شوشی

شوشی (ارمنی: ՇՈՒՇՒ، ترکی آذربایجانی: Şuşa، شوشا[2][3]) شهر و مرکز شهرستان شوشی جمهوری آذربایجان است. این منطقه پس از نبردهای سال ۱۹۹۲ تحت کنترل جمهوری خودخوانده آرتساخ بوده‌است. نیروهای ویژه نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان طی نبرد ۳ روزه در جرایان درگیری‌های ناگورنو قره‌باغ سال ۲۰۲۰، شهر شوشی را هشتم ماه نوامبر بازپس‌گرفتند.[4][5][6]

شوشی

Şuşa
شهر
آثار برجسته شهر شوشی:
از بالا چپ: کلیسای جامع غازانچتسوتس • مسجد جامع گوهریه یوخاری
دژ شوشی • نگارخانهٔ ملی
موزهٔ تاریخ • پارک مرکزی
چشم‌انداز شهر شوشی • خانه خورشیدبانو ناتوان
شوشی
مختصات: ۳۹°۴۵٫۵′ شمالی ۴۶°۴۴٫۹′ شرقی
مختصات: ۳۹°۴۵٫۵′ شمالی ۴۶°۴۴٫۹′ شرقی
کشور جمهوری آذربایجان
رایونشوشی
مدیریت
 • فرمانداربایرام صفروف
مساحت
 • کل۵٫۵ کیلومتر مربع (۲٫۱ مایل مربع)
بیشینه بلندی
۱۸۰۰ متر (۵۹۰۰ پا)
کمینه بلندی
۱۴۰۰ متر (۴۶۰۰ پا)
جمعیت
 (۲۰۱۵)[1]
 • کل۴۰۶۴
منطقه زمانییوتی‌سی +۴ (آذت)
پیش‌شماره(های) تلفن+۹۹۴ ۲۶
کد ایزو ۳۱۶۶آذ- سوس
پلاک خودرو۵۸ آذ
وبگاه

بنابر برخی منابع، شهر شوشی در سال ۱۷۵۲ میلادی از سوی پناهعلی‌خان جوانشیر بنا شد.[7][8][9] از اواسط سده ۱۸ تا سال ۱۸۲۲ شهر شوشی پایتخت خانات قره‌باغ بود. این شهر کانون فرهنگ و زادگاه تعداد زیادی از روشنفکران، شعرا، نویسندگان و به‌ویژه موسیقیدانان آذربایجانی، شامل عاشیقان، خوانندگان موسیقی مقامی، نوازندگان قوپوز و غیره… بوده‌است.[10] از آنجا که شهر شوشی محل قرارگیری چندین اثر تاریخی، فرهنگی و مذهبی است، از اهمیت بسزایی برای مردم آذربایجان برخوردار است.

این شهر که به کنسرواتوار آذربایجان مشهور است موطن بسیاری از آهنگسازان، هنرمندان موسیقی، شاعران و نویسندگان ارمنی و آذربایجانی است. این شهر همچنین پس از جنگ جهانی اول برای ارمنی‌ها به جهت اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده‌است. وجود «کلیسای جامع غازانچتسوتس» این شهر را از نظر مذهبی نیز برای ارامنه دارای اهمیت ویژه‌ای ساخته‌است. در حال حاضر این شهر در شهرستان شوشی در جمهوری آذربایجان واقع شده‌است. ارتفاع این شهر ۱٬۴۰۰ تا ۱٬۸۰۰ متر از سطح آب‌های آزاد است و دارای مناظر بسیار بدیع کوهستانی است که پوشیده از جنگل‌های انبوه است.

تاریخچه

شوشی در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط پناه علی خان جوانشیر، مؤسس و نخستین حاکم شوشی، بنا نهاده شد و به همین سبب در ابتدا پناه آباد نام گرفت. بعدها در زمان ابراهیم خلیل خان جوانشیر فرزند پناه علی‌خان، نام شهر به سبب روستای شوش که در نزدیکی پناه‌آباد قرار داشت به شوشی تغییر نام داد. به فارسی و ارمنی به آن «شوشی» گفته می‌شود، اما تلفظ آن در ترکی آذری به صورت شوشی درآمده است.

احتمال دارد دوباره طبق توافق در سال ۲۰۲۰ کنترل این شهر در اختیار جمهوری آذربایجان قرار گیرد.[11]

ساختار شهری و معماری

شکل‌گیری ساختار شهری آن، الگوهای شهرهای فئودالی شرقی دایر بر سیستم تقسیمات محله‌ای تأثیر بسیار داشته‌است:

۱- مرحله اول در سالهای ۱۷۵۳–۱۷۵۴ م با ایجاد باروی شهر و احداث قصرها آغاز و با شکل‌گیری بخش‌های پایینی قسمت شرقی شهر و محله‌های پایین خاتمه یافت.

