شهربانو

شهربانو، جهانشاه، شهربانویه، شاه زنان شاهدخت ایرانی و دختر یزدگرد، آخرین پادشاه ساسانی بود که در حمله اعراب به ایران که به شکست سپاه پادشاهی ایران و سقوط سلسله شاهنشاهی ساسانی انجامید، به عنوان غنیمت جنگی به اسارت مسلمانان درآمد. شیعیان مدعی هستند که حسین بن علی با شهربانو ازدواج کرده‌است و حاصل این ازدواج، فرزندی به نام ابومحمد علی بن حسین ملقب به سجاد و زین العابدین امام چهارم شیعیان است.[1][2][3][4][5] شیعیان به این ترتیب فرزندان و نوادگان حسین را وارث خورنه یا فره ایزدی شاهنشاهان ایران باستان محسوب داشتند.[1]

مختصات: ۳۵°۳۵٫۴۳′ شمالی ۵۱°۲۹٫۵۸′ شرقی
شهربانو
زادهٔایران
درگذشتمکه
آرامگاهبقعه بی بی شهربانو، ری، ایران
محل زندگیایران، مدینه
دیگر نام‌هاجهانشاه، غزاله، شاه زنان
نژادایرانی
عنوانخدیجه کبری، ام‌المؤمنین
دورهصدر اسلام
همسر(ها)حسین بن علی (اامام سوم شیعیان)
فرزندانعلی بن الحسین (زین العابدین، امام چهارم شیعیان)
والدینیزدگرد سوم (پادشاه ایران)
آرامگاه منسوب به بی‌بی شهربانو واقع در امین آباد تهران

مرتضی مطهری و سید جعفر شهیدی و علی شریعتی در صحت داستان ازدواج حسین پسر علی با شهربانو تردید کرده و این روایات را رد کرده‌اند.[6][7]

دیدگاه تاریخی

بنوشته امیر معزی، هیچ‌یک از تاریخ‌نگاران باستان که به موضوع حمله اعراب به ایران و سرنوشت خانواده ساسانیان پرداخته‌اند، به ارتباط میان یکی از دختران یزدگرد سوم و حسین بن علی اشاره نکرده‌اند. ضمن اینکه محمد بن سعد بن منیع و ابن قتیبه مورخ ایرانی قرن سوم هجری مادر علی بن حسین را برده‌ای از اهالی ناحیه سند معرفی کرده‌اند.[8] ویلفرد مادلونگ هم، هویت تاریخی شاهدخت شهربانو را رد کرده و آن را افسانه می‌داند.[9]

ایتان کولبرگ هم ادعای شیعیان در مورد شخصیت تاریخی شهربانو را رد می‌کند. او می‌نویسد که نام مادر علی بن حسین، بَرَه، جَیدا یا غَزاله یا ام‌ولدی از ناحیه سند یا سجستان بوده‌است. بنابر سنت شیعه، نام مادر علی بن حسین شهربانویه، جهانشاه یا شاه زنان بود. برخی می‌گویند که او خودش را به رود فرات انداخت، در حالی که بقیه می‌گویند او جز بازماندگان جنگ کربلا بود. علی بن حسین، به خاطر تبار قریشی و ساسانی‌اش، در نزد شیعیان، ابن خیرتین نامیده می‌شد.[10]

مرتضی مطهری و سید جعفر شهیدی و علی شریعتی در صحت داستان ازدواج حسین پسر علی با شهربانو تردید کرده و این روایات را رد کرده‌اند.[6][7]

آرامگاه
نوشتار اصلی: آرامگاه بی‌بی شهربانو

کوه بی‌بی شهربانو در جنوب تهران منتسب به شهربانو است و می‌گویند مقبره وی در آن مکان مخفی است. آرامگاه بی‌بی شهربانو در دامنه جنوبی کوه ری، با این عقیده که شهربانو، همسر حسین و مادر سجاد است توسط شیعیان زیارت می‌شود.

