولنیمه دایر
۱۴کلیسای نمره چهلمسجد سلیمان؟تعطیل
۱۵کلیسای استپانوس مقدسرشت۱۸۶۸ میلادینیمه دایر
۱۶کلیسای مقدس کرمانکرمان۱۹۵۰ میلادیتعطیل
۱۷کلیسای کوچک روستای قرقگرگان۱۹۷۸ میلادیتعطیل

جستارهای وابسته

منابع
    • کتاب ارمنیان ایران، نویسنده: آندرانیک هویان، صفحه‌های (۱۱۱ تا ۱۵۷)انتشارات: مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدنها با همکاری انتشارات هرمس، تاریخ: ۱۳۸۰، شابک: ۲–۰۰۷–۳۶۳–۹۶۴
    • نگاهی مختصر به تاریخ کلیساهای ارمنیان در ایران، نویسنده: شاهن هوسپیان، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۲۷ - سال هشتم - بهار ۱۳۸۳
    • کلیساهای تاریخی ایران،درگاه کویر، معماری و بناها
    • ARMENIANS OF MODERN IRAN – Encyclopaedia Iranica
    • کتاب کلیسای قدیم در ایران، نویسنده: ویلیام میلر، برگرداننده: محمد سعیدی
    • کلیساهای ارامنه ایران، مؤلف: لینا ملکمیان، چاپ دوم، زمستان۱۳۸۰ دفتر پژوهش‌های فرهنگی
    • پایگاه میراث جهانی کلیساهای تاریخی ایران، نویسنده: شرلی آودیان، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۶۶ - سال هفدهم - زمستان ۱۳۹۲
    • کلیسای گئورگ مقدس روستای هفتوان، نویسنده: نادره شجاع دل، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۶۲ - سال شانزدهم - زمستان ۱۳۹۱
    • تاریخچه و معماری کلیسای مریم مقدس تهران، نویسنده: شاهن هوسپیان، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۶۶ - سال هفدهم - زمستان ۱۳۹۲
    • تحلیلی بر معماری کلیساهای تاریخی ارمنی در ارومیه، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۵۶ - سال پانزدهم - تابستان ۱۳۹۰
    • کلیسای حضرت مریم ریحان آباد، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۵۲ - سال چهاردهم - تابستان ۱۳۸۹
    • کلیساهای خشتی ارومیه، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۵۰ - سال سیزدهم - زمستان ۱۳۸۸
    • کلیسای سرکیس مقدس خوی، نویسنده: دکتر ایرج افشار سیستانی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۴۴ - سال یازدهم - تابستان ۱۳۸۷
    • مقایسه‌ای میان کلیساهای ارمنیان و آشوریان در استان آذربایجان غربی، نویسنده: نادره شجاع دل، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۴۴ - سال یازدهم - تابستان ۱۳۸۷
    • هازاراشن، تداوم سنت دیرینهٔ گنبدسازی ارمنی در کلیسای نخجوان تپهٔ ارومیه، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۴۲ - سال یازدهم - زمستان ۱۳۸۶
    • کلیسای سورپ پطرُس قره باغ ارومیه، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۴۱ - سال یازدهم - پاییز ۱۳۸۶
    • معماری کلیساهای اصفهان، نویسنده: شاهن هوسپیان، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۴۰ - سال دهم - تابستان ۱۳۸۶
    • کلیسای سنت هریپسیمهٔ مقدس، نویسنده: دکتر ایرج افشار (سیستانی)، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۳۹ - سال دهم - بهار ۱۳۸۶
    • کلیسای سورپ گئورگ روستای گرد آباد ارومیه، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۳۵ - سال نهم - بهار ۱۳۸۵
    • مروری بر کلیساهای ارامنهٔ استان آذربایجان غربی، نویسنده: نادره شجاع دل، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۳۳ - سال نهم - پاییز ۱۳۸۴
    • پراکندگی کلیساهای تاریخی ارمنیان در آذربایجان غربی، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۳۱ - سال نهم - بهار ۱۳۸۴
    • کلیسای سرکیسِ مقدس در صورمانآباد، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۲۸ - سال هشتم - تابستان ۱۳۸۳
    • مروری بر کلیساهای ارامنهٔ استان آذربایجان شرقی، نویسنده: نادره شجاع دل، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۳۴ - سال نهم - زمستان ۱۳۸۴
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.