۲- مرحله دوم در زمان حکمرانی ابراهیم خلیل خان جوانشیر (۱۷۵۹–۱۸۰۶) بخش‌های بالایی قسمت‌های شرقی شهر ساخته شد و محله‌های بالا شکل گرفت.

۳- مرحله سوم مربوط به ساخت و ساز در اراضی دره‌ای، تپه‌ای غرب شهر و شکل‌گیری محلات است که هم‌زمان با سالهای پس از انضمام قهری قره باغ به روسیه بود.

پایان ساخت و ساز محله‌های بالا و پایین شهر و شکل‌گیری محله‌های غربی در شکل‌گیری معماری و برنامه‌ریزی شهر، خاتمه مرحله پایانی بود. در شوشی در مراحل بعدی گسترش خود، به استثنای بخش غربی شهر، بازسازی و نوسازی صورت نگرفته‌است و به همین سبب شکل‌گیری مراحل تاریخی معماری و شهرسازی، خیابان‌ها و میدان‌های نمونه و خانه‌های مسکونی جالب توجه‌اند.

از این آثار می‌توان از دیوار قلعه، قصرهای درون قلعه، کاخ پناه علی خان، برج قارابویوک خان، دروازه گنجه (که یکی از درازه‌های اصلی شهر بود)، خانهٔ خورشیدبانو ناتوان، املاک کاخ مانند حاج قلی، خانه اسدبیگ، خانه مهمانداروف‌ها، خانه ظهراب‌بیگوف‌ها، مسجد جامع (یوخاری مچید (مسجد بالا) یا گوهرآغا مچیدی (مسجد گوهر آقا))، آرامگاه‌ها و چشمه‌ها (همه متعلق به سده‌های ۱۸ و ۱۹) نام برد که خود از نمونه‌های زیبای معماری شوشی به‌شمار می‌روند. کربلایی صفی‌خان قره‌باغی (زایش ۱۷۸۸ اهر- مرگ ۱۹۱۰ شوشی) یکی از معماران چیره‌دست آذربایجانی در نیمه سدهٔ ۱۹ به قره‌باغ آمده و کار در سبک معماری شرقی را در آنجا ادامه داد. نوسازی امامزاده بردع (۱۸۶۸)، ساخت مسجد آق‌دام (۱۸۷۰)، ساخت آشاغی مچید (مسجد پایین) در شوشی (۵–۱۸۷۴)، ساخت مسجد گوهرآغا در شوشی و مسجد قره‌باغلیلار در عشق‌آباد (۱۸۸۰) از آثار اوست. بناهای برجامانده از ابراهیم خلیل خان جوانشیر در قره‌باغ به این ترتیب هستند:

  • الف) مسجد جامع که در سال ۱۱۸۲ ق ساخته شد و سپس به دستور دخترش گوهرآغا مرمت گردید.
  • ب) دیوار قلعه شوشی که در سال ۱۱۹۸ ق در عرض سه سال ساخته شد.
  • ج) هر دو قلعه عسکران که در ۱۲۰۳ ق ساخته شدند.
  • د) عمارت واقع در خزینه‌دره‌سی
  • و) عمارت خان باغی در یک فرسخی شوشی
  • ه) حصار باغ آغ‌دام و گنبدهای قبرهای پناهخان و اولادش.

نگارخانه
  • مردی از اشراف زادگان شوشی
  • کلیسای کاناچ ژام
  • جاده منتهی به شوشی

جستارهای وابسته

پانویس
  1. "Table 1.6 NKR urban and rural settlements grouping according to de jure population number" (PDF). stat-nkr.am. Population Census 2015. Archived from the original (PDF) on 7 March 2020.
  2. Encyclopædia Iranica | Articles
  3. ایکنا - مسجد «شوشی» با نظارت آذربایجان بازسازی می‌شود
  4. "Azerbaijan, Armenia and Russia sign peace deal over Nagorno-Karabakh". edition.cnn.com. CNN. 10 November 2020.
  5. Ethnic Armenians confirm loss of Shusha to Azeri forces. aljazeera.com
  6. جمهوری آذربایجان از آزادسازی شهر شوشا در قره باغ خبر داد.irna.ir
  7. [The Encyclopaedia of Islam, Volume 4, Parts 69–78, Brill, 1954, p. 573.]
  8. [Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary (1890–1907). Shusha. St Petersburg. Archived from the original on 16 May 2013. Retrieved 5 November 2013.]
  9. [Great Soviet Encyclopedia (1969–1978). Shusha. Moscow. Archived from the original on 4 November 2013. Retrieved 5 November 2013.]
  10. "Azerbaijan" (2007) In Encyclopædia Britannica. Retrieved February 3, 2007, from Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/eb/article-44296 بایگانی‌شده در ۲۰۰۶-۰۶-۱۴ توسط Wayback Machine
  11. Roth, Andrew; Safi, Michael (2020-11-10). "Nagorno-Karabakh peace deal reshapes regional geopolitics". the Guardian. Retrieved 2020-11-13.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.