مری بویس نیز به دلیل قرار گرفتن زیارتگاه بر فراز کوه، مجاورت آن با چشمه، ویژگی‌های معماری سنگی، اختصاص زیارت آن به زنان در برخی دوره‌ها، کاربرد واژه بانو و شهربانو برای الهه آناهید و تشابه افسانه بی‌بی شهربانو با داستان زیارتگاه زرتشتی (بانوی پارس) در یزد بر این عقیده است این بنا در اصل از نیایش‌گاه‌های آناهید، الهه آب‌ها و باروری و از پرستش‌گاه‌های زرتشتیان پیش از اسلام بوده‌است.[11][12] محدث شیخ عباس قمی در کتاب منتهی الامال به تفصیل واقعه ازدواج ایشان با حسین بن علی را نوشته و در آنجا متذکر شده‌است که وی پس از به دنیا آمدن سجاد درگذشت و در بقیع دفن شد. از آن پس نگهداری سجاد به یک کنیز سپرده شد که تا آخر عمر سجاد وی را مادر خطاب می‌کرد.[13]

باورهای عامه

در تعزیه مجلس شهربانو چنین است: چون سیدالشهدا شهید می‌شود، ذوالجناح به خیمه آمده و شهربانو را به شهرری می‌برد. شهربانو به اشتباه به‌جای «یا هو»، «یا کوه» گفته و کوه از هم شکافته می‌شود.[14]

در باورهای بعضی از مردم تهران آمده‌است که زنان حامله‌ای که خود یا همسرشان سید نیستند، به آرامگاه شهربانو نمی‌روند، چون ممکن است جنین پسر باشد و به شهربانو نامحرم بوده و کور شود.[15]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. کریستین سن. ایران در زمان ساسانیان، ص ۵۳۱
  2. Muh’sin al-Ameen al-A’mili, A’yan as-Sheea’h, Damascus, 1935, IV, 189.
  3. Donaldson, Dwight M. (1933). The Shi'ite Religion: A History of Islam in Persia and Irak. BURLEIGH PRESS. pp. 101–111.
  4. فرهنگ شیعه، محمد خطیبی، صفحهٔ ۱۰۴
  5. Madelung, Wilferd. "ʿALĪ B. ḤOSAYN B. ʿALĪ B. ABĪ ṬĀLEB". ENCYCLOPÆDIA IRANICA. Retrieved August 1, 2011.
  6. خدمات متقابل اسلام و ایران، صص ۱۳۱ تا۱۳۳
  7. کتاب زندگی حسین بن علی اثر دکتر سید جعفر شهیدی چاپ مرکز نشر فرهنگ اسلامی صفحه ۱۲ تا ۲۷
  8. Amir-Moezzi, Mohammad Ali (July 20, 2005). "ŠAHRBĀNU". Encyclopædia Iranica. Retrieved 4 August 2015.
  9. Madelung, W. "ʿALĪ B. ḤOSAYN B. ʿALĪ B. ABĪ ṬĀLEB". Encyclopædia Iranica. I. p. 849-850. Retrieved 4 August 2015.
  10. Kohlberg, Etan, "Zayn al-ʿĀbidīn" in Encyclopaedia of Islam, Second Edition, vol 11, pp 481-482, 2002
  11. مری بویس، بی‌بی شهربانو و بانو پارس، ترجمه حسن جوادی، مجله بررسیهای تاریخی، سال دوم، شماره ۳ و ۴، آبان ۱۳۴۶، صفحه ۱۲۹–۱۳۰، ۱۳۵، ۱۴۳
  12. حسین کریمان، تهران در گذشته و حال، تهران ۱۳۵۵، صفحه ۳۲–۴۱
  13. عباس قمی، منتهی الامال، باب ششم: در بیان ولادت حضرت امام زین العابدین
  14. نمونه‌ای از خرافات اجتماع. محمدرضا اسلامی. به نقل از «از خشت تا خشت» محمود کتیرایی
  15. «از خشت تا خشت» محمود کتیرایی

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ شهربانو موